معمای مذاکره سعودی و ایران ؛ آیا گفتگوها جدی است؟

مهسا مژدهی:گزارش هایی از برخی رسانه های غربی می گوید که مقامات دو کشور عربستان و ایران در بغداد مذاکره کرده اند. این در حالیست که در سال های اخیر سعودی ها هیچ تمایلی به سازش از خود نشان نداده بودند. بعد از چهارسال قطع رابطه میان تهران و ریاض برخی رسانه ها در هفته اخیر از ایجاد گفتگوهایی بین دو کشور سخن گفته اند. عربستان البته موضوع را بلافاصله رد کرد. اما رسانه های خارجی دست از انتشار گزارش هایی در مورد این ماجرا بر نداشتند. اما چرا بعد از مدت ها تنش،‌ عراق پایگاهی برای گفتگوی احتمالی دو طرف شده است و ایا ما شاهد آب شدن یخ های بین عربستان و ایران خواهیم بود؟

در خبرآنلاین با نصرت الله تاجیک کارشناس جهان عرب و سفیر اسبق ایران در اردن به گفتگو نشسته ایم:

به تازگی صحبت از گفتگوی تهران و ریاض در برخی رسانه های خارجی مطرح شده شده. ایران سال هاست که گفته بود با گفتگو با ریاض مشکلی ندارد اما عربستان مقاومت نشان می داد. چرا در چنین زمانی به نظر می رسد که گفتگوهایی شکل گرفته؟

دو نکته را باید دقت کنیم. معمولا مذاکره را زمانی می دانیم که در بستر سیاسی قرار بگیرد. الان اخباری که بیرون آمده و ایران هنوز تایید و تکذیبی نکرده، اما شواهد و قرائن می گوید که گفتگوهایی در سطح امنیتی اتفاق افتاده. ما با زمانی که معمولا  مسئولین دیپلماتیک مسائل را با یکدیگر حل و فصل می کنند، فاصله داریم.این یک سری گفتگوهای امنیتی است که ممکن است بین ایران و خیلی کشورهای دیگر هم برگزار شود. اخبار این گونه دیدار ها عموما محرمانه هستند ولی گاهی هم به بیرون درز می کنند. مثل سفر یک مقام اماراتی به تهران … . اما از آن جهت که روابط ایران و عربستان خیلی بر صحنه منطقه ای و بین المللی تاثیر دارد، این جلسه و دیدار به نوعی بازتاب گسترده ای در رسانه های جهان پیدا کرده. با این تفاسیر، می توان فرض کرد که این جلسه ممکن است باعث اب شدن یخ های بین ایران و عربستان شود. همانطور که گفتید ایران قبل از این هم تمایل خود را به گفتگو با ریاض نشان داده بود. اما این سعودی ها بودند که پرهیز کرده و سلسله شروطی را مطرح می کردند که انجام شدنی نبود و عدم اراده برای مذاکره را نشان می داد.

چرا عربستان شروطی را می گذاشت که برای ایران هم پذیرش آنها ممکن نبود؟ از تنش در خاورمیانه چه نصیب ریاض شد و حالا چه تغییری رخ داده که بن سلمان در مسیر تازه ای قدم بر می دارد؟

این بحث خیلی دامنه دار است. ایران منافعی در منطقه دارد و دنیا را به عرب ها و غیر عرب ها تقسیم نمی کند و کشوری است که پهنه ژئوپولتیکی تاثیرگذار در جهان دارد. پس حق خودش می داند که با کشورهایی که دارای منافعی است رابطه داشته باشد و نقش آفرینی کند و رابطه برد برد را داشته باشد. این بیانگر هیچ اقدام سلطه گرانه ای نیست.

عربستان با مجموعه ای از مشکلات داخلی و بین المللی و منطقه ای مواجه شده و با مواضع آسیب پذیری که دارد. یمن، مشکلات بن سلمان، روابط با امریکا و … شرایطی را به وجود آورده که سعودی ها نفع خود را در کنار امدن با سیاست خارجی ایران دیده اند. این بیانگر حل مسائل بین دو کشور نیست. این دو تا زمانی که دغدغه های خود را با هم مطرح نکنند و به تفاهم قطعی نرسند، عربستان منافع ایران را امنیتی نکند و در صدد تقابل با اهداف و سیاست خارجی ایران نباشد و حتی با منافع مالی اش در جهان به دنبال تخریب جمهوری اسلامی ایران نباشد و نقش برادر بزرگ در منطقه را ایفا نکند، شاید بتوان گفت که دو کشور بتوانند در صدد حل مشکلات بر بیایند

عراق به نظر می رسد که نقش واسطه گری دارد و الکاظمی بسیار مایل به انجام این کار است. ایا بغداد و دولت الکاظمی انتخاب خوبی برای این کار هستند؟

