بهبود محیط کار برای افراد دارای معلولیت؛ چرا و چگونه؟

بسیاری از افراد دارای معلولیت، در محیط کار با مشکلات مختلفی رو‌به‌رو می‌شوند. این مشکلات شامل چیزهای ساده مثل متناسب نبودن میز و صندلی‌ها تا تبعیض با دیگران است. چه‌بسا خیلی از آنها اصلا نتوانند به شغلی که دوست دارند برسند چراکه دیگران معلولیت را مانع آن می‌دانند. با این حال، شما به‌عنوان کارفرما یا مدیر کسب‌وکار می‌توانید با انجام تغییرات فیزیکی و بازطراحی محیط کار، فضایی را برای حضور این افراد در تیم خود فراهم کنید. اما چه ضرورتی دارد که محیط کار مناسب افراد دارای معلولیت باشد؟! پاسخ این پرسش و پرسش‌های دیگر را در ادامه بخوانید.

اهمیت بهبود محیط کار برای همه افراد، از جمله افراد معلول

به‌عنوان کارفرما، فراهم کردن محیط امن برای همه کارکنان از جمله کارکنان معلول، وظیفه اخلاقی شماست؛ اما این کار، صرف‌نظر از جنبه‌های انسانی، از اهمیت کاری نیز برخوردار است. با دسترسی بهتر همه افراد به محیط کار مناسب، شما امکان استخدام و استفاده از استعدادها و مهارت‌های افراد معلول را پیدا می‌کنید. به یاد داشته باشید که یکی از عوامل موفقیت هر کسب‌و‌کار، استفاده از همه ظرفیت‌هاست. این مهم با ایجاد تیمی شامل افراد مختلف، تسهیل می‌شود. از سوی دیگر، چنین محیطی باعث افزایش رضایت کارکنان و وفاداری آنها به کسب‌وکار شما نیز می‌شود.

همچنین، مشتریان معلول شما می‌توانند به‌راحتی وارد محیط کار شما شده و از خدمات شما به‌عنوان مشتری بهره‌ ببرند. پس در هر صورت، ایجاد محیط کار با دسترسی آسان و متناسب با نیازهای افراد معلول به‌نفع کسب‌وکار شما خواهد بود.

اما چطور می‌توان چنین محیطی ایجاد کرد؟ بهتر است پیش از پاسخ به این پرسش، ابتدا برخی از مشکلات معمول در محیط کار، که افراد معلول به آن دچار می‌شوند، را باهم مرور کنیم.

مشکلاتی که افراد معلول در محیط کاری تجربه می‌کنند

بسیاری از محیط‌های کاری برای فعالیت افراد معلول طراحی نشده‌اند. برای مثال، اغلب این محیط‌ها از میزهایی استفاده می‌کنند که امکان وارد شدن ویلچر در جلوی آنها وجود ندارد. این باعث می‌شود کارمند شما نتواند به‌راحتی به ابزار یا رایانه روی میز دسترسی پیدا کند. همچنین بسیاری از ورودی و خروجی‌های ساختمان محل کار شما، به گونه‌ای ساخته نشده‌اند که فرد معلول بتواند به‌راحتی وارد یا خارج شود. مشکلاتی از این دست، بیشتر جنبه فیزیکی دارند و با برخی تغییرات ساده می‌توان آنها را حل کرد.

اما همه مشکلات به این موارد ختم نمی‌شوند. گاهی اوقات افراد معلول در محیط کار با تبعیض روبه‌رو می‌شوند. این مسائل به‌مراتب آزاردهنده‌تر و مهم‌تر از مشکلات فیزیکی هستند. به‌عنوان کارفرما و مدیر باید برای حل‌ ‌آنها اقدامات لازم را انجام دهید.

۶ توصیه برای ایجاد محیط کاری مناسب برای افراد معلول

همان طورکه اشاره شد، فراهم کردن محیط مناسب با نیازهای این قشر از کارکنان، صرفا به طراحی فیزیکی محیط کار محدود نمی‌شود. محیط کار فقط یک ساختمان یا سالن نیست، بلکه فضای فرهنگی و جو فکری بین کارکنان نیز جزو محیط کار به حساب می‌آید. چه‌بسا محیط کار شما بیش از آنکه به تغییرات فیزیکی نیاز داشته باشد، نیازمند تغییر شیوه نگرش و شنیدن صدای کارکنان معلول است.

