۱۰ قطعه به‌یادماندنی محمدرضا شجریان، خسروی آواز ایران

مجله‌ دیجی‌کالا – صوفیا نصرالهی: آغاز فصل پاییز برای اهل هنر به ویژه موسیقی حال و هوای دیگری دارد. برای ما ماه مهر با تولد استاد آواز ایران، محمدرضا شجریان معنای دیگری پیدا می‌کند. محمدرضا شجریان متولد اول ماه مهر سال ۱۳۱۹ در مشهد امروز ۷۹ ساله شد.

این فهرست مجموعه‌ای از کار‌های محمدرضا شجریان که هر کدام به دلیل حال و هوا و ویژگی‌های موسیقایی‌شان منحصر به فرد شده‌اند.

او بنیانگذار گروه موسیقی شهناز و از اعضای مهم گروه‌های چاووش، شیدا و عارف بوده است. گروه‌های موسیقی سنتی که هر کدام اهمیت ویژه‌ای در تاریخ موسیقی ایران داشته‌اند. او مبدع چندین ساز ایرانی است که اردیبهشت سال ۱۳۹۰ در یک نمایشگاه در معرض عموم قرار گرفتند. شهرآشوب و شهنواز جزو مشهورترین ساز‌های ابداعی شجریان هستند. تعداد زیادی از این ساز‌ها در آخرین کنسرت‌های شجریان با گروه شهناز استفاده شدند. آهنگ‌های محمدرضا شجریان بخشی از تاریخ و فرهنگ ایران هستند.

پدر محمدرضا شجریان قاری قرآن بود و از کودکی پسرش را تحت تعلیم خود گرفت. نوجوان بود که برای اولین‌بار صدای تلاوت قرآن او از رادیوی خراسان پخش شد. جالب است بدانید که همزمان با تعلیم آواز، شجریان آموزش خوشنویسی هم می‌دید و در دهه چهل توانست به درجه ممتاز خوش‌نویسی نایل آید. ساز تخصصی‌اش سنتور بود و سال ۱۳۵۰ آن را به صورت تخصصی نزد فرامرز پایور ادامه داد.

گفتن از کارنامه محمدرضا شجریان و همکاری‌هایش با لطفی و مشکاتیان از زمان رادیو قبل از انقلاب و بعدتر خواندن تصنیف‌های انقلابی و قرار گرفتن کنار مردم در روز‌های بعد از انقلاب و جنگ کار یک یادداشت نیست. او یکی از مهم‌ترین هنرمندان این مرز و بوم است با کارنامه‌ای درخشان که هم با دعای ربنا در ریشه‌های مذهبی مردم حضور قوی دارد و هم با تصنیف‌هایش در روز‌های جنگ و انقلاب در مبارزات کنار مردم بوده است. او محبوب‌ترین موزیسین ایرانی است و تولدش برای همه دوستداران موسیقی اتفاق مبارکی است. همه‌ی علاقمندان موسیقی منتظر روزی هستند که استاد شجریان بهبود پیدا کند و دوباره بتواند آلبوم منتشر کند و اجرای زنده داشته باشد.

انتخاب ده قطعه از میان آثار متعدد و درخشان او کار دشواری است. درنتیجه نمی‌شود این ده قطعه را بهترین کار‌های او نامید که تعداد کار‌های شاخص‌اش بیش از این‌هاست. این ده قطعه هر کدام یادآور خاطره و حال و هوا و روزگاری هستند که منحصربه‌فردشان می‌کند. این تنها یک پلی‌لیست اولیه است. ده‌های پلی لیست ده‌تایی می‌توان از کار‌های شجریان ساخت و از آن‌ها لذت برد.

آستان جانان

بر آستان جانان گر سر توان نهادن

گلبانگ سربلندی بر آسمان توان زد

از همکاری‌های درخشان محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان. نام این قطعه روی کل آلبومی که سال ۱۳۶۴ منتشر شد آمده است. اشعار این آلبوم اثر حافظ و باباطاهر هستند و این قطعه را شجریان روی یکی از غزل‌های مشهور حافظ خوانده است. ناصر فرهنگ‌فر در این قطعه تنبک زده است.

آن که هلاک من همی

آنکه هلاک من همی خواهد و من سلامتش

هر چه کند به شاهدی کس نکند ملامتش

همکاری شجریان با مشکاتیان در آلبوم بیداد. قطعات آلبوم بیداد که سال ۱۳۶۴ منتشر شد در دو دستگاه همایون و شور ساخته شده‌اند و اشعار از حافظ و سعدی هستند. محمدرضا لطفی در این آلبوم تار می‌نوازد، ناصر فرهنگ‌فر تنبک، جمشید عندلیبی نی، ارسلان کامکار بربط و اردشیر کامکار کمانچه می‌زنند. تصنیف «هلاک من» در دستگاه همایون است.