این که مذاکرات امنیتی هستند و سوابق امر نشان می دهد حل مشکلات پیش از این از طریق کانال های دیپلماتیک صورت می گرفته، بخشی به حضور الکاظمی بر می گردد.او فردی با پشتوانه امنیتی در عراق است.او به عنوان تسهیل گر وارد قضیه شده. الکاظمی از همان روزهای اول هم جزو برنامه ریزی هایش مطرح کرد که می خواهد به نوعی صحنه داخلی عراق را فارغ از اختلافات ایران و عربستان بچیند. عراق به دنبال این است که به یک نوعی رویارویی ایران و عربستان را از صحنه عراق دور کنند. این البته به نفع ما هم هست و سیاست خارجی ما هم این است که ما مسائل خود را با یک کشور به کشور ثالث نکشانیم. به ویژه با عربستانی ها که به سرعت مسائل را امنیتی کرده و از قدرت تخریبی خود استفاده کرده و در صدد حذف بر می آیند و نه حل مشکل. با این تفاسیر من فکر می کنم عراقی ها هم به دنبال ارامش بیشتر در صحنه داخلی خود هستند.

با توجه به سابقه ای که دو کشور در روابط با یکدیگر دارند و بد قلقی هایی که ریاض از خود نشان داده، چقدر مسیری که بتواند تهران و ریاض را به سمت اب شدن یخ ها ببرد،‌ دشوار خواهد بود؟

با توجه به قدرت متمرکز در عربستان، خیلی این قضیه در آن کشور سخت نیست. یک سیستم متمرکز دارند و اگر اراده و تصمیم سیاسی وجود داشته باشد، امکان پذیر است. اگر یک فلش بک به  عقب بزنیم،‌ زمینه های متنوعی با توجه به مسائل داخلی عربستان و گسل هایی که سعودی ها دارند و… وجود دارد که آنها دم به تله بدهند. 

مطالبات اقشاری، بخش حقوق شیعیان،‌درگیریهای درون خاندانی، بحران جانشینی و کهولت ملک سلمان و درگیری در راس قدرت که هر از گاهی خودش را به صورت دستگیری ها و… نشان می دهد از یک طرف و از طرف دیگر گیر کردن عربستان و مشخصا بن سلمان در جنگ یمن و هزینه مادی و معنوی که متحمل شده اند و سلسله یار گیری ها  و بلوک بندی هایی که صورت می گیرد و از آن طرف بحث او در دوران ترامپ و مشکلاتی که سعودی ها با تیم بایدن دارند،را در نظر بگیرید. از این سمت هم مشکلات ما با ترامپ و عبور از آن و کاری که الان داریم با دولت بایدن انجام می دهیم و امکان بازگشت آنها به برجام و … شرایطی را در منطقه ایجاد می کند که سعودی ها مایل هستند که یکی یکی وزنه هایی که به پای سیاست خارجی خود بسته اند را باز کنند تا غرق نشوند. حالا در این دریای مواج، و شرایط موجود، سعودی ها اگر این اراده را پیدا کنند که دوران گذار از شرایط قبلی با ایران را آغاز کنند،  به دلیل همان قدرت متمرکز، همه دستگاه ها تمکین می کنند. در ایران کمی برعکس است و به انجام رساندن یک اجماع داخلی در یک گام مشکل تر است. اگر چه الان بستر سیاسی و اجتماعی ایران این است که بیشتر به مسائل داخلی توجه کنیم،‌ ایجاد اجماع کمی سخت تر از سعودی ها است. اما به این معنا نیست که نشدنی است. ایران علاقه مند به حل مشکلات منطقه ای خود است و از قدرت تخریبی عربستان در سیاست خارجی کم کند،‌علاقه مند به تنش صفر شدن با عربستان است. 

همانطور که اشاره کردید، وضعیت عربستان با پیش از روی کار آمدن بایدن تفاوتی اساسی دارد و ملک سلمان هر روز با مشکلات داخلی بیشتری هم رو به روست. در چنین وضعیتی ایا می توانیم منتظر تغییر شرایط بین تهران و ریاض باشیم؟

این وضعیت نیاز به یک سری تضمین هایی دارد که دو طرف به هم بدهند. هم ایران نمی تواند به همه خواسته های عربستان پاسخ مثبت بدهد و هم آنها نمی توانند به همه درخواست های ما جواب مثبتی بدهند. ما نیاز به این داریم که سعودی ها مقداری قدرت تسامح خارجی خود را در رابطه با ایران بالا ببرند و اهداف ما را سیاسی تلقی کنند. از لابی گری شان علیه ما استفاده نکنند و حساسیت هایی که ما در سیاست خارجی خود داریم، از جمله دشمنی رژیم صهیونیستی با ایران و نفوذ آن در کشورهای منطقه که خط قرمز های ما هستند، نیاز به توجه دارد. ممکن است دغدغه سعودی ها هم مباحث یمن و لبنان و سوریه باشد که حوزه منافع ملی ما هستند و این نیست که ما به حرف آنها بخواهیم وارد شویم یا نه. 

>>> این مطالب را هم بخوانید:

چه چیزی عربستان را مجبور به گفتگو با ایران کرد ؟

چرا بر تکذیب دیدار سعودی-ایران در بغداد پافشاری می‌شود؟

آیا عربستان در مذاکره با ایران جدی است؟

23 / 312 310