گشتی در پامنار؛ محله اعیانی طهران

به گزارش ایسنا، «پامنار» یکی از قدیمی‌ترین محله‌های تهران است، که از جنوب به خیابان ۱۵ خرداد، از شمال به خیابان امیرکبیر، از شرق به خیابان مصطفی خمینی و از غرب به خیابان ناصرخسرو می‌رسد.  این محله همچون بسیاری از محله‌های قدیمی پایتخت، در محدوده شهرداری منطقه ۱۲ قرار گرفته است.

پامنار از محلات اعیان‌نشین دوره قاجار تهران بود، که با وجود تمام تخریب‌ها و ساخت‌وسازها، همچنان می‌توان ردی از تاریخ گذشته را در این محله پیدا کرد.

با توجه به اینکه پامنار در بافت شلوغ و پر رفت‌وآمد شهری واقع شده است، یکی از بهترین فرصت‌ها برای پیاده‌گردی و کشف و شهود در آن، تعطیلات نوروز است. با این حال، حتی در این روزها هم ممکن است به سختی جای پارک خودرو پیدا شود، بنابراین بهترین راه برای دسترسی به این محله مترو است. از هر نقطه‌ای در تهران که سوار مترو شوید باید در ایستگاه ۱۵ خرداد پیاده شده و در همین خیابان، که منتهی به بازار است به راه خود ادامه دهید و از سر بازار گذر کنید تا به ابتدای خیابان سنگفرش‌شده پامنار برسید.  

با ورود به خیابان پامنار باید کم‌تر از ۱۰ دقیقه پیاده‌روی کنید تا اولین مقصد گردشگری محله، یعنی منارۀ معروفِ آن خودنمایی کند. مسجد و مدرسه «میرزاصالح» از بناهای دوره صفویه در تهران بود، که به دلیل فرسوده شدن، در دوره پهلوی توسط آیت‌الله میرزا محمد تهرانی ـ پدر همسر امام خمینی (ره) ـ نوسازی و مسجد جدیدی جایگزین آن شد. هرچند نامِ بنای جدید مسجد «حضرت خدیجه» است، اما به دلیل وجود این منارۀ قدیمی، بیشتر با عنوان «مسجد پامنار» شناخته می‌شود. در نقشه موسیو کرشیش (ناظر تهیه نقشه دارالخلافه تهران در دوره قاجار)، جای مناره، کنار مسجد میرزاصالح مشخص شده است، اما با این وجود مشخص نیست این مناره حدودا ۶ متری دقیقا در چه سالی ساخته شده است. (از کتاب مساجد دارالخلافه نوشته بهزاد یعقوبی)

پس از بازدید پیرامونی از این مناره تاریخی، وارد کوچه «کشن‌روستا» و سپس کوچه «خلف‌لو» شوید تا یکی از قدیمی‌ترین ساباط‌های تهران، یعنی «ساباط شیرازی» را ببینید.

ساباط‌ها به این علت ساخته می‌شدند تا هنگام گرمای هوا، محلی برای استراحت کوتاه عابران، به دور از تابش نور آفتاب باشند. هرچند بخش زیادی از آنها به مرور زمان تخریب شده است، اما هنوز هم در محلات قدیمی تهران می‌توانید آثاری از آنها را ببینید.

با گذر از ساباط، وارد کوچه «برزویه» می‌شوید و درست اواسط کوچه، سردر یک خانه قدیمی به چشم می‌آید. اینجا به عنوان «خانه سرهنگ ایرج» شناخته می‌شود و لوکیشن تصویربرداری فیلم‌ «مهمان مامان» و سریال «شبکه مخفی زنان» بوده است، که بازدید از آن تنها با تور امکان‌پذیر است.  