در ادامه این موارد را بیشتر توضیح می‌دهیم:

۱. نیازهای افراد معلول را شناسایی کنید

بسیاری از افراد وقتی با واژه معلولیت روبه‌رو می‌شوند فردی را تصور می‌کنند که روی یک ویلچر نشسته است، اما این تصویر بسیار محدود است و انواع معلولیت را در بر نمی‌گیرد؛ پس شناخت انواع معلولیت‌ها ضرورت دارد.

شاید شما فکر کنید که از نیازهای یک فرد دارای معلولیت یا فردی با نیازهای ویژه آگاهید اما این‌طور نیست. شاید برخی نیازهای ظاهری سریع شناسایی و پیش‌بینی شوند اما بهترین کار، مشورت و گفت‌وگو با خود آنها است. هرچه بیشتر با کارکنان دارای معلولیت خود صحبت کنید، بهتر آنها را درک کرده و از مشکلات و خواسته‌های آنها اطلاع پیدا می‌کنید.

۲. سایر کارکنان را آموزش دهید

حال که با مشورت افراد آنها تصمیم گرفته‌اید که شرایط کاری را برای آنها بهبود دهید، لازم است اراده خود را به سایر کارکنان هم نشان دهید. یکی از مهم‌ترین گام‌هایی که برای ایجاد یک محیط متنوع کاری برمی‌دارید، آموزش کارکنان برای پذیرش تنوع است.

برای این کار می‌توانید از متخصصان کمک بگیرید. با برگزاری نشست‌ها، سمینارها و کارگاه‌های آموزشی مختلف،‌ کارکنان را در برخورد و تعامل با افراد دارای معلولیت و سایر گروه‌های کاری آماده می‌کنید.

همچنین اگر قصد تغییر و اصلاح فیزیکی محیط کار را دارید، بهتر است کارکنان را مطلع کنید. شاید آنها هم در این کار به شما کمک کنند یا حتی ایده‌‌هایی داشته باشند. اگر برای افزایش آگاهی کارکنان، محدودیت زمانی یا مالی دارید، دست‌کم بخش منابع انسانی، سایر بخش‌های مدیریتی و نیز کارکنانی که به‌طور مستقیم با افراد معلول کار می‌کنند باید در اولویت برنامه‌های آموزشی شما باشند.

در هر حال، این آموزش‌ها باید شامل سه موضوع زیر باشند:

• انواع معلولیت‌ها؛
• کلیشه‌های معلولیت به‌جهت آشنایی کارکنان با عبارت‌ها و کلیشه‌های ناخوشایند و تبعیض‌آمیز و پرهیز از آنها در تعامل با همکاران معلول؛
• آموزش برای رفع نگرش‌های اشتباه درباره توانمندی‌های معلولان.

۳. گروه حمایت و پشتیبانی ایجاد کنید

حال که تغییرات در حال رخ‌دادن هستند، لازم است یک گروه حمایت و پشتیبانی با شرکت کارکنان معلول ایجاد کنید. وظیفه این گروه نظارت و ارائه مشاوره به شما (به‌عنوان مدیر کسب‌وکار) درباره وضعیت کارکنان معلول و نیازهای آنها است. این گروه می‌تواند منابع حمایتی موردنیاز معلولان در محیط کار را مدیریت کند.

همچنین این گروه باید بخشی از فرایند آموزش و جامعه‌پذیری سازمانی افراد تازه‌استخدام‌شده را به دوش بکشد. افراد تازه‌وارد باید آموزش‌های لازم برای تعامل با افراد دارای معلولیت را ببینند و نیز با قواعد و شرایط محیط کاری متنوع آشنا شوند.

