وزیر ارشاد پیشنهادی دولت جدید چه خوابی برای سینمای ایران دیده است؟

این روزها نام محمدمهدی اسماعیلی بیشتر از هر زمان دیگری به گوش می‌رسد. وزیر پیشنهادی وزارت ارشاد در دولت سیزدهم که نیامده به یک وزیر جنجالی تبدیل شده است. او اخیرا یک برنامه جامع ۸۳ صفحه‌ای منتشر کرده که سیاست‌های فرهنگی-هنری‌اش برای چهار سال آینده را تبین می‌کند. برنامه جامع او به حدی جامع و مانع به نظر می‌رسد از همین حالا اعتراض بسیاری از اهالی هنر را به همراه داشته و به همین دلیل محمدمهدی اسماعیلی را باید از همین حالا به عنوان یکی از جنجالی‌ترین چهره‌های دولت سیزدهم معرفی کرد.

اما محمدمهدی اسماعیلی کیست؟ آیا وزیر پیشنهادی وزارت ارشاد برای دولت سیزدهم می‌تواند در مسیر رسیدن به اهداف تقریبا ترسناکش موفق باشد؟ سابقه او در حوزه فرهنگ و هنر چگونه است؟ آیا اهالی فرهنگ و هنر باید از همین حالا نگران هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی توسط او باشند؟ با ویجیاتو همراه باشید.

محمدمهدی اسماعیلی کیست؟

وزیر پیشنهادی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای دولت سیزدهم در سال ۱۳۵۴ در شهر کبودرآهنگ استان همدان به دنیا آمد. او درس طلبگی را در مدرسه عالی شهید مطهری گذراند و از پژوهشگاه علوم‌ انسانی و مطالعات فرهنگی هم مدرک دکترای علوم سیاسی اخذ کرد. او که عضو هیئت علمی دانشگاه تهران است گروه جامعه‌شناسی سیاسی مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی این دانشگاه را هم مدیریت می‌کند.

محمدمهدی اسماعیلی از دهه ۷۰ وارد حوزه مطبوعات شد. سردبیر و مدیرمسئول تعدادی از نشریات ایرانی در سال‌های نه‌چندان دور به مرور به فضای سیاست‌گذاری‌های فرهنگی نزدیک‌تر شد. او در صدا و سیما به اجرای طرح نظام جامع ارزیابی تولیدات، مدیریت مرکز افکارسنجی سازمان و مدیریت کل ارزیابی برنامه‌های تولیدی مشغول بوده و موسس قرارگاه رسانه سازمان صداوسیما هم لقب می‌گیرد.

اسماعیلی که در دولت نهم به‌ عنوان رییس کمیسیون فرهنگی و رسانه و همچنین معاون فرهنگی‌اجتماعی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌ جمهوری فعالیت می‌کرد در دولت دهم به عنوان معاون استاندار اصفهان معرفی شد. اقدامات فرهنگی اسماعیلی در دولت دهم به حدی به مذاق دولت محمود احمدی‌نژاد خوش آمد که به عنوان سند الگوی فعالیت‌های فرهنگی، ‎هنری و اجتماعی در وزارت کشور تدوین و به همه استان‌های کشور ابلاغ شد.

عضو کارگروه تحول فرهنگی وزارت ارشاد محمدحسین صفارهرندی در دوران حضور رییس جمهور دولت سیزدهم در تولیت آستان قدس رضوی به عنوان مشاور فرهنگی و رییس دفتر تحقیقات اجتماعی این سازمان انتخاب شده بود. محمدمهدی اسماعیلی که پیش از این هم سابقه همکاری با ابراهیم رییسی را داشته احتمالا به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت سیزدهم انتخاب می‌شود.

چرا جایگاه اسماعیلی مهم است؟

وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همواره یکی از کلیدی‌ترین وزارت‌خانه‌های ایران در چند دهه اخیر بوده است. این وزارتخانه که سیاست‌های فرهنگی، هنری و اجتماعی دولت را تبیین می‌کند، می‌تواند به تنهایی فضای فرهنگی کشور را تحت تاثیر قرار دهد. بنابراین این که کدام شخصیت سیاسی یا فرهنگی به عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی معرفی می‌شود، همواره اهمیت قابل توجهی دارد.