بر اساس نقشه حصار صفوی موسیو کرشیش، که نخستین نقشه تهران بر اساس نقشه‌کشی مهندسی بوده است، این بنا به نام خانه «میرزا آقا خان» در محدوده زمین‌های منسوب به میرزا نوشته شده است. در دوره بعدی بر اساس نقشه حصار ناصری عبدالغفار، این ملک به نام خانه «میرزا زکی‌خان خوئی» ثبت شده است، که قدمتی بیش از یکصد سال دارد. با این حال، مالک اولیه بنا مشخص نیست، اما براساس اسناد، این بنا به مدت ۶۰ سال در اختیار سرهنگ ایرج، از سرداران دوره پهلوی اول و دوم، خانواده و ورثه او بوده است و با وجود اینکه پس از او، دو نفر دیگر ملک را خریداری کردند، اما هنوز هم با نام «خانه سرهنگ ایرج» معروف است. مالکیت این خانه درحال حاضر با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

مسیر مستقیم خود را تا رسیدن به کوچه صوفیانی ادامه داده و سپس به سمت چپ بروید تا وارد گذر تاریخی «صوفیانی» شوید و به شکل پیرامونی از خانه‌های لشکرنویس، رکن‌الدوله و میرعماد ثانی بازدید کنید. گذر تاریخی صوفیانی احتمالا به چشمتان آشناست؛ چراکه محل تصویربرداری فیلم‌ها و سریال‌های زیادی از جمله «درچشم باد» و «سرزمین مادری» بوده است.

حالا باید تمام مسیر کوچه صوفیانی را برگردید تا دوباره به خیابان پامنار برسید. با ورود به خیابان پامنار می‌توان به سمت شمال (به سمت خیابان امیرکبیر) حرکت کرد تا در سمت دیگر خیابان پامنار، به کوچه «مُؤتَمِن‌ُالاطبا» برسید. درست در انتهای این کوچه به خانه  «میرزا زین‌العابدین‌خان دنبلی ضرابی»، معروف به موتمن‌الاطبا، پزشک مخصوص ناصرالدین‌شاه می‌رسید. عمارتی قاجاری که به عنوان نخستین عمارت سه‌طبقه تهران شناخته می‌شود. این عمارت، محل تصویربرداری آثاری همچون «شهرزاد»، «بانوی عمارت»، «خانه پدری» و… است. ورود به این خانه در تعطیلات نوروز از ساعت ۱۰ تا ۱۷ امکان‌پذیر است و به پرداخت ورودیه نیاز دارد.  

پس از پایان بازدید از این خانه می‌توان دوباره به خیابان پامنار برگشت و به سمت شمال حرکت کرد تا به کوچه «خلیلی منفرد» و در ادامه به کوچه «آقاموسی» رسید. در ابتدای کوچه، یک بن‌بست نسبتا طولانی شما را به «خانه اردیبهشت» می‌رساند. خانه‌ای که به گفته «بهروز مرباغی» ـ احیاگر و مرمتگر آن ـ قدمت‌اش بر اساس حمام و خزینه باقی‌مانده به دوره زندیه می‌رسد و بر اساس نقشه عبدالغفار، مالک آن در زمان قاجار «میرزامحمد ناظر» بوده است. ورود به این خانه نیاز به پرداخت ورودیه ندارد و بیشتر اوقات مرمتگر عمارت برای بیان توضیحات مربوط به خانه، بازدیدکنندگان را همراهی می‌کند.

با خروج از خانه اردیبهشت به مسیر خود در کوچه آقا موسی ادامه دهید تا به گذر تاریخی «برازجان» برسید؛ جایی که بیشتر خانه‌های تاریخی آن در دهه هشتاد در جریان اجرای طرح «خانه‌های خالی از سرنگ» تخریب شدند و این روزها تنها چند خانه قدیمی از جمله خانه منسوب به «امین‌لشکر» که البته آن هم حال و روز خوشی ندارد، در این محوطه باقی‌مانده است. به جز خانه‌های قدیمی، در همین محوطه می‌توانید نقاشی‌های «میرزاحمید» (هنرمندی که نقاشی‌هایش را با قلم‌مو و به رنگ خاک اُخرا با الهام از نقاشی انسان‌های نخستین در غارهای قدیمی، بر در و دیوار شهر به تصویر می‌کشد) را روی دیوارها ببینید.

انتهای پیام