کتاب بخوانیم؛ «ناشناخته‌ ماندگان» و «شکاکان یونان»

برترین‌ها: بسیاری از علاقمندان به کتاب هنگام مواجهه با کتاب‌های مختلف و فراوان تازه چاپ شده، در شناسایی آثار مورد علاقه خود دچار ابهام و سردرگمی میشوند. از سویی بسیاری کتاب‌های مشهور و جذاب وجود دارند که کمتر به آن‌ها پرداخته شده است و از چشممان دور مانده اند. در این سری مطالب قصد داریم کتاب‌های جدید و یا مشهوری را که به تازگی ترجمه و منتشر یا در سال‌های اخیر تجدید چاپ شده اند، برای شما عزیزان معرفی نماییم.

در این مطلب از سری کتاب بخوانیم سه اثر ادبی داریم: یک داستانِ سه اپیزودی با محوریت زنان از نویسنده‌ی برنده جایزه نوبل، یک داستانِ سلحشوری و تاریخی از نویسنده‌ای در دوران رمانتیسم، و یک اثر تحلیلی در حوزه نقد ادبی و سینمایی با محوریت شکسپیر. در بخش غیر ادبی دو کتاب از دو نویسنده و استاد ایرانی معرفی می‌کنیم: یک اثر مشهور درباره تاریخِ روابط خارجی ایران و یک اثر فلسفی درباره شک و شکاکیت از نگاه فیلسوفان یونانی. با ما همراه باشید.

«ناشناخته ماندگان» اثر پاتریک مودیانو

پاتریک مودیانو، (متولد ۱۹۴۵) نویسنده فرانسوی-یهودی است که از پرکارترین نویسندگان دوران معاصر و دهه‌های اخیر به شمار می‌رود. بعد از کسب جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۴ انتشار آثار این نویسنده فرانسوی در ایران توسط مترجمان و نشر‌های مختلف بسیار رونق گرفت. «ناشناخته ماندگان» کتابی است کم حجم که در سال ۱۹۹۹ نوشته شده است و جزو آثار متاخر مودیانو در دوران بلوغ و اوج کارش محسوب می‌شود، اما جزء شاهکار‌های وی طبقه‌بندی نمی‌شود.

«ناشناخته ماندگان» در فرمِ سه داستان کوتاه درباره سه زن روایت می‌شود، داستان‌ها از یکدیگر مجزا هستند، اما در عین حال پیوند‌هایی در آن‌ها دیده می‌شود، همچنین پیوند‌هایی با دیگر داستان‌های پاتریک مودیانو. (این ارتباطات بین داستان‌ها و کتاب‌های مختلف مودیانو، از جمله ویژگی‌های برجسته سبک اوست.) همانند بسیاری از از آثار مودیانو «ناشناخته ماندگان» نیز بر مضامینی مانند “جست و جوی هویت و جایگاه خود در زندگی، کشمکش با خاطرات گذشته و تربیت کودکی، گذشته و تنهایی و اختلافات با والدین” متمرکز است.

داستان نخست درباره دختری است که در هجده سالگی خانه پدر و مادرش را ترک کرده است تا به آرزوهایش جامه عمل بپوشاند از جمله اینکه درآمدی داشته باشد و مستقل زندگی کند اگرچه دقیقا نمیداند که چه شغلی در انتظار اوست. دختر در طول داستان درگیر وقت گذرانی با دوستان، فقر و توامان خاطراتِ دوران مدرسه شبانه‌روزی است که به اعتقادش آینده وی را مسدود کرده‌اند. در نهایت داستان به طرز غریبی پایان می‌یابد.

داستان دوم درباره دختری است که در سه سالگی پدر خود را از دست داده و رابطه بدی با مادرش داشته است که بلافاصله پس از مرگ پدر، مجدد ازدواج کرده است. این دختر در مدرسه شبانه‌روزی و در فقر بزرگ شده است، به دنبال «عشق بزرگ» است و در تعطیلات و اوقات فراغت هرجور کاری که در ویلا‌ها و خانه اهالی منطقه به دست بیاورد انجام می‌دهد. دختر فقیر داستان، روابط جدیدی پیدا می‌کند و در نهایت داستان با یک فاجعه پایان می‌یابد.

داستان سوم درباره دختری است که در نوزده‌سالگی به پاریس آمده است تا موقتا در آتلیه خالی یک عکاس ساکن شود. محل اقامت دختر در محله‌ای است که در یک کارگاه، اسب‌ها را از نقاط مختلف گرد هم می‌آورند تا سلاخی کنند. دختر بیشتر وقتش را به خواندن و موسیقی گوش کردن میگذراند تا اینکه در این محله عجیب با یک مرد آشنا می‌شود که موجب تغییر زندگی دختر می‌گردد. پایان بندی داستان برخلاف دو داستان قبلی چشم‌گیر نیست.

