کشورهای عربی چه خوابی برای روابط تهران و دمشق دیده‌اند؟

مهسا مژدهی: سوریه در آستانه بازگشت به اتحادیه عرب قرار گرفته است. ده سال پیش و در آغاز اعتراضات در سوریه که منجر به جنگ داخلی در این کشور شد، با فشار عربستان و امارات،سوریه از میان کشورها عضو اتحادیه عرب اخراج شد و رهبران این کشورها بشار اسد را تنها گذاشتند. اما با بازگشت نسبی ارامش به سوریه و قدرت‌گیری بیشتر اسد در دمشق، بار دیگر برخی از کشورهای عربی مانند امارات و اردن پیشقدم شدند تا هم روابط خود را با این کشور از سر بگیرند و هم باعث و بانی بازگشتش به اتحادیه عرب شوند.

ابتکار عمل امارات و اردن

با آغاز بحران در سوریه کشورهایی چون عربستان، امارات، قطر، بحرین، مصر، اردن، تونس و … در کنار مخالفان اسد ایستادند و مواضعی مشابه برخی از کشورهای غربی گرفتند. آنها فوری سوریه را از اتحادیه عرب اخراج کردند و عملا دولت بشار اسد را به رسمیت نشناختند. برخی از این کشورها حتی طرف مخالفان مسلح دولت سوریه را گرفتند و همین امر باعث شد تا اعتراضات به حکومتداری بشار اسد تبدیل به یک جنگ داخلی خونبار شود.

اما با شکست داعش و افزایش قدرت اسد در سوریه، قبل از دیگران مصر به فکر برقراری روابط محدودی با دمشق افتاد. با این حال دولت سیسی کماکان خواهان اصلاحات سیاسی در این کشور است و موافقتش با حضور سوریه در اتحادیه عرب را هم منوط به اصلاحات کرده است. با این حال وزرای خارجه دو کشور اخیرا دیداری را در حاشیه نشست سازمان ملل داشته اند و مقامات اقتصادی این کشور هم در اردن با سوری ها گفتگوهایی داشته اند. 

اما اولین کشوری که روابط مجدد خود را با سوریه آغاز کرد، امارات بود. این کشور بلافاصله بعد از آنکه مشخص شد سوریه در مسیر ثبات حرکت میکند، در سال ۲۰۱۸ ابوظبی بالاخره سفارت خود را در دمشق بعد از شش سال مجددا بازگشایی کرد و از آن پس دو طرف گام‌های مثبت اما کوچکی برای بازگشت به روابط عادی برداشته اند. برای دمشق روابط با امارات از اهمیت زیادی برخوردار است. چرا که ابوظبی پیش از جنگ داخلی، یکی از مهم ترین سرمایه گذاران در سوریه بود.

اخیرا وزیرخارجه امارات پس از ده سال به دمشق رفت تا عزم راسخ ابوظبی برای ارتباط مجدد با سوریه را نشان بدهد. چند روز پیش از این دیدار هم ولیعهد ابوظبی تلفنی با بشار اسد صحبت کرده بود.

اما ابتکار عمل بعدی به اردن تعلق داشت. عبدالله دوم مهرماه گذشته تلفنی با بشار اسد صحبت کرد. این تماس تلفنی توجهات زیادی را به خود جلب کرد و در نوع خود قدم بزرگی به حساب آمد. البته امان قبل از آن هم، دوسال پیش گذرگاه مرزی خود را به روی سوری ها باز کرد. هر چند که تماس از سوی اسد برقرار شده بود، اما پاسخ عبدالله دوم پادشان امارات نشان داد که امان مصر است روابط خود را با سوری ها از سر بگیرد.عبدالله دوم در این تماس بر حمایت کشورش از تلاش‌ها برای حفظ حاکمیت، ثبات و یکپارچگی سوریه تأکید کرده بود. اما پیش از این تماس تلفنی، دو کشور برای از سرگیری پروازهایشان با یکدیگر توافق کرده و دولت اردن به رسانه ها توصیه کرده بود که از اسد و ارتش سوریه انتقاد نکنند.