اگرچه در دوران دولت‌های سازندگی، اصلاحات و اعتدال فضای فرهنگی و هنری دچار دگرگونی‌های هنجارشکن نشد اما شرایط برای فعالیت آزادانه‌تر هنرمندان در روزهایی که این دولت‌ها در مدار قدرت بوده‌اند اندکی قابل تحمل‌تر به نظر می‌رسید. بنابراین بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر تصور می‌کنند دوباره به قدرت‌رسیدن یک دولت اصول‌گرا می‌تواند آسیب‌هایی جدی برای آن‌چه از موسیقی، سینما، تئاتر و تلویزیون ایران باقی مانده به همراه داشته باشد.

وزیر احتمالی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در برنامه جامعی که برای مسیر چهارساله‌اش منتشر کرده، مدعی شده که فعالیت‌های وزارت ارشاد به به اعطای مجوز، ممیزی و سانسور تقلیل پیدا کرده که چنین مسئولیت‌هایی شان این وزارت‌خانه را پایین آورده است. اسماعیلی تصور می‌کند که وزارت ارشاد باید تمرکز خود را روی سیاست‌گذاری‌های فرهنگی قرار دهد و جایگاهی نظارتی، حمایتی و هدایتی داشته باشد. او مدعی می‌شود که هدایت‌گری دینی دولت باید توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شود.

به نظر می‌رسد اگر محمدمهدی اسماعیلی به عنوان وزیر ارشاد انتخاب شود، تغییرات جذابی در انتظار ساختار فرهنگی ایران باشد. او مدعی شده که می‌خواهد فضای متمرکز فرهنگ و هنر ایران را تغییر دهد و به همین دلیل برنامه‌های جامعی برای اقتصاد فرهنگ دارد. مشاور فرهنگی سال‌های نه‌چندان دور تولیت آستان قدس رضوی باور دارد که باید خودکفایی فرهنگی باید رکن اساسی فعالیت‌های وزارت ارشاد در دولت سیزدهم باشد. خودکفایی صنعت چاپ و نشر از محصولات وارداتی، تغییر آرایش رسانه‌ای جمهوری اسلامی ایران و تقویت دیپلماسی فرهنگی از جمله اهداف جدی اسماعیلی در وزارت ارشاد است.

درباره اقتصاد سرگرمی در خاورمیانه بخوانید:

• کارخانه خلاقیت یاس در امارات متحده: آن‌چه از صنعت سرگرمی انتظار دارید
• واکاوی رشد صنعت سینما در عربستان سعودی: فرصت‌های میلیارد دلاری

محمدمهدی اسماعیلی برنامه‌های جذابی هم برای سبک‌زندگی مردم دارد. او در بخشی از برنامه جامعش از ضعف حکمرانی رسانه و فضای مجازی در حوزه سبک زندگی به عنوان یکی از بحران‌های حوزه سبک‌زندگی نام آورده است. او در بخش دیگری از برنامه جامع به لزوم تحول حکمرانی فضای مجازی سخن گفته و ایجاد جنبش‌های برون‌گرا برای مقابله با کانون‌های ضدمعنویت را ضروری می‌داند.

اگرچه دیدگاه‌های وزیر پیشنهادی دولت سیزدهم برای وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی متفاوت و هیجان‌انگیز به نظر می‌رسد اما واقعیت آن است که دیدگاه‌های محمدمهدی اسماعیلی درباره سینما، تئاتر و تلویزیون اندکی نگران‌کننده است. نیازی به یادآوری نیست که اسماعیلی نه‌تنها مسیر دشواری برای تحقق هدف‌هایش دارد بلکه ساختار ناتوان اداری ایران هم ثابت کرده در بسیاری از موارد براساس نقشه‌‌های از قبل طراحی‌شده حرکت نمی‌کند.

اسماعیلی درباره سینما چه می‌اندیشد؟

محمدمهدی اسماعیلی تصور دقیقی از وضعیت امروز اقتصاد سینما دارد. او وجود نهادهای فاسد در ساختار سینما را تایید می‌کند و کمبود سالن‌های سینما در ایران را می‌پذیرد. در برنامه جامع اسماعیلی برای وزارت ارشاد ذکر شده که پراکندگی سالن‌های سینما در نقاط مختلف کشور غیرمنصفانه بوده و برنامه‌ریزی دقیقی برای اکران فیلم‌های موفق ایرانی در کشورهای خارجی وجود ندارد.

با این حال نگاه او به وضعیت فیلم‌های سینمایی ایران اندکی متفاوت به نظر می‌رسد. همکاران اسماعیلی برای تبیین سیاست‌گذاری‌های فرهنگی به رصد و تحلیل ۷۷ فیلم سینمایی پرداخته‌اند. از نگاه آن‌ها ۵۹ فیلم مروج سبک زندگی غیراسلامی بوده‌اند و در ۶۱ فیلم هم تصویری مثبت از زن بی‌حیا ارائه شده است. ۶۰ فیلم از ۷۷ فیلمی که توسط اسماعیلی و همکارانش بررسی شده به تحقیر ملی ایران پرداخته‌اند.