داستان‌های «ناشناخته ماندگان» در بستری مدرن و فضایی بسیار غمناک و متاثرکننده میشوند. داستان‌هایی درباره زنانی مهاجر و سرگردان در شهر پاریس و البته سرگشته در زندگی شخصی، که عملا در آغاز جوانیشان شکست خورده محسوب میشوند. زنان یا دختران به تصویر کشیده شده توسط مودیانو در فضایی غبارآلود و مه گرفته، صرفا به دنبال خلاصی و راه فرار هستند. سه داستان که اگرچه به ظاهر سه برش از سه زندگی زنانه را روایت می‌کنند، اما عملا با رفت و برگشت‌های ذهن راوی‌ها، سه سرنوشت و زندگی محتوم انسانی را به نحوی هنرمندانه و خلاقانه به تصویر کشیده اند.

روایت‌های مودیانو، در عین اینکه در لحظه میگذرد کمتر نشانی از زمان حال دارد و دائما به گذشته باز می‌گردند. اوج این سبک را در کتاب تحسین‌شده «تصادف شبانه» شاهدیم. اما مونولوگ‌های راوی‌های «ناشناخته ماندگان» بسیار کوتاه و ساده و سرراست هستند به همین دلیل داستان‌ها بسیار خوشخوان و روان از کار درآمده اند در عین اینکه غنای بالایی دارند و مودیانو به عنوان یک مرد به خوبی از پس ترسیم دنیای زنانه و دخترانه برآمده است. مانند همیشه ارجاعات کتاب به خیابان‌ها و مکان‌های مهم پاریس مانند کافه‌ها بسیار فراوان است، اما خسته‌کننده نیست و در صورت فقدان آشنایی مخاطب، به متن و لذت خواندن کتاب آسیبی وارد نمیشود.

«ناشناخته ماندگان» اثر خواندنی پاتریک مودیانو در سال ۱۳۸۷ توسط «ناهید فروغان» به فارسی ترجمه شد. چاپ سوم این اثر در سال ۱۳۹۳ توسط نشر چشمه عرضه شد که همچنان در بعضی کتابفروشی‌ها و فروشگاه‌های اینترنتی موجود می‌باشد. این کتاب ۱۲۹ صفحه‌ای، ۸.۰۰۰ تومان قیمت دارد.

-از متن کتاب: “پدرم، وقتی سه ساله بودم از دنیا رفت و مادرم با قصابی در همان حوالی به زندگی پرداخت. روابطم با مادرم خوب نماند. گه‌گاه به دیدن‌شان میرفتم، اما احساس میکردم که مشکلی بین‌مان وجود دارد. به گمانم که یادآور خاطرات بدی در او بودم. زنی بود خشن و زودخشم، مثل من احساساتی نبود. خشمش مرا می‌ترساند. او و شوهر جدیدش زوج عجیبی بودند. متوجه شدم که رفتار مادرم تحت تاثیر شوهرش، روز به روز مردانه‌تر میشود. بین شان عشقی وجود نداشت، بچه دار هم نشدند. “

«تاریخ روابط خارجی ایران» اثر عبدالرضا هوشنگ مهدوی

تاریخِ مناسبات ایران با خارجی‎ها (و به خصوص غرب) از جمله موضوعاتی است که مورد علاقه مخاطبان کتاب‌های تاریخی است، اما متاسفانه به دلیل حساسیت‌های این حوزه و انگاره‌های فرهنگی رایج، اما نادرست و ضد استعماری (که بعضا تا توهم توطئه نیز پیش رفته‌اند) بسیاری از آثار این حوزه را نمی‌توان و نباید جدی تلقی کرد، چه آثاری که پیش یا پس از انقلاب با توجه به گفتمان رایج سیاسی حاکمیت به رشته تحریر درآمده اند و چه آثاری که توسط غربی‌ها در دوران معاصر نوشته شده اند، همگی نقص‌های جدی دارند. یکی از بهترین و دقیق‌ترین آثار تالیفی درباره «روابط خارجی ایران» را مرحوم عبدالرضا هوشنگ مهدوی به رشته تحریر درآورد که تا به امروز نیز به عنوان یک اثر علمی و طراز اول جایگاه خود را حفظ نموده است و در دانشگاه‌های کشور نیز در مقاطع کارشناسی تا دکترای علوم سیاسی تدریس میگردد.

