سرنوشت اندیشه چپ در ایران و خاورمیانه

جوامع دیر نوساز مانند جوامع شرقی و خاورمیانه محل رشد اندیشه چپ بوده است .همچنین زمینی حاصلخیز برا ی رشد چنین تفکراتی قلمداد می گردد.در میان کشورهای شرقی چین ،روسیه و هند شاهد اقتصاد بسته و فقدان توسعه سیاسی منهای هند بودند. هر سه کشور دولتی کردن اقتصاد را تجربه کردند.همچنین خواهان مالکیت گسترده دولت بر منابع بودند.
در خاورمیانه سوریه ،عراق، لبنان، مصر و یمن جنوبی از جمله کشورهایی بودند که سنت تفکر چپ درآن ریشه دواند. راه رشد غیر سرمایه داری را برگزیدند ،سرنوشت این جوامع کلنگی شدن آن بود.
در ترکیه زمانی که چپ خواست توسعه یابد با کودتا عقب رانده می شدند. هر چند در چارچوب حزب جمهوریخواه خلق خود را سوسیال دمکرات تعریف می کند.
به هر حال این کشورها خود را سوسیالیستی تعریف می کردند.شاید عبارت “سوسیالیزم با عقب ماندگی فکری و تاریخی ما بسیار سازگار است،”پاسخ مناسبی به سوال بالا باشد.
همچنین هگل در درس های تاریخ فلسفه خود ،گفته بود “سوسیالیزم برازنده مردمان شرقی است.”چپ ایران و روشنفکران چپ،ایدئولوژیک هستند و” شرقی هستند و بسیاری از مفاهیم دنیای جدید را از پشت شیشه کبود مفاهیم اخلاقی شرقی می بینند.”آنها دنبال انقلاب های برای برابری هستند.
راه رشد غیر سرمایه داری
اردوگاه سوسیالیزم و حزب کمونیست بدین خاطر راه رشد غیر سرمایه داری را مطرح کردند که اعلام کنند “در کشورهای عقب مانده بورژوازی ملی ،بخش خصوصی و…وجود ندارد ،پس باید راهی را انتخاب کنند که در نهایت منجر به ادغام اقتصاد آن کشورها در اقتصاد سوسیالیزم بشود.”
متفکران راه رشد غیر سرمایه داری معتقدند که کشورها بدون تجارت خارجی و بدون رفت و آمد سرمایه خارجی می توانند به رشد اقتصادی دست یافته و از فقر نجات پیدا کنند.
این تفکر در ایران بویژه پس از کودتا علیه مصدق خود را نشان داد چپ زدگی شدیدی حاکم شد تفکر جلال ال احمد در غرب زدگی و دیگر نوشته های چپ و ستایش تئوری وابستگی در دستور کار قرار گرفت.این در حالی بود که ایران نسبت به کشورهای آسیای جنوب شرقی از موفقیت اقتصادی بهتری برخور دار بود.
با شکست تجربه راه رشد غیر سرمایه داری و توجه جوامع شرقی مانند هند و چین به تجارت و سرمایه خارجی و تعامل با بازارهای جهانی از فقر نجات یافته و رشد اقتصادی را تجربه کردند.فروپاشی امپراتوری شوروی ظهور نخبگان جدید در هند و اصلاحات شیائوپینگ نجات دهنده هند و چین بود. هند در اوایل دهه 1990 و چین دوره رفرم تنگ شیائوپبنگ نجات دهنده بود.
از منظر تاریخی بعد از انقلاب مشروطیت چپ فعال شد. در عصر پهلوی اول ناسیونال سوسیالیسم جدی شد.در عصر پهلوی دوم با اصلاحات ارضی مالکیت خصوصی مورد پرسش قرار گرفت ولی گذار از سنتی به نو تعبیر شد.
در ایران هم شخصیت هایی مانند آیت الله بهشتی و مطهری تلاش هایی داشتند اما فاصله اسلام با سوسیالیزم جدی بود.نمی توان از اسلام سوسیالیزم در آورد تلاشی که شریعتی کرد ناکام ماند.ما هیچ فقیه معتبری نمی شناسیم که از سوسیالیزم دفاع کرده باشد.
به نظر اندیشه سوسیالیستی اجازه نداد تفکر تجارت آزاد و سرمایه داری در ایران مطرح شود.البته بخش نگران کننده تاریخ آنجاست که بیشتر این روشفکران چپ بزرگ مانند مهندس علوی بعد ها گفتند که کمونیست نبودند.
اگر بخواهیم راه حلی ارایه دهیم پیش نیاز این راه حل این است که بایستی به تفاوت الهیاتی ،فلسفی و فرهنگی ایران و غرب توجه کنیم .
همچنین راه حل “منوط به نقادی از بنیادهای نظام ایدئولوژی هایی است که ذهن مردمان -بویژه -روشنفکران -کشورهای کم رشد را فلج کرده است.”نقد کسانی که مخالفان خود را جاده صاف کن امپریالیسم،سرمایه دار و لیبرال می نامیدند.
در جمع بندی باید گفت ،چپ ها نتوانستند به تحقق توسعه و دمکراسی کمک کنند.آنان ضربه مهلکی به آزادی در کشور زدند.تاریخ نشان می دهد که نظام های سوسیالیستی شکست خورده اند و سرنوشت محتوم آنان در ایران هم چنین است