در شرایطی که محمدمهدی اسماعیلی از ضعف‌های اکران فیلم‌های ایرانی در خارج از کشور انتقاد کرده، مدعی می‌شود که جشنواره‌های سینمایی بیش از حد روی سینمای ایران تاثیرگذار بوده‌اند. بسیاری از کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری‌ها در سینمای ایران به اعتقاد وزیر احتمالی وزارت ارشاد در دولت سیزدهم به تولیداتی اختصاص پیدا کرده که ناهمسو با انقلاب بوده‌اند. به نظر می‌رسد اسماعیلی باور دارد که نظارتی بر سرویس‌های استریم ایرانی وجود ندارد و VODها در ایران رها شده‌اند.

به اعتقاد اسماعیلی سرمایه‌گذاری‌های مشکوک در سینمای ایران دیده می‌شود و وابستگی سازمان‌های سینمایی به وزارت ارشاد هم نگران‌کننده به نظر می‌رسد. وزیر ارشاد احتمالی دولت سیزدهم از وضعیت قانون کپی‌رایت در ایران ناراضی است و باور دارد که نگاه‌های سیاسی و مخالف آرمان‌های انقلاب در جشنواره سینمایی فجر هم دیده می‌شوند.

وزیر ارشاد پیشنهادی دولت ابراهیم رییسی به سرمایه‌گذاری ویژه در راستای سامان‌بخشیدن به وضعیت زنان در چارچوب هویت ایرانی اسلامی تاکید می‌کند. او طرح احداث سالن‌های سینمای در شهرهای کوچک و بزرگ را مطرح کرده اما بازسازی سالن‌های سینما را ضروری می‌داند. اسماعیلی در شرایطی از هزینه‌های کلان وزارت ارشاد در توسعه سالن‌های سینمایی دفاع می‌کند که در برنامه جامعی که تدارک دیده از سرمایه‌گذاری بدون پشتوانه در هنر هفتم انتقاد کرده است.

در مدرسه فیلم‌سازی ویجیاتو حضور پیدا کنید:

• درس‌های فیلم‌سازی که از دنیای سینمایی The Conjuring آموختیم
• درس‌های فیلم‌سازی که از فرانچایز Mission: Impossible آموختیم
• درس‌های فیلم‌سازی که از فیلم جاستیس لیگ زک اسنایدر کات آموختیم

به اعتقاد مردی که احتمالا به زودی به عنوان وزیر ارشاد دولت جدید وارد وزارتخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌شود، موضع شفافی برای برخورد با چهره‌های سینمایی خارج از کشور که رویکردهای سیاسی و اجتماعی متفاوتی دارند، وجود ندارد. بنابراین به نظر می‌رسد انتخاب اسماعیلی می‌تواند برای کارگردان‌های خارج از کشور هم هزینه‌هایی به همراه داشته باشد.

دیدگاه اسماعیلی درباره تئاتر چیست؟

وزیر پیشنهاد دولت سیزدهم برای وزارت ارشاد تصور می‌کند جایگاه تئاتر در بدنه هنری جامعه مشخص نیست. اگرچه او به کمبود سالن‌های تئاتر و گران‌بودن قیمت بلیت آن‌ها اشاره کرده اما باور دارد که این مشکلات ریشه در عدم توجه لازم به سیاست‌های مالی و فرهنگی پیرامون تئاتر داشته و به همین دلیل باید راهکارهایی براساس اولویت پیدا کرد.

برای برنامه جامع محمدمهدی اسماعیلی ۷۰ عنوان تئاتر بررسی شده که ۲۹ نمایش به تخریب انقلاب و ترویج سکولاریسم متهم شده‌اند و ۵۱ نمایش هم به شکل واضحی به القای ناامیدی پرداخته‌اند. ۲۵ تئاتری که توسط همکاران اسماعیلی بررسی شده‌اند تبلیغ قانون‌گریزی لقب گرفته‌اند و ناکارآمدی رسانه‌ها را نشان داده‌اند. در این میان ۳۹ نمایش هم ترویج‌کننده زندگی غیرانقلاب اسلامی بوده‌اند.

اسماعیلی باور دارد که تئاتر به ساختار ملوک‌الطوایفی آلوده شده و به همین دلیل فضا برای هنرنمایی بازیگرهای مشهور هم در تئاتر فراهم شده و نمایش‌های آن‌ها در تعارض با آرمان‌های انقلاب بوده است. به اعتقاد اسماعیلی تئاتر ایران این روزها تلاش می‌کند تا از کشف حجاب قبح‌زدایی کند و به تبلیغ همجنسگرایی می‌پردازد.

معاون استاندار اصفهان در دولت دهم تصور می‌کند که برای عبور از دوران فعلی باید از گروه‌های نمایش آیینی، مذهبی، سنتی و بومی حمایت کرد و با بهینه‌سازی نظارت بر محتوا از اجرای درست قوانین در راستای صیانت از فرهنگ ایرانی – اسلامی اطمینان داشت.

انقلاب فرهنگی از راه می‌رسد؟

خانه سینما در برنامه جامع اسماعیلی برای وزارت ارشاد به عنوان نهادی معرفی شده که وجاهت قانونی ندارد. او که فعالیت‌های خانه سینما را نقطه مقابل آرمان‌های جمهوری اسلامی ایران می‌داند از خانه موسیقی به عنوان مهم‌ترین مرکز تولید بحران یاد کرده است. محمدمهدی اسماعیلی که باور دارد ورود گروه‌های موسیقی خارجی به کشور در چند سال اخیر هولناک بوده از اعطای مجوز به موسیقی راک و متال انتقاد کرده است.

به نظر می‌رسد معاون فرهنگی مرکز بررسی‌های استراتژیک و عضو کارگروه تحول فرهنگی وزارت ارشاد در دوران محمود احمدی‌نژاد می‌تواند یک انقلاب فرهنگی دیگر را برای جامعه ایران به همراه داشته باشد. دیدگاه‌های صریح و گزنده اسماعیلی با واکنش‌های بسیاری از سوی اهالی فرهنگ و هنر همراه شده است. بسیاری او را یکی از نامناسب‌ترین گزینه‌ها برای وزارت ارشاد می‌دانند.

همایون غنی‌زاده، کارگردان باسابقه تئاتر و سینما، اخیرا متنی سرشار از انتقادهای گزنده را منتشر کرده که در آن حملات مستقیمی به محمدمهدی اسماعیلی شده است:

من در این ۴۰ سال مشاهده‌گری و مطالعه‌ام در فضای هنری کشورم، وزیر پیشنهادی‌ای چنین عقب‌مانده از قافله فرهنگ و هنر ندیده‌ام.آمده‌اید ارث پدرتان را از اهالی فرهنگ طلب کنید؟

بخشی از متنی که در صفحه اینستاگرام غنی‌زاده منتشر شده است

همچنین همایون اسعدیان، کارگردان قدیمی سینمای ایران هم در بیانیه‌ای که در صفحه اینستاگرام خود منتشر کرده از پیشنهاد اسماعیلی به عنوان وزیر ارشاد انتقاد کرده است:

برنامه پیشنهادی شما را خواندم، کمی دیر آمدید. همفکرانتان در این سال‌ها آنقدر ما را خندانده‌اند که نه دیگر حوصله خندیدن به این شوخی‌های بی‌مزه شما را داریم و نه اشکی برای ریختن به حال خودمان. راستی خبر دارید دوستانتان وارد کابل شدند؟ اینجا ایران است!

همایون اسعدیان در واکنش به برنامه جامع محمدمهدی اسماعیلی

انتخاب اسماعیلی می‌تواند فضای فرهنگی ایران را تحت تاثیر قرار دهد. با این حال او برای رسیدن به وزارت‌خانه فرهنگ و ارشاد اسلامی باید رای اعتماد خود را از مجلس شورای اسلامی بگیرد؛ مجلسی که به نظر نمی‌رسد اعضای آن دیدگاه‌های متفاوتی با محمدمهدی اسماعیلی داشته باشند.

بهترین فیلم‌های اکشن از نگاه ویجیاتو را بشناسید:

• 10 فیلم اکشن بی‌نظیر که هواداران John Wick باید تماشا کنند
• معرفی بهترین فیلم‌های اکشن غیر ابرقهرمانی یک دهه اخیر
• برترین فیلم‌های زامبی محور که احتمالاً با آن‌ها آشنا نیستید
• بهترین فیلم‌های مهیج روان‌شناختی تمام دوران کدام است؟
• بهترین فیلم‌های اکشن بین‌المللی یک دهه اخیر کدام است؟
• ۱۵ مورد از بهترین فیلم‌های ابرقهرمانی غیر هالیوودی