عبدالرضا هوشنگ مهدوی (۱۳۹۴-۱۳۰۹) خود دانش‌آموخته علوم سیاسی در دانشگاه تهران و سوربون پاریس بود. مهدوی پس از اخذِ مدرک دکتری حقوق بین‌الملل در دهه ۳۰ شمسی، مانند بسیاری از دانشجویان در دوران پیش از انقلاب به کشور بازگشت تا به دستگاه اداری مملکت خدمت کند. وی به وزارت خارجه رفت و مشاغل گوناگونی را تجربه کرد و پله پله در مسیر رشد قرار گرفت. مهدوی در بحبوحه انقلاب در سفارت ایران در لندن مشغول به کار بود و یکسال پس از انقلاب نیز مسئولیت هیئت نمایندگی جمهوری اسلامی در بریتانیا را بر عهده داشت.

مهدوی پس از بازنشستگی اجباری در سال ۱۳۵۹ و وقوع انقلاب فرهنگی عملا خانه نشین شد تا اینکه بعد‌ها برای تدریس به دانشگاه دعوت شد. وی حدود ۸۰ جلد کتاب تاریخی و سیاسی را ترجمه یا تالیف کرده است و سهمی مهم در نگارشِ تاریخ و سیاست معاصر ایران دارد. مهمترین کتاب تالیف شده توسط وی «تاریخ روابط خارجی ایران» است. از جمله ترجمه‌های مهم وی میتوان به کتاب «تاریخ سوسیالیسم‌ها» و «آخرین سفر شاه» اشاره کرد.

مهدوی به دلیل تحصیلات آکادمیک، همچنین دقت در پژوهش و ریاست کتابخانه و «آرشیو محرمانه وزارت امورخارجه» پیش از انقلاب، موفق شد به منابع و اسنادی دست اول دست یابد تا موادِ کتاب ماندگار خود را فراهم آورد. کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران» از آغاز دوران صفوی تا برکناری رضاشاه و جنگ جهانی دوم را در بر میگیرد (حد فاصل سال‌های ۱۵۰۰ تا ۱۹۴۵). پیش از این دوره عملا دولت ملی در ایران وجود نداشت و طبیعتا سیاست خارجی که ادامه‌ای است بر سیاست داخلی، تعلیق و تعطیل بود. به گفته نویسنده در دوران صفوی نیز درک ایرانیان از سیاست خارجی نهایتا به یافتن متحد در برابر عثمانی محدود شده بود و بعد‌ها مناسبات تجاری محدود.

در تمامی این دوران تا دوره قاجار، ایران به دلیل بی‌درایتی و ضعف، در مناسبات با قدرت‌های قوی‌تر ناکام مطلق بود. در دوره قاجار نیز با وجود بهبود درک ما از مناسبات قدرت‌های دنیا و تاسیس وزارت خارجه (در دوران آقا محمدخان) به دلیل ناکارآمدی مسئولان و عقب ماندگی ایران، سیاست خارجی چندان دردی از کشور دوا نکرد و تازه از دوره پس از مشروطه و پهلوی بود که متناسب با تغییرات دنیا و سامان نسبی در سیاست داخلی، سیاست خارجی ما نیز به تبع دانش‌آموختگان ایرانی در اروپا بهبود یافت و بعضا به کمک کشور آمد.

کتاب «تاریخ روابط خارجی ایران» در نه فصل نوشته شده است. فصل اول دوران ابتدایی صفوی و جنگ‌های فرسایشی با عثمانی را در بر میگیرد، فصل دوم به دوران پس از شاه عباس میپردازد و فصل سوم به دوران صلح با عثمانی تا شورش افغان‌ها و سقوط اصفهان. فصل چهارم دوران پر آشوب انقراض صفوی، جنگ‌های نادرشاه تا استقرار قاجار را در بر میگیرد و فصل پنجم به دوران جنگ‌های ایران و روسیه تا عهدنامه ترکمانچای می‌پردازد.

فصل ششم و هفتم به ورود انگلیسی‌ها به ایران و رقابت‌های قدرت‌های استعماری می‌پردازد. فصل هشتم به اشغال نظامی ایران حد فاصل کودتای محمدعلی شاه تا کودتای سوم اسفند اختصاص دارد و در نهایت فصل نهم دوران آغازین پهلوی تا پایان جنگ‌جهانی و ورود آمریکایی‌ها به ایران را به تصویر می‌کشد.