۴. از طراحان داخلی متخصص برای اصلاحات فیزیکی محیط کار استفاده کنید

حتما پیش از طراحی محیط کار یا اصلاح محیط کار فعلی، با طراح متخصص مشورت کنید. شاید لازم باشد تغییرات زیادی در محیط کاری فعلی صورت بگیرد که با بودجه شما همخوانی نداشته باشد. پس در این شرایط، سنجش نیازها و تعیین اولویت‌ها ضرورت دارد. بسته به نوع کسب‌و‌کار، میزان تغییرات و اصلاحاتی که باید انجام دهید متفاوت است. اغلب ساختمان‌های نوساز، بنابر قوانین،‌ از حداقل امکانات مانند سطح شیب‌دار و درهای با عرض مناسب برخوردارند. اگر ساختمان شرکت شما قدیمی است، باید هزینه‌های بیشتری برای اصلاح و به‌روزرسانی محیط کار پرداخت کنید.

از سوی دیگر شاید نگران این هستید که برای حفظ محیط کاری مناسب برای افراد معلول، مدام باید هزینه کنید. اگر با متخصص مشورت کنید، به شما خواهد گفت که این سرمایه‌گذاری یک بار انجام می‌شود و نیاز چندانی به هزینه‌های مستمر نیست.

۵. تجهیزات مناسب تهیه کنید

صحبت از تجهیزات و وسایل مناسب برای افراد معلول، نباید شما را وحشت‌زده کند. نوع معلولیت معمولا تعیین‌کننده نوع وسایل و تجهیزاتی است که باید تهیه کنید. وقتی می‌گوییم «تجهیزات»، منظورمان همین سطوح شیب‌داری است که برای دسترسی بهتر معلولان در ورودی ساختمان ساخته می‌شود. یک مثال دیگر، اختصاص بخشی از پارکینگ با دسترسی آسان‌تر مخصوص این گروه است.

در درون اتاق‌ها و داخل ساختمان نیز می‌توان مواردی مانند تجهیزات رایانه‌ای مناسب برای استفاده از معلولان، توالت‌های مختص معلولان، کلید‌های روشنایی، دستگیره‌های در و… را در نظر گرفت.

بازهم تأکید می‌کنیم که بهتر است پیش از هر اقدام یا خریدی، با افراد دارای معلولیت در شرکت یا متخصصان این حوزه درباره تجهیزات و وسایلی که باید خریداری یا اصلاح شوند، مشورت کنید.

۶. خط‌مشی‌های کسب‌وکارتان را بازنگری کنید

بازنگری خط‌مشی و سیاست‌های شرکت خود، وقتی در حال ساخت محیط کاری متنوع و مناسب برای افراد معلول هستید، بسیار مهم است.

این بازنگری‌ها به موارد مختلف مربوط است: از نحوه برخورد شما با مسئله تبعیض تا انعطاف‌پذیری ساعات کاری. اگر می‌خواهید محیط کاری شما مناسب همه اقشار و گروه‌ها باشد، باید خط‌مشی‌ها و سیاست‌های شما به گونه‌ای بازطراحی شوند که این مورد در آنها بازتاب پیدا کند؛ برای مثال:

• شیوه‌های آموزش پذیرش تنوع،‌ قوانین و منشور اخلاقی و نیز اصول برخورد با خاطیان باید به‌روشنی بیان شده باشد؛
• ساعت‌های کاری انعطاف‌پذیر برای افراد معلولی که نمی‌توانند تمام روز‌های هفته در محیط کار حاضر شوند، در نظر گرفته شده باشد؛
• امکان دورکاری برای افراد معلول فراهم شده باشد؛
• سازگاری کافی برای مواجهه با زمان‌هایی که فرد معلول توانایی دنبال‌کردن برنامه عادی کاری‌اش را ندارد، وجود داشته باشد.

این خط‌مشی‌ها، در واقع، نقشه راه شما برای بازطراحی محیط کار به‌جهت ایجاد فضای مناسب برای همه گروه‌ها از جمله افراد معلول است.

نکته پایانی اینکه بسیاری از کشورها قوانین و آئین‌نامه‌‌های سفت‌وسختی درباره به‌کارگیری افراد معلول در محیط کار دارند. پیش از آنکه به‌سمت محیط کاری متنوع بروید، حتما این قوانین را بررسی کنید یا از مشاوره حقوقی کمک بگیرید.

نکاتی که کارمندان معمولی از آن بی‌خبرند.
آداب معاشرت صحیح در محیط کار چگونه است؟
چطور از آسیب‌های پشت‌میزنشینی نجات پیدا کنیم؟