گنبد قابوس، بلندترین بنای آجری جهان

روزنامه همشهری: گنبد قابوس به عنوان بلندترین بنای آجری جهان شناخته شد.

روزی که «قابوس بن وشمگیر» به فکر ساختن آرامگاه خود بود، هرگز فکرش را هم نمی‌کرد که 10قرن بعد، به بلندای جهان بنشیند، و آن گنبد به عنوان بلندترین برج آجری جهان معرفی شود. وشمگیر چهارمین پادشاه زیاریان بود و پیش از سفر همیشگی‌اش از این جهان، دستور ساخت این بنا را در گنبد کاووس- که پایتخت پادشاهان آل‌زیار بود- داد. او ملقب به شمس‌المعالی و روشنفکری نامور بود و اهل شعر و ادب را به خوبی می‌پذیرفت. این برج 55متری، بر فراز تپه‌ای که 15متر از زمین بلندتر است ساخته شده و در مجموع 70متر از زمین ارتفاع دارد. این بنای باشکوه و عظیم در زمره شاهکارهای معماری ایران قرار‌می‌گیرد.

این برج در سال1374 به عنوان بلندترین بنای آجری جهان شناخته‌شد. روزنامه ایران در روز پنجشنبه 4 آبان‌ماه 1374 نوشت: «برج قابوس بن وشمگیر، به گفته سرپرست اداره میراث فرهنگی گنبد، به عنوان بزرگ‌ترین بنای آجری جهان شناسایی شد. سبحان قلی حمیدی دیروز گفت: مقدمات ثبت این برج در سازمان یونسکو فراهم شده است. بنای آرامگاه قابوس بن وشمگیر معروف به میل قابوس 70متر ارتفاع دارد. بلندی این برج از روی تپه‌ای که بر بالای آن ساخته‌شده، 55متر شامل 37متر بدنه پرده‌ای و 18متر مخروط رأس آن است. سرپرست میراث فرهنگی گنبد مصالح استفاده شده برای ساخت این بنا را که یک‌هزار سال قدمت دارد، شامل گل و آهک عنوان کرد. برج قابوس در مرکز شهر گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارد.»

بخش سرداب ورودی به دلیل جست‌وجوهای کاوشگران در 10قرن اخیر، از بین رفته است. درون طاق بنا نیم‌گرد و مقرنسی است، که می‌توان آن را از نخستین نمونه‌های مقرنس‌سازی در بناهای اسلامی دانست. بدنه بیرونی گنبد دارای 10دندانه نود درجه (همانند ستاره ده‌پر) است. این ترک‌ها که در فاصله‌های برابر از یکدیگر قرار‌دارند، از پای‌بست بنا آغاز و تا زیر سقف گنبدی ادامه پیدا‌می‌کنند و میان این ترک‌ها با کوه‌های آجری پر شده‌است.

دکتر ویلسن (نماینده دانشگاه پنسیلوانیا) در بازدید و پژوهشی که از این بنا داشته درباره آن چنین نوشته است:«بالای در، درون نیم‌گرد ورودی مقرنسی است که در گام‌های نخستین پیشرفت است و این یکی از نمونه‌های آراستن بناست که از پایه‌های یک معماری اهمیت پیدا کرده‌است. دو سو نگاشته کوفی، به صورت کمربندی، بدنه را آرایش کرده است که یک‌سوی آن در 8متری پای آن و دیگری بالا زیر گنبد مخروطی است. گونه نوشته کوفی نگاشته‌ها ساده و آجری است و الفبای آن آرایش ندارند. برجسته و خواناست و دورادور آنها قاب مستطیلی شکلی است از آجر.»
متون این 10کتیبه از این قرار است:

بسم‌الله الرحمن الرحیم (به نام خداوند بخشنده مهربان)، هذا القصر العالی (این است کاخ باشکوه)، الامیر شمس‌المعالی (امیر شمس معالی)، الامیر ابن الامیر (امیر پسر امیر)، قابوس بن وشمگیر (کاووس فرزند وُشمگیر)، امر ببنائه فی حیاته (فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی‌اش)، سنه سبع و تسعین (سال سیصدونود)، و ثلثمائه قمریه (و 7هجری قمری)، و سنه خمس و سبعین (و سال 370)، و ثلثمائه شمسیه(و 5خورشیدی).