این کتاب مهم و مرجع، در عین روایت حدود ۴۵۰ سال از تاریخ ایران و مناسبات ما با خارجی‌ها، بسیار روان و در عین حال خلاصه و مفید نوشته شده است، در جایی که ضرورت و اهمیت اقتضا میکرده است بر موضوع متمرکز شده است، هرگز از سنجه‌ی دقت و دایره انصاف منحرف نشده است و نکات بسیار بدیع، جالب، تازه و آموزنده‌ای در آن مطرح شده است. خواندن این کتاب به تمام علاقمندان به تاریخ و ایران پیشنهاد میشود.

«تاریخ روابط خارجی ایران» اثر عبدالرضا هوشنگ مهدوی با عنوان فرعی «از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ جهانی دوم ۱۹۴۵-۱۵۰۰» نخستین بار در سال ۱۳۵۰ منتشر شد. «چاپ بیست و یکم» آن توسط انتشارات امیرکبیر در سال ۱۳۹۶ در ۴۷۶ صفحه و با قیمت ۳۰.۰۰۰ تومان عرضه شد.

-از متن کتاب: ” آنتونی جنکینسون (نماینده تجاری ملکه الیزابت و انگلستان) در نوامبر ۱۵۶۲ در قزوین به حضور شاه تهماسب بار یافت و، چون به آداب و رسوم ایرانیان آشنا نبود نتوانست مقصود خود را به خوبی بیان کند. شاه تهماسب هم مایل نبود به منافع تجار تُرک لطمه‌ای وارد شود لذا از پیشنهاد بازرگانان انگلیسی استقبال ننمود و با جمله‌ی «ما، به دوستی کفار احتیاجی نداریم» مذاکره را قطع کرد و دستور داد او را از دربار اخراج کنند. یکی از خدمتکاران با سینیِ پر از خاک به دنبال جنکینسون روان شد تا هرجا او قدم میگذاشت برای تطهیر به جایش خاک بریزد! “

«شکاکان یونان» اثر یحیی مهدوی

بسیاری از علاقمندان به فلسفه برای شروع مطالعات خود دچار سردرگمی میشوند و نهایتا به سراغ آثار «تاریخ فلسفه» می‌روند، بدون آنکه پس از مطالعه، درک و آگاهی فلسفی‌شان به گونه‌ای منسجم افزایش یابد. متاسفانه بسیاری از کتاب‌های تاریخ فلسفه رایج در بازار ایران آثاری دست چندم محسوب می‌شوند، فارغ از اینکه اصولا متودولوژی تدریس و مطالعات فلسفی دهه‌هاست که دیگر به روش منسوخ و ناکارآمد «تاریخ اندیشه‌ها» نمی‌پردازد و بیشتر بر روی «مفاهیم» یا متفکر و اندیشه خاصی متمرکز است. حوزه «مفاهیم فلسفی» در بازار کتاب در ایران تا حدی نحیف است و در سال‌های اخیر بعضا آثاری با توجه به یک مفهوم خاص و مُد روز به صورت پراکنده منتشر شده‌اند.

مرحوم یحیی مهدوی (۱۳۷۹-۱۲۸۷) به عنوان یکی از «نخستین دانش‌آموختگان ایرانیِ فلسفه در اروپا» در فرانسه شاگرد یکی از بزرگترین فیلسوفان معاصر فرانسه یعنی «امیل بریه» بود که کتاب تاریخ فلسفه وی نیز به فارسی ترجمه شده است. مهدوی مانند استادش می‌دانست که باید بر روی افراد یا مفاهیم فلسفی خاص متمرکز شود (کاری که امیل بریه در مجموعه کتاب‌های تاریخ فلسفه خود انجام داده است). به همین دلیل مهدوی پس از بازگشت از فرانسه و اخذ مدرک دکترا، در کلاس‌های خود در دانشگاه تهران به این روش موثر و صحیح تدریس میکرد. از جمله مهم‌ترین شاگردان مهدوی در داشنگاه تهران میتوان «نصرالله پورجوادی، محسن جهانگیری و رضا داوری اردکانی» را نام برد.

یکی از مهمترین درسگفتار‌های مهدوی در دانشگاه، تدریس وی درباره «شکاکان یونان» بود که بعد‌ها در قالب یک کتاب نیز گردآوری و منتشر شد. هرچند مهدوی در بررسی خود به «شک و شکاکیت» نیز میپردازد، اما اصل کارِ وی “بررسی سیرِ مفاهیم اساسی و تغییر مفهوم شک و شکاکیت در میان فیلسوفان یونانی” پیش از سقراط تا قرن دوم میلادی است؛ به عبارتی مهدوی بیشتر بر «نگاه فیلسوفان یونانی به مقوله شک» تمرکز کرده است تا شک و شکاکیت. شکاکیت از جمله اساسی و قدیمی‌ترین مباحث فلسفی است که مناقشات بر سر آن تا به امروز ادامه داشته و بر فلسفه تحلیلی معاصر و پُست-مدرن نیز تاثیر بسیاری گذاشته است.

