مداحی و انتقاد در وصیت امام باقر(ع)

این هم قابل انکارنیست که انتقادها همیشه درست و از روی خیرخواهی نیست، اما در مجموع به سود ما است که با چهره ای گشاده از آن استقبال کنیم؛ خصوصا کسانی که دارای جایگاه و مسئولیت های اجتماعی هستند. از این رو در قرآن کریم و نیز سیره پیامبر و امامان سلام الله علیهم اجمعین به کرّات شاهد برخوردهای تلخ و تند با مداحان و متملقان و نیز تشویق افراد به بازگویی نظرات انتقادی خود هستیم.

امام خمینی (ره) در نامه ای اخلاقی و عرفانی به فرزندشان، که تحت عنوان «نقطه عطف» منتشر شده است، چنین نوشته اند: «پسرم ! … باید توجه کنیم که منشا خوش آمد ما از مدح و ثناها و بد آمدنمان از انتقادها و شایعه افکنی ها, حب نفس است که بزرگترین دام ابلیس لعین است. ماها میل داریم که دیگران ثناگوی ما باشند, گرچه برای ما افعال ناشایسته و خوبی های خیالی را صد چندان جلوه دهند و درهای انتقاد, گرچه به حق, برای ما بسته باشد, یا به صورت ثناگویی درآید.

پسرم ! چه خوب است به خود تلقین کنی و به باور خود بیاوری یک واقعیت را، که مدح مداحان و ثنای ثناجویان چه بسا که انسان را به هلاکت برساند و از تهذیب دورتر سازد. تاثیر سوء ثنای جمیل در نفس آلوده ما, مایه بدبختی ها و دور افتادگی ها از پیشگاه مقدس حق, جل و علا, برای ما ضعفاءالنفوس , خواهد بود. و شاید عیب جوئی ها و شایعه پراکنی ها, برای علاج معایب نفسانی ما سودمند باشد که هست , همچون عمل جراحی دردناکی که موجب سلامت مریض می شود.

من و تو اگر این حقیقت را باور کنیم و حیله های شیطانی و نفسانی بگذارند واقعیات را, آن طور که هستند, ببینیم, آن گاه از مدح مداحان و ثنای ثناجویان, آن طور پریشان می شویم که امروز از عیب جویی دشمنان و شایعه سازی بدخواهان … و عیب جویی را آن گونه استقبال می کنیم که امروز از مداحی ها و یاوه گوئی های ثناخوانان.

آنچه امام راحل نوشته اند، ترجمانی است ازآنچه در مکتب امام باقر علیه السلام آموخته اند؛ آن بزرگوار در وصیتی به جابر بن یزید جُعفی فرمود:
«… اگر از تو تعریف کردند، خوشحال نشو، و اگر از تو بد گفتند بی تابی نکن! در مورد آنچه گفته اند فکر کن؛ اگر دیدی آنچه می گویند واقعیت دارد، پس بدان عصبانیت تو از حرف حق موجب افتادن تو از چشم خدا می شود و این مصیبتش بر تو بزرگتر است از سقوط از چشم مردم، و اگر دیدی آنچه می گویند درست نیست، بدون رنج و زحمت ثوابی برده ای. و بدان که تو از دوستان ما نخواهی شد مگر آنکه اگر همه اهل شهر هم بگویند بد آدمی هستی، ناراحت نشوی، و اگر گفتند آدم خوبی هستی خوشحال نگردی! بلکه خود را بر قرآن عرضه کن، اگر دیدی رهرو قرآن هستی… استقامت کن و بر تو بشارت بادکه آنچه می گویند به تو ضرری نمی رساند، و اگر دیدی جدای از قرآن هستی پس به چه چیز فریفته شده ای؟!»

ناگفته پیدا است که مقصود امام بی اعتنایی به افکار عمومی نیست؛ مقصود آن است که در ارزیابی ها تحت تاثیر فضاسازی ها قرار نگیریم؛ واقعیت مهمتر است از آنچه این و آن می گویند.

سالروز شهادت امام پنجم را به امام عصر (عج) و همه پیروان آن حضرت تسلیت می گویم.

* حقوقدان و عضو هیئت‌علمی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران