شوکتیه؛ سومین مدرسه نوین ایران، نماد تاریخ و فرهنگ آموزشی

این بنا هم اکنون ۱۲۴ سال قدمت دارد. ساختمان مدرسه شوکتیه از محل موقوفات امیر اسماعیل‌خان معروف به شوکت‌الملک اول در سال ۱۳۰۸ه‍.ق به‌دست استادان و معماران یزدی شروع و در سال ۱۳۱۲ه‍.ق بنای آن به‌پایان رسید.

پس از مدرسه عالی دارالفنون و کمی پس از مدرسه ابتدایی رشدیه تبریز، مدرسه شوکتیه بیرجند سومین مدرسه از نوع مدارس جدید در ایران محسوب می‌شود که به‌دنبال آن دبیرستان شوکتیه و مدارس دشت بیاض نهبندان، سربیشه، خوسف و دبستان دخترانه شوکتی افتتاح شد.

سبک معماری کویری، شاخصه‌ای از بنای شوکتیه

مدرسه شوکتیه ابتدا به صورت مدرسه ابتدایی بود که پس از مدتی دبیرستان شوکتیه نیز به آن افزوده شد. در سال ۱۳۰۱ش مدرسه نسوان امارت قلعه افتتاح شد و سپس در سال ۱۳۰۳ در دوره دوم دبیرستان دانش‌آموز پذیرفت.

در سال ۱۳۰۱ به منظور تصریح در دخترانه و پسرانه بودن، مدارس پسرانه به شوکتی و دخترانه به شوکتیه نامگذاری شد. هم‌چنین دبیرستان پسرانه شوکتی در سال ۱۳۰۳ از دبستان جدا شد.

بنای تاریخی مدرسه شوکتیه یا شوکتی در مجاورت خیابان منتظری(خاکی) در داخل بافت تاریخی شهر بیرجند قرار دارد. این بنا در کوچه‌ای با شیب نسبتاً زیاد واقع شده که از سطح خیابان پائین‌تر است. ورودی‌های بنا در پائین‌ترین قسمت بنا قرار دارند و در مجاورت این مدرسه، بنای خواجه خضر و گرمابه نسترن با قدمتی نزدیک به آن وجود دارد.

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به صورت چهار فصل ساخته شده که از یک فضای مرکزی به‌صورت حیاط و بخشی پیوسته دور تا دور آن تشکیل شده است.

حیاط بخش عمده‌ای از بنا را دربر می‌گیرد که با آجر فرش شده است و در میان آن حوضی قرار گرفته که در وسط آن سکویی به ارتفاع حدود ۳۰ سانتی‌متر قرار دارد. سردر ورودی بنا با طاق جناقی دارای تزئینات مقرنس است.

این بنا تک ایوانی است که ایوانی بلند و باشکوه دارد و از اجزا و عناصر معماری ایرانی از قبیل ورودی، هشتی، دهلیزها، ایوان، حجره‌های اطراف حیاط، شاه‌نشین و حمام تشکیل شده‌است. این بنا دارای دو ورودی است که یکی در ضلع جنوبی و دیگری در ضلع غربی بنا واقع است.

بنای مدرسه شوکتیه با بهره‌گیری از حیاط مرکزی به بهترین نتایج از نظر تنظیم عملکرد و فراهم کردن شرایط محیطی متعادل دست یافته است. در این بنا یک کلاه فرنگی زیبا در میان گنبد تالار شوکتیه وجود دارد که با رسمی‌بندی زیبایی تزئین شده است. هم‌چنین مقرنس‌ها گچ‌بری‌ها و آجرکاری‌هایی بسیار زیبا در این بنا به چشم می‌خورد.

مدرسه «شوکتیه» به‌عنوان سومین مدرسه نوین ایران، سهم قابل توجهی در غنای علمی و فرهنگی بیرجند، خراسان بزرگ، شرق و دیگر مناطق کشور داشته و برخی از دانش‌آموختگان آن در سطح ملی و بین‌المللی درخشیده و خدمات شایانی را به جامعه علمی تقدیم کردند.

از جمله این بزرگان می‌توان به پروفسور محمدحسن گنجی پدر علم جغرافیا و دانشمند برتر هواشناسی، غلامحسین شکوهی پدر علم تعلیم و تربیت ایران، کاظم معتمدنژاد پدر علوم ارتباطات نوین ایران و مهدی بلالی‌مود پدر علم سم‌شناسی ایران اشاره کرد. این بنای تاریخی با معماری درونگرای ویژه مناطق بیابانی گرم و خشک انطباق کامل با اقلیم منطقه دارد.

مدرسه شوکتیه به سبک معماری کویری ایران به‌صورت چهار فصل ساخته شده است که از یک فضای مرکزی به‌صورت حیاط و بخشی پیوسته دور تا دور آن تشکیل شده است.

مدرسه شوکتیه بنایی تک ایوانی است، که ایوان آن بلند و زیبا است و این بنا دارای هشتی، دهلیزها، ایوان، حجره‌هایی در اطراف حیاط، شاه‌نشین، حمام است. این مدرسه در سال ۱۳۵۶ با شماره ۱۳۷۱ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

انتهای پیام