مهدوی در مقدمه‌ای مبسوط «نظام مفاهیم شک و یقین» را توضیح می‌دهد و اینکه شکاک کیست و شکاکیت چیست را بازگو می‌کند. در ادامه، رابطه شکاکیت با معرفت و ادراک را در دوره پیشاسقراطی و فیلسوفانی مانند هراکلیتوس و دموکریتوس و مادی‌گرایان دیگر شرح میدهد و در نهایت به آراء سوفسطاییان مشهوری مانند گورگیاس و پروتاگوراس در باب شک میرسد.

در فصل اولِ کتاب با عنوان «سقراط و سقراطیان»، مهدوی نگاهی دارد به جدل‌های سقراط با سوفسطاییان در باب «شک و امکانِ علم و حصول یقین». در ادامه با آراء «سقراطیان کوچک» یا نیمه سقراطی‌ها یعنی “مگاریها، کلبیون و کورنائی‌ها” در باب شک آشنا میشویم. سپس نوبت به مُثُل افلاطون و برهان ارسطو در باب شکاکیت و امکان ادراک میرسد.

در فصل دوم با آراء «اپیکوریان و رواقیون» در باب شکاکیت آشنا میشویم، در فصل سوم نوبت به “قرون سوم و چهارم پیش از میلاد” و به اصطلاح «شکاکان قدیم» مانند پورون و تیمونِ آتنی میرسد، در فصل چهارم دوران آکادمی جدید و افکار آرکسیلائوس را شاهدیم، در ادامه بحث نوبت به “شکاکان جدید در قرون اول و دوم پس از میلاد” میرسد و پس از بررسیِ «شکاکان جدلی و شک تجربی»، کتاب با یک جمع بندی خاتمه می‌یابد.

مهدوی در درسگفتار‌های خود از آراء دو مولف و مدرس مهم فلسفه استفاده کرده است یعنی «ویکتور بروشار» که در سوربون فلسفه تدریس می‌کرد و کتابی دارد با نام «شکاکان یونان» (۱۸۸۷)؛ و «لئون روبن»، استاد تاریخ فلسفه در دانشگاه پاریس که افلاطون‌شناس بزرگی بود و در عین حال یک نئوهگلی به شمار میرفت، منبع دوم بحثِ یحیی مهدوی است.

همه این‌ها موجب شده است با یک کتاب مهم و موثر در حوزه آموزش فلسفه مواجه باشیم که با یکی از اساسی‌ترین مفاهیم فلسفی و اندیشیدن سر و کار دارد. مهدوی، بسیار روان و ساده مباحث فلسفی پیرامون شکاکیت و شکاکان را در فلسفه قدیم توضیح میدهد و کتاب بسیار خوشخوان و لذت‌بخش است. متاسفانه این کتاب فقط یک بار در سال ۱۳۷۶ به همت نشر خوارزمی در ۱۷۴ صفحه منتشر شد و اکنون نایاب محسوب میشود و باید در بازار کتاب‌های دست دومِ کمیاب جست و جو شود. خوشبختانه نسخه اینترنتی و پاکیزه‌ای از این کتاب برای عموم علاقمندان فلسفه در دسترس است. از دیگر آثار مشهور یحیی مهدوی در بازار کتاب میتوان به ترجمه «منادولوژی» اثر لایب‌نیتس و ترجمه «بحث در مابعد‌الطبیعه» اثر ژان وال اشاره کرد.

-از متن کتاب: “سعی حکما در دوره پیش از سقراط، بیشتر مصروف به شناختن عالم خارج و حوادث طبیعی و یافتن گوهر اشیاء بوده است و ایشان کمتر به مساله‌ی معرفت و چگونگی شناسایی و حدود و شرایط آن توجه داشته اند و آن را مورد بحث قرار داده اند. مطلب تازه‌ای که با ظهور سوفسطائیان و سقراط و افلاطون مورد نظر فیلسوفان قرار گرفت و مخصوصا در نزد شکاکان اهمیت بسیار یافت، همان بحث «معرفت یا شناسایی» است. “

«طلسم» اثر والتر اسکات

سر والتر اسکات (۱۸۳۲-۱۷۷۱) نویسنده و شاعر اسکاتلندی بود که در سبک «رمانتیسم» قلم میزد و شعر میگفت، اما به دلیل سبک خاصی که در نگارش داستان‌های تاریخی ابداع و استفاده کرد، در تاریخ ادبیات به عنوان مبتکر و پدرِ «رمان تاریخی» جاودانه شد. سبک اسکات تا به امروز نیز توسط نویسندگان مختلف مورد تققلید قرار می‌گیرد و آثار وی همچنان در سراسر دنیا محبوب و پرفروش هستند. اکثر آثار اسکات به مسائل و افسانه‌ها و اسطوره‌های بریتانیا و فرانسه در قرون وسطی میپردازد. بدون شک «آیوانهو» مشهورترین اثر اوست.

اسکات اگرچه در دانشگاه معتبر ادینبورو تحصیل کرد و ذهنی تربیت‌شده داشت، اما هرگزدست از خیالپردازی و افسانه‌های عامه‌پسند نکشید و همین امر موجب شکل‌گیری آثار درخشان وی شد. به عبارتی اسکات به خوبی توانست از ترانه‌های عامیانه و اشعار سلحشوری و بعضا عوامانه‌ی مردم کوچه و بازار و دهقانان، الهام گیرد. «بانوی دریاچه» اثر اسکات از مهم‌ترین آثار منظومِ قرن نوزدهم به شمار میرود. جالب آن که حتی سِمت فرمانداری و کار اداری نیز نتوانست مانع نویسندگی اسکات شود و وی بی وقفه مینوشت، هرچند پس از ظهور شاعری بزرگ در دنیای انگلیسی زبان یعنی «بایرون»، اسکات ترجیح داد از شاعری فاصله بگیرد.

داستان «طلسم» از جمله آثار متاخر والتر اسکات به شمار میرود که در سال ۱۸۲۵ منتشر شد، در حالی که پیشتر اسکات با آیوانهو مرز‌های شهرت و محبوبیت را درنوردیده بود، اما «طلسم» نیز مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت. در قرن نوزدهم هنوز «قرون وسطی» از جنبه ادبی و تاریخی برای اروپاییان جذاب و مبهم به شمار میرفت و داستان‌های شگفت انگیز و خیال پردازانه‌ای که از تاریخ قرون وسطی نشات میگرفت به سرعت محبوب میگشت. داستان «طلسم» در چنین بستری منتشر شد.

داستان طلسم درباره شوالیه‌ای است اسکاتلندی که در جنگ صلیبی سوم در ارتش ریچارد شیردل (پادشاه انگلستان) در ارض موعود حضور دارد (در حوالی سال ۱۱۹۰)، ارتشی که پس از مجموعه نبرد‌هایی با سپاه قدرتمند صلاح‌الدین ایوبی، به همراه متحدان فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی خود با مسلمانان در صلحی موقت و البته شکننده به سر میبرد، مسلمانانی که اورشلیم را چندسالی است که در اختیار دارند و با رهبری صلاح‌الدین به خوبی بر اوضاع مسلط هستند.

شوالیه اسکاتلندی که با نماد خود یعنی «پلنگ نشان» در داستان خطاب قرار میگیرد، فردی است دین‌دار و گوشه‌گیر با هویتی نامعلوم و رازگونه. این شوالیه به کرات در ماموریت‌های مختلف شایستگی خود را نشان داده است، اما در میان سپاه صلیبی چند دستگی و خیانت موج میزند و شوالیه اسکاتلندی نیز دشمنانی قوی در ارتش صلیبی دارد. از سویی این شوالیه به دلیل روابط خوب با مسلمانان و جرائمی دیگر، مورد تهمت است در حالی که در اوج جنگ و ستیز، دل در گروی دختری والاتبار نیز دارد و آرزوی عشقی دست نیافتنی وی را از درون فرسوده کرده است.

نقطه قوت داستان از جنبه بستر و زمینه تاریخی، انتخاب کردن دوره‎ای از جنگ‌های صلیبی است که وقایع فراوانی در آن با حضور چهره‌هایی جذاب و مهم از نظر تاریخی رقم خورده است. مصاف صلاح‎الدین به عنوان رهبری شایسته که به تازگی اورشلیم را پس از یک قرن از چنگ مسیحیان درآورده است، در برابر ریچارد شیردل، جنگاوری بزرگ که پادشاهیِ متزلزل خود را به قصد رستگاری شخصی و نجات ارض موعود رها کرده است، هسته اصلی داستان را شکل میدهد. گفتنی است این دوره از جنگ با بیماری و گرما و مشکلات فراوانی برای ارتش صلیبی همراه بود که در داستان به بسیاری از آن‌ها اشاره میشود.

رمان به اندازه کافی با داستان‌ها و شخصیت‌های فرعی، اما مهم مانند فیلیپ، پادشاه فرانسه و مارکی مونت سرات ایتالیایی و لئوپولد اتریشی و رینالد دی شاتیلون (رئیس شوالیه‌های معبد یا همان تِمپلر) و شهبانو‌ها و شوالیه‌ها و قدیس‌ها تزیین شده است. هرچند کلیت داستان و شخصیت‌پردازی بر مبنای یک واقعه تاریخی است و بسیاری از وقایع و خرده روایت‌ها نیز حقیقت دارند، اما نحوه پرداختِ آنان تخیلی و به سبک افسانه‌های سلحشوری دوران میانه است و نویسنده تغییرات گسترده‌ای در اتفاقات و سرنوشت‌ها و جزئیات داده است، اگرچه این مساله چیزی از جذابیت‌های رمان به عنوان یک اثر با پس زمینه تاریخی کم نمیکند، اما موجب میشود اثر بیشتر به عنوان یک داستان عامه پسند و تخیلیِ ادبی طبقه‌بندی شود و ارزش تاریخی و علمی نداشته باشد.

«طلسم» اثر والتر اسکات را مرحوم «حسین دره‌باغی» در سال ۱۳۴۰ شمسی ترجمه کرد و در مجموعه آثار کلاسیکِ تاریخ ادبیات، توسط شرکت سهامی کتاب‌های جیبی منتشر شد.

خوشبختانه پس از پنج دهه فقدان، این کتاب در دهه ۹۰ توسط انتشارات علمی فرهنگی تجدید چاپ شد. چاپ سوم این کتاب در سال ۱۳۹۶ در ۵۸۶ صفحه و با قیمت ۳۰.۰۰۰ تومان عرضه شد.

-از متن کتاب: ” مسلمان، چنان که درصدد کشف و درک معانی بیانات او برآمده باشد با توجه خاصی وی را نگریست؛ زیرا ظاهرا به خیال او سخنان مسیحی متضمن رمز یا خدعه‌ای بود. سرانجام چنان که گویی برای تعبیر بیانات همراه جدیدش تصمیمی اتخاذ کرده باشد گفت: «تو از افراد ملتی هستی که دوست دارند بخندند. شما با ذکر چیز‌هایی که امکان ندارد وقوع یابد و نقل آنچه هرگز وقوع نیافته خودتان و دیگران را سرگرم می‌کنید. من خطا کردم که به گفته‌های تو خرده گرفتم، زیرا برای تو گزافه‌گویی طبیعی‌تر است تا بیان حقیقت.»

«شکسپیر برای فیلمنامه‌نویسان» اثر جِی. ام. ایونسن

میلیون‌ها نفر از آدم‌ها در سراسر جهان جمله «بودن یا نبودن؟ مساله این است» را می‌شناسند و به کار می‌برند. شکسپیر به اعتقاد همگان (از عامه مخاطبان گرفته تا منتقدان ادبی و هنری)، منسجم‌ترین و بهترین کمدی‌ها، درام‌ها و حماسه‌های تاریخ ادبیات انگلیسی را نوشته است. به عبارتی اگر دوران کلاسیک و منظومه‌های قرون وسطائی را کنار بگذاریم، در طول پنج قرن گذشته و از دوران میانه تاکنون، شکسپیر نامی یگانه و دست‌نیافتنی در ادبیات و هنر‌های نمایشی بوده است. اما به راستی چه چیزی شکسپیر و آثار وی را در مضمون و فرم این‌چنین منحصر به فرد کرده است که هر روز در چندصد سالن در سراسر دنیا آثار وی به روی صحنه میرود و کارگردانان سینمایی سعی می‌کنند در فیلمنامه خود از وی الهام گیرند یا به او ارجاع داده و ادای دین کنند.

کتاب خواندنی «شکسپیر برای فیلمنامه‌نویسان» به همین نیت نوشته شده است و برخلاف عنوانش، نه تنها برای فیلمنامه‌نویسان و اهالی پشت صحنه سینما و تئاتر قابل استفاده است، بلکه برای مخاطبان علاقمند به نقد ادبی و سینمایی و حتی خوره‌های فیلم نیز نکات درخورِ توجه و فراوانی دارد. لازم به ذکر است به دلیل ارجاعات فراوان کتاب به نمایشنامه‌های شکسپیر و آثار سینمایی مختلف، بهتر است مخاطب برای بهره مندی بیشتر از کتاب، تا حدودی آثار برجسته تاریخ سینما را از دوران کلاسیک تا مدرن تماشا کرده باشد و از سویی با فقرات اصلی نمایشنامه‌های شکسپیر آشنا باشد و آن‌ها را خوانده باشد.

