مایه‌های روانشناسیِ پاییز؛ غمِ زرد و نارنجی

روزنامه خراسان – محمدعلی محمدپور: می‌دانم که نوشتن از پاییز پیش از شروع هم پروژه‌ای شکست‌خورده است، چون آن‌قدر از پاییز گفته و نوشته‌اند که من از هر جایش شروع کنم، تکرار مکررات است، ولی بیاییم کمی در این باره فکر کنیم چه می‌شود که ما حس‌ها و احساسات متفاوتی را در پاییز تجربه می‌کنیم؟ واقعیت این است در هر سنی که باشیم، هوای پاییز ما را به تجربه‌ها و خاطراتی از گذشته می‌برد.

پاییز روز‌های کوتاهی دارد و آفتابی که هر روز کم رنگ‌تر می‌شود و البته مشتری‌دارتر و خواستنی‌تر. گویی ما از پس یک فصل گرما و فراری بودن از آفتاب، حالا دوباره قدردان آفتابی می‌شویم که اذیت نمی‌کند و حتی دلپذیر می‌شود. مثل لحظه افتادن نور اریب آفتاب روی فرش خانه. همین صحنه خودش به حد کافی نوستالژیک است. روز‌های کوتاه پاییز آن‌چنان است که پیاده‌روی‌های عصرانه روی برگ‌های خشک خیلی زود به شب پیوند می‌خورد.

شب‌گردی معنی دیگری می‌گیرد و اگر در خانه باشیم ساعات بیشتری از شب را کنار هم می‌گذرانیم. هوای پاییز با یک سرمای غافل گیرکننده شروع می‌شود. مایی که تا دیروز کولر روشن می‌کردیم، ناگهان حتی مجبور می‌شویم پنجره‌ها را ببندیم. مایی که تا چند روز قبل لباس‌های تابستانی داشتیم باید کم‌کم لباس‌های گرم مان را بپوشیم و خود را از باد پاییز حفظ کنیم. می‌گویند برخلاف باد بهار که طراوت و شادابی می‌بخشد، باد پاییز پژمرده می‌کند. من بحث علمی‌اش را نمی‌دانم، اما به نظرم می‌رسد این هوا، تعداد ساعات روشنی و رنگ‌های غالب پاییز است که ما را به آدمی دیگر در پاییز تبدیل می‌کند.

آدمی کمی افسرده‌تر، کمی عاشق‌تر و شاید هم کمی منزوی‌تر. به خصوص برای آدم‌های گرمادوست که آن‌ها را به کنجی از خانه می‌کشاند و ساعات بسیارِ کنار بخاری و زیر پتو بودن. از نوستالژی‌های پاییز هم بسیار گفته شده مثل نارنگی که معمولا شهریور و پیش از خود پاییز می‌آید. نارنگی نماد مهمی از پاییز است، مثلا تجربه قدیمی ما از بوی پوست نارنگی که روی بخاری گذاشته شده و عطر خوش آن که پیچیده است.

خیلی‌ها نوشته اند این آخرین پاییز قرن است که البته نیست، اما سال آینده آخرین پاییز قرن است، ولی امیدوارم هر چه که هست میان همه این روز‌های سخت و نگران‌کننده، خوش باشد و خوش بنشیند. با این حال در پرونده امروز زندگی‌سلام با «میلاد عرفان‌پور» که رباعی‌های پاییزی معروفی دارد، درباره این فصل و الهام بخش بودنش گفتگو کرده‌ایم، از رمز و راز‌های سلامتی در پاییز گفته‌ایم و باور‌های اشتباه درباره افسردگی فصلی.

توصیه‌های پاییزی برای حفظ سلامتی

تغییر فصل، سرد شدن تدریجی هوا و روز‌های کوتاه پاییز می‌تواند برای سلامت ما به خصوص امسال که کرونا هم به آن‌ها اضافه شده است، چالش‌برانگیز باشد. برای حفظ سلامتی جسمی خود در این فصل که مقدمه سرمای زمستان است، توصیه‌هایی به شما داریم.

از ویتامین دی غافل نشوید

بیشتر ویتامین دی دریافتی بدن ما از نور خورشید تامین می‌شود و در روز‌های سرد و کوتاه پاییز، دریافت این ویتامین کاهش می‌یابد؛ بنابراین لازم است مکمل ویتامین دی مصرف کنید تا روحیه و سیستم ایمنی بدن شما تقویت شود.

واکسن آنفلوآنزا بزنید

اگر جزو گروه‌های پرخطر مانند بیماران صعب‌العلاج، کودکان، مادران باردار یا سالمند هستید و این واکسن هم برایتان مهیاست، حتما آن را تزریق کنید.

سیستم ایمنی خود را بهبود بخشید

می‌توانید با نوشیدن مقادیر زیادی آب، شستن دست‌ها برای پیشگیری از بیماری و خوردن غذا‌های مغذی، به تقویت و بهبود سیستم ایمنی خود کمک کنید. تحرک خود را بیشتر و سعی کنید از مدت روشنی روز نهایت استفاده را ببرید.

خوراکی‌های فصل را فراموش نکنید

چغندر، انواع کلم‌ها، بادمجان، کدو تنبل، آبگوشت، سوپ و خوراکی‌های گرم، گزینه‌های خوبی هستند مانند مغزها، انجیر، کشمش و مویز.

خواب‌تان را بیشتر کنید

در طول روز بیدار بمانید و شب‌ها زودتر بخوابید تا بدن استراحت بیشتری داشته باشد و توانایی مقابله با بیماری‌ها را پیدا کند. دوره تاریکی طولانی‌تر مساوی با دوره خواب طولانی‌تر است، به شرطی که تبدیل به پرخوابی نشود.

برنامه‌ای برای شب‌های بلند داشته باشید

اگر در این فصل برنامه‌ای نداشته باشید تا مشغول شوید، به مرور خسته و کسل خواهید شد. مطالعه، صحبت با اعضای خانواده، دوستان و تماشای فیلم، هم روحیه شما را تقویت و هم وقت‌تان را پر می‌کند.

پوست خود را مرطوب کنید

سرمای شدید می‌تواند پوست شما را خشک کند بنابراین مدام آن را مرطوب و هیدراته نگه دارید. علاوه بر کرم‌های استاندارد، استفاده از روغن بادام نیز بسیار مفید است. همچنین استفاده از کرم ضدآفتاب را فراموش نکنید.

لباس‌های گرم بپوشید

یکی از دلایل علاقه خیلی‌ها به پاییز امکان پوشیدن لباس‌های بیشتر است! مخصوصا اگر سرمایی هستید، مراقب باشید سرمای موذی این فصل شما را شکار نکند.

هوای خودتان را داشته باشید

برخی پاییز را فصل غم و غصه می‌دانند، پس سعی کنید افکار منفی را به افکار مثبت تبدیل کنید و بیش از پیش به خودتان اهمیت دهید. استفاده از عطر گل‌های خوش‌بوی این فصل مانند نرگس و یاس و مخصوصا گلاب را از یاد نبرید.

۶ باور نادرست درباره افسردگی فصلی

نرگس عزیزی: با شروع فصل پاییز، خیلی از افراد تغییراتی رادر خلق و خوی خود احساس می‌کنند؛ بی‌حوصلگی، احساس غمگینی و ناامیدی و پایین آمدن سطح انرژی از جمله این تغییرات هستند. از طرفی طی سال‌های اخیر اصطلاحاتی، چون افسردگی پاییزی و افسردگی فصلی را هم بسیار بیشتر از قبل شنیده‌ایم. در این مطلب نگاهی به برخی از باور‌های نادرست افسردگی فصلی انداخته‌ایم و در زمان بررسی این باور‌های نادرست، از نکاتی گفته‌ایم که به شما کمک می‌کند با این اختلال بیشتر آشنا شوید و راه مقابله با آن را بهتر بیاموزید.

افسردگی فصلی ویژه روز‌های کوتاه پاییز و زمستان است

درست است که بیشتر افرادی که از افسردگی فصلی رنج می‌برند در طول فصول سرد سال یعنی پاییز و زمستان با این مسئله دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، اما به معنای آن نیست که در بهار و تابستان هیچ خبری از این اختلال نیست. بررسی‌ها نشان می‌دهد افرادی که در مناطق کوهستانی زندگی یا در مشاغل شیفتی کار می‌کنند و در نتیجه ممکن است در تابستان در طول روز بیشتر خواب باشند، احتمال دارد درگیر افسردگی فصلی در بهار و تابستان شوند. بخشی از دلیل این که متخصصان از اصطلاح «افسردگی فصلی» به جای افسردگی پاییزی استفاده می‌کنند، همین موضوع است چراکه این نوع افسردگی مختص فصل پاییز و زمستان نیست.

افراد مبتلا به افسردگی فصلی در کل طول سال افسرده‌اند

اگر فردی در تمام طول سال درگیر نشانه‌های افسردگی است و تغییر فصل، تغییری در حال او ایجاد نمی‌کند، به احتمال زیاد به افسردگی فصلی مبتلا نیست و باید از نظر ابتلا به افسردگی به صورت عمومی بررسی شود. یکی از مهم‌ترین خطوط تمایز افسردگی فصلی از افسردگی، به صورت عمومی همین محدود بودن افسردگی به زمان‌هایی از سال است. افرادی که درگیر افسردگی فصلی هستند، در روز‌های بلند سال ممکن است شادترین آدم نباشند، اما قطعا افسرده هم نیستند. توجه به این تفکیک اهمیت دارد چرا که درمان افسردگی فصلی تفاوت‌هایی با افسردگی عمومی دارد.

نه فقط روز‌های کوتاه که هوای ابری هم افسردگی می‌آورد

زمانی که روز‌ها کوتاه می‌شود، تغییری در بدن ما رخ می‌دهد. در طول زمان تاریکی میزان ترشح هورمون ملاتونین در بدن ما افزایش می‌یابد. این هورمون در میزان کم باعث ایجاد احساس خواب‌آلودگی می‌شود، اما اگر میزان ترشح آن افزایش بیشتری پیدا کند، آن وقت افت خلق و خو و اختلالی مانند افسردگی فصلی هم سر و کله‌اش پیدا خواهد شد. افزایش ترشح ملاتونین هر چند با کاهش طول روز ارتباط نزدیکی دارد، اما ابری بودن هوا به خودی خود نمی‌تواند باعث افزایش ترشح این هورمون شود. در نتیجه این موضوع هم حتی وقتی شاهد تابش خورشید از پشت ابر‌های ضخیم هستیم، ترشح هورمون ملاتونین افزایش نمی‌یابد.

فقط زنان درگیر افسردگی فصلی می‌شوند

هر چند بیشتر مبتلایان به این اختلال را زنان تشکیل می‌دهند، اما توجه داشته باشید که نزدیک به ۲۰ درصد مبتلایان، آقایان هستند. پس این تصور که مردان در برابر این اختلال ایمن هستند، خطاست. اما چرا احتمال ابتلای زنان به این اختلال بالاتر است؟ هنوز پاسخ روشنی برای این سوال وجود ندارد، اما به نظر می‌رسد فیزیولوژی بدن زنان به شکلی است که وقتی طول روز کوتاه‌تر می‌شود، افزایش ترشح هورمون ملاتونین در بدن آن‌ها افزایش می‌یابد. افزایش ترشح این هورمون همان طور که گفته شد، با بروز افسردگی فصلی رابطه مستقیم دارد.

نوردرمانی بهترین درمان برای این اختلال است

یکی از مهم‌ترین دلایل بروز افسردگی فصلی، کاهش طول روز و در نتیجه کاهش مدت در معرض نور طبیعی بودن است. به واسطه همین موضوع هم روش نوردرمانی برای مبتلایان به این اختلال ابداع شده است. این روش یکی از درمان‌های رایج و معتبر برای افسردگی فصلی است. در این روش درمانی افراد روزانه و اول صبح باید به مدت ۲۰ تا ۶۰ دقیقه در معرض نور مخصوصی قرار گیرند، اما یادتان باشد هر چند این روش درمانی موثر و معتبر است، اما برای همه جواب نمی‌دهد و بهترین روش درمانی برای همه مبتلایان نیست. برخی افراد برای درمان افسردگی فصلی‌شان باید دارو استفاده کنند. در کنار آن استفاده از ویتامین دی هم یکی دیگر از توصیه‌ها برای مبتلایان به این اختلال است. البته روان‌درمانی هم گاهی اوقات می‌تواند کمک‌کننده باشد.

افسردگی فصلی فقط یک افسردگی خفیف است

برخی افراد تصور می‌کنند وقتی از افسردگی فصلی صحبت می‌کنیم منظورمان نهایت، همان حس بی‌حوصلگی است که ممکن است به سراغ خود آن‌ها هم در روز‌های سرد سال بیاید، اما واقعیت این است که افسردگی فصلی گاهی اوقات می‌تواند از نوع افسردگی شدید باشد. با توجه به این نکته، هر چند برای فردی که با افسردگی فصلی دست‌و‌پنجه نرم می‌کند، داشتن خواب منظم، تحرک بدنی در فضای باز و تغذیه مناسب توصیه‌های بدی نیستند و می‌توانند در درمان موارد خفیف‌تر نقش داشته باشند، اما یادتان باشد درصدی از افراد، حتی اگر همه این کار‌ها را هم انجام دهند، باز هم نیاز به مداخله تخصصی دارند.

پاییز الهام‌بخش و حکمت‌آمیز است

گفتگو با «میلاد عرفان‌پور» درباره پادشاه فصل‌ها و تاثیراتش بر سبک‌زندگی انسان‌ها

صادق جهانی: «تلخ است که با درد موافق شده است، زرد است که لبریز حقایق شده است، عاشق نشدی وگرنه می‌فهمیدی، پاییز بهاری است که عاشق شده است». بعید است این رباعی معروف را نشنیده و بعد از شنیدن مصرع آخر آن به وجد نیامده باشید. به سراغ «میلاد عرفان‌پور»، شاعر خوش‌ذوقی رفتیم که این رباعی را سروده تا بیشتر با او درباره پاییز، الهام بخش بودن این فصل و … صحبت کنیم.

در ۱۶ سالگی این رباعی را سرودم

این شاعر معاصر که کتابی را به نام «پاییز بهاری است که عاشق شده است» در کارنامه ادبی اش دارد، به ما از حس و حال خود درباره پاییز و اشعار پاییزی‌اش می‌گوید: «این رباعی معروف «پاییز بهاری است که عاشق شده است» را در ۱۶ سالگی سرودم. یادم هست زمانی که در شیراز دانش‌آموز بودم، در یک روز پاییزی جرقه این رباعی در ذهنم زده شد و بعد‌ها هم این رباعی در اولین کتابم که مجموعه‌ای از رباعیاتم بود، با همین عنوان به چاپ رسید و با استقبال خوب مخاطبان رو‌به‌رو شد».

پاییز پیام آور معرفت است

این شاعر جوان کشورمان که هشت رباعی دیگر هم برای فصل پاییز سروده، از علاقه شخصی خودش به این فصل نکات جالبی می‌گوید: «پاییز همیشه برای من یک فصل دوست‌داشتنی بوده و حس خوبی را به من منتقل می‌کرده است. تلاشم بر این بوده تا در هر رباعی‌ام درباره پاییز از دیدگاه‌های متفاوتی به این فصل بپردازم.» وی با اشاره به متون دینی، ریزش برگ‌ها و رویش مجدد آن را الهام‌بخش و حکمت‌آمیز توصیف می‌کند و خزان را مانند پیامبری می‌داند که حامل حکمت‌ها و معرفت‌های فراوانی است، اما بسیاری از ما، حواس‌مان به آن‌ها نیست.

پاییز را فصل غم‌و‌اندوه نمی‌دانم

«پاییز را فصل بسیار مورد احترام برای هنرمندان به خصوص شعرا می‌دانم»، عرفان‌پور با این مقدمه می‌افزاید: «با حرف عده‌ای که پاییز را فصل غم‌واندوه می‌دانند، مخالف هستم. هیچ یک از فصل‌ها، منتقل کننده غم و اندوه نیستند، اما می‌توان پاییز را فصل عواطف و عشق انسانی تلقی کرد و این موضوع در مجموع بستگی به طرز فکر و نگرش و جهان‌بینی انسان‌ها دارد.

یکی با تماشای فصل پاییز حس خوبی به او منتقل می‌شود و یکی هم امکان دارد یاد بدهی‌های خود بیفتد! یکی با این تصور که در پاییز برگ‌های زرد می‌ریزند، دوباره سبز می‌شوند و فرصت رویش مجدد پیدا می‌کنند، با خودش می‌گوید که به زودی مشکلات من هم حل خواهد شد، اما بعضی‌ها هم منفی‌باف هستند؛ بنابراین به نظر من، هر شخصی جهان را از نظر خودش به گونه‌ای تعریف می‌کند و همین تعریف بر نگاهش به سختی‌ها و شیرینی‌های زندگی تاثیر خواهد گذاشت.»

برگ‌های پاییزی حس دارند

«عرفان‌پور» در پایان این گفتگو از تاثیر پاییز بر زندگی خود و نگرش مثبت به آن برای ما می‌گوید: «از زمان نوجوانی که به سرودن شعر روی آوردم و اشعاری هم در وصف پاییز گفتم، دوست نداشتم برگ‌های خشک روی زمین افتاده را پایمال کنم و همیشه این باور را داشتم که این برگ‌ها با وجود آن‌که روی زمین افتاده‌اند، هنوز حس دارند و ما نباید آن‌ها را پایمال کنیم. در ضمن، اصلی‌ترین نماد پاییز هم از نظر من همان برگ‌های زرد افتاده از درخت هستند که پیام‌های زیادی برای انسان در تماشای‌شان وجود دارد به شرطی که نگاه‌مان را به آن‌ها دقیق‌تر کنیم.»