هفته گذشته عراق و سوریه بر سر بازگشت سوری ها به اتحادیه عرب گفتگویی جدی داشتند و این نشان داد که هر چند ریاض هنوز میلی به بازگشت سوریه نشان نداده اما تلاش ها به سمتی می رود که دمشق به زودی بار دیگر به دامن جهان عرب بازگردد. البته بغداد در دوران اختلافات بین کشورهای عربی و دمشق، طرف روابط خود را با این کشور قطع نکرد و اوضاع عادی پیش می رفت.

 روز پنجشنبه ،«نزار الخیرالله» قائم مقام وزیر امور خارجه عراق با «محمد خالد الرحمون» وزیر کشور سوریه در دمشق دیدار کرد و دو طرف در این نشست در باره بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و روابط بغداد – دمشق گفت و گو کردند.

عراق به همراه الجزایر قصد دارند تا با میانجیگری روند بازگشت سوریه به اتحادیه را آسانتر و تندتر کنند. با این وجود این رایزنی ها هنوز به نتیجه قابل توجهی نرسیده است و انتظارات از اسد این است که اصطلاحاتی را در سوریه اعمال کند. الجزایر میزبان دور بعدی گفتگوهای اتحادیه عرب است و به همین خاطر آنها خود را موظف دانسته اند تا برای حصول نتیجه تلاش کنند.
 

مخالفان بازگشت سوریه به اتحادیه عرب چه کسانی هستند؟

عربستان و قطر در میان کشورهای عربی، کماکان رضایتی از خود برای بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نشان نداده اند. هر چند خبرهایی در مورد نرمش ریاض در قبال اسد منتشر می شود اما عربستان که خود را رهبر کشورهای عربی می داند، در برابر برقراری روابط مجدد با سوری ها مقاومت می کند. دلیل این مخالفت نزدیک بشار اسد به تهران هم هستد. دو سال پیش «بشار جعفری» نماینده سابق سوریه در سازمان ملل با همتای سعودی خود «عبدالله المعلمی» و «فهد بن عبدالله المبارک»، وزیر مشاور عربستان در حاشیه جشن ریاست این کشور بر نشست گروه ۲۰ دیدار کرده بود. عمان و عراق در این بین تلاش هایی کردند تا سفارت خانه های این دو کشور بر روی یکدیگر باز شود. اما چنین اتفاقی نیفتاده است. به نظر می رسد که ریاض منتظر آن است که اسد در چرخشی به سمت عربستان، روابط خود را با ایران کاهش دهد تا در قبال این اقدام هم روابط خود را با دمشق از سر بگیرد و هم تن به بازگشت سوریه به اتحادیه عرب بدهد.

مخالف دیگر، قطر است. هر چند این کشور روابط خوبی با ریاض ندارد اما با بشار اسد هم مخالف است و در این مسیر به نگاه ترکیه احساس نزدیکی بیشتری دارد. به نظر می رسد برای اینکه اسد بتواند روابط خود را با کشورهای عربی به پیش از سال ۲۰۱۱ برگرداند، نیازمند آن است که بتواند قلب این دو کشور را هم به نحوی به دست بیاورد. اتفاقی که پیشبینی نمی شود که در اینده نزدیک شدنی باشد. 

برخی از تحلیل گران معتقدند که کشورهای عربی مانند امارات و عربستان در صددند تا بالاخره اسد را در جمع خود بپذیرند. اما مصرند که این پذیرش در قبال دوری سوریه از ایران اتفاق بیافتد. آنها از اینکه سوریه در زمان ثبات، به تهران و مسکو نزدیک تر از کشورهای عربی است نگاه مثبتی ندارند و در تلاشند تا راه حلی برای این مشکل خود بیابند. برخی امیدوارند تا در میان گفتگوهای منطقه ای ایجاد شده، ماجرای سوریه هم با کشورهای عربی و ایران ختم به خیر شود و روابط این کشور در خاورمیانه، عادی شود. با این حال به نظر نمی رسد که رسیدن به این نتیجه کار ساده ای باشد.

بیشتر بخوانید:
ادعای بی‌اساس رسانه صهیونیستی: بشار اسد از حضور پررنگ ایران در سوریه ناراضی است
وزیرخارجه امارات در سوریه چه می‌کند؟
نیوزویک: اسد با قدرت به عرصه سیاسی جهان بازگشت

۲۳۳۱۱