«جی. ام. ایونسن» در اثر خواندنی خود سعی دارد تا گوشه‌هایی از نبوغ و خلاقیت استثنائی شکسپیر را که مرز‌های زمان و زبان را درنوردیده است، برای مخاطب رمزگشایی کند. وی به پیچیدگی‌های روایی و رواشناختی آثار شکسپیر نظر دارد در حالی که ابتکارات فرمی وی را نیز پیش روی مخاطب می‌آورد و در عین حال، پرداختِ شکسپیر به مضامینی بغرنج و حساس، اما مهم مانند “جنگ، عشق، وظیفه، خانواده و میهن” را توضیح میدهد، مضامینی که به شدت انسانی و انقضاگریزند.

«جی. ام. ایونسن» آگاه است که بسیاری از نویسندگان، منتقدان و یا حتی مخاطبان عام دوست دارند که آثاری مانند شکسپیر ولو در حد و اندازه خودشان بنویسند، اما نمی‌دانند که چگونه به عمقِ رواشناختی شخصیت‌های شکسپیر نزدیک شوند یا چگونه لحن خود را به کمدی و درام‌های وی شبیه سازند. نویسنده سعی کرده است به طور خلاصه و موجز در فصول مختلف با نگاه به آثار متنوع از شکسپیر و ذکر نمونه‌های همسان در تاریخ سینما، در یک کلام ترفند‌های «جادوی شکسپیر» را برای ما برملا کند.

هرچند ایونسن مدعی افشای راز‌های مَگویِ شکسپیر است، اما خود معترف است که کار سختی بر دوش دارد. میشود گفت نویسنده از آزمون سختِ خود سربلند بیرون آمده است و نقطه درخشان کارش، فرمِ مناسب کتاب اوست. ایونسن سعی کرده است در هر فصل چند درس و نکته از قدرتِ دراماتیک شکسپیر را با تمرکز بر لحظات درخشان چند فیلم سینمایی و مثال‌هایی ملموس بیان کند و در کار خود موفق بوده است. زیرا یکی از بهترین شیوه‌های انتقال مفاهیم و الگو‌های دراماتیک، «فیلم» است. در حالی که «فن نویسندگی» را نمیتوان آموزش داد و نهایتا میتوان مسیر را نشان داد و باقی ماجرا به استعداد و درک مخاطب بستگی دارد، و در اینجا ایونسن مسیر را به خوبی و روشنی نشان میدهد.

در انتهای هر فصل کتاب، فهرستی از فیلم‌های پیشنهادی برای تماشا و سه تمرین برای نویسندگی ضمیمه شده است تا راهنمایی برای علاقمندان و نویسندگان جوان باشد. کتاب به هیچ عنوان وارد جزئیات فنی و مسائل تکنیکی پیچیده نمیشود و صرفا در قالب سرفصل‌هایی به روشنگری می‌پردازد و کلید‌های مناسبی را در اختیار مخاطب میگذارد تا خود این مسیر دشوار را ادامه دهد. هر فصل مهمترین لحظات هر نمایشنامه را ذکر کرده است و در ضمیمه پایان کتاب خلاصه‌ای از هر نمایشنامه ذکر شده است، تا مخاطب علاقمند برای آشنایی بیشتر به آن‌ها مراجعه کند.

«شکسپیر برای فیلمنامه‌نویسان» اثر جِی. ام. ایونسن را «فرشاد رضایی» به فارسی برگردانده است و نشر ققنوس آن را به تازگی در ۱۸۴ صفحه به چاپ رسانده و با قیمت ۱۸.۰۰۰ تومان عرضه نموده است.

-از متن کتاب: “چرا بازیگران، کارگردانان، منتقدان و خوانندگان به متنِ هملت علاقمندند؟ چرا این نمایشنامه تا این حد مهم است؟ نوآوری اصلی این نمایشنامه، خودِ شخصیت هملت است. او باهوش، درون نگر، عصبانی، محزون، شادمان، نوستالژیک، شوخ‌طبع و حتی دیوانه است. شخصیت او مانند یک منشور، رنگین کمانی از احساسات را به نمایش میگذارد. بینندگان طوری جلب او میشوند که گویی میخواهند معمایی را حل کنند. ما چطور میتوانیم این پیچیدگی را به شخصیت‌های آثار خودمان ببخشیم؟… کلید ایجاد پیچیدگی در شخصیت، آن است که وادارش کنید تصمیم‌های مهم بگیرد. “