عشق داند

عاقلان نقطه پرگار وجودند، ولی

عشق داند که در این دایره سرگردانند

در دستگاه ابوعطا خوانده شده است. یک مقدمه سازی طولانی دارد. «عشق داند» در حقیقت یکی از قطعات کنسرت ابوعطا بود که سال ۱۳۵۹ در سفارت آلمان برگزار شد و سال‌ها بعد به صورت رسمی سال ۱۳۷۶ به بازار آمد. اشعار آلبوم از حافظ، باباطاهر و عارف قزوینی است. این قطعه همکاری محمدرضا شجریان با محمدرضا لطفی است.

صبح است ساقیا

صبح است ساقیا قدحی پرشراب کن

دور فلک درنگ ندارد شتاب کن

یکی از قطعات آلبوم «دستان» با صدای شجریان و آهنگسازی پرویز مشکاتیان و اجرای گروه عارف و اشعار سعدی و حافظ که سال ۱۳۶۷ منتشر شده است. قطعه مشهور دیگر این آلبوم «چکاد» است.

ساز خاموش

دل ز دستم رفت و جان هم

بی دل و جان، چون کنم

این یکی قطعه را به علاقمندان پروپاقرص‌تر موسیقی سنتی باید توصیه کرد. یک‌جور دیالوگ میان کمانچه و آواز است. در دسته تصنیف‌ها قرار می‌گیرد، اما بخش ساز و آواز هم دارد. قطعه‌ای از آلبومی به همین نام که سال ۱۳۸۶ منتشر شد و در حقیقت بخش اول کنسرتی است که دو سال قبل از آن برگزار شده بود. جزو همکاری‌های مثلث طلایی شجریان، حسین علیزاده و کیهان کلهر و اولین گام‌ها برای همایون شجریان جوان که به عنوان نوازنده تنبک و همخوان با پدر در کنسرت حضور داشت. شعر از شفیعی کدکنی است.

قاصدک

قاصدک هان، چه خبر آوردی

از کجا وز که خبر آوردی؟

قطعه‌ای از آلبومی به همین نام به آهنگسازی پرویز مشکاتیان که شجریان در دستگاه ماهور و دشتی خوانده است. آخرین همکاری محمدرضا شجریان و پرویز مشکاتیان در این آلبوم صورت گرفت. نسخه خوب آن خارج از کشور منتشر شده است. شعر از مهدی اخوان ثالث است.

مرغ سحر

ظلم ظالم، جور صیاد

آشیانه‌م داده بر باد

تصنیف مشهور مرتضی خان نی‌داوود یک‌جور سرود ملی برایمان محسوب می‌شود. این تصنیف در دستگاه ماهور ساخته شده و شعرش را هم ملک‌الشعرای بهار سروده. از قمرالملوک وزیری آن را خوانده تا فرهاد مهراد که خوانش جدید و مدرنی از آن ارائه داد. اما اجرای شجریان حال و هوای غریبی دارد. در کنسرت‌هایش یکی از آن قطعاتی است که همیشه درخواست زیاد داشت و در پایان کنسرت مردم به احترامش به پا می‌خاستند و شور و شوق غریبی ایجاد می‌کرد.

خون جوانان وطن

از خون جوانان وطن لاله دمیده

از ماتم سرو قدشان، سرو‌ها خمیده

تصنیفی سروده و ساخته عارف قزوینی که اولین‌بار توسط خود او اجرا شد. مثل «مرغ سحر» این یکی تصنیف را هم خوانندگان زیادی خوانده‌اند، اما مشهورترین اجرا همان کار محمدرضا شجریان است که سال ۱۳۵۱ با همکاری گروه شیدا و سرپرستی محمدرضا لطفی منتشر شد. در سال‌های اول انقلاب با توجه به مضمونش بار دیگر با تنظیم دیگری از فرامرز پایور و با صدای شجریان و اجرای گروه پایور منتشر شد.

اشک مهتاب

به من گفتی که دل دریا کن‌ای دوست

همه دریا از آن ما کن‌ای دوست

یکی از تصنیف‌های آلبوم «خزان» که تنظیم‌ها کار فرامرز پایور بود. «اشک مهتاب» در مایه دشتی خوانده شده است. آهنگساز این قطعه حسن یوسف‌زمانی است.

فریاد

خانه‌ام آتش گرفته است، آتشی جان سوز

هر طرف می‌سوزد این آتش، پرده‌ها و فرش‌ها را، تارشان با پود

ابتدای دهه هشتاد محمدرضا شجریان و حسین علیزاده با هم قطعه «فریاد» و چند قطعه دیگر را در یک کنسرت خارج از کشور اجرا کردند که سال ۱۳۸۲ آلبومش در ایران هم منتشر شد. کمانچه کار کیهان کلهر است و همایون شجریان هم تنبک زده. شعر از مهدی اخوان ثالث است. این آلبوم در دستگاه راست پنجگاه، شور و همایون اجرا شده.