کشف ۲۲۰ اثر تاریخی در شهرستان خاتم

بررسی باستان‌شناسی شهرستان خاتم به‌منظور تکمیل نقشه باستان‌شناسی کشور صورت گرفت و حاصل این پژوهش، کشف و شناسایی ۲۲۰ اثر فرهنگی- تاریخی شامل بناها، قلاع، قنات‌ها و محوطه‌ها بود.

محمدحسین عزیزی خرانقی، در ششمین نشست تخصصی بیستمین گردهمایی سالانه باستان‌شناسی ایران در این خصوص گفت:

بررسی‌ باستان‌شناسی شهرستان خاتم(بخش‌های مرکزی، چاهک و ایثار) استان یزد با وجود مشکلات و محدودیت‌های ناشی از بیماری همه‌گیر کووید ‌۱۹ در سال ۱۴۰۰ انجام شد.

این باستان‌شناس افزود:

استان یزد با وجود قرارگیری در مرکز ایران میان فرهنگ‌های مختلف پیش‌ از تاریخی، تاریخی و اسلامی در فارس، کرمان و فلات مرکزی، به‌دلایل مختلف تاکنون کمتر از لحاظ باستان‌شناسی مورد مطالعه قرار گرفته و بررسی و کاوش‌های باستان‌شناختی بسیار اندکی در این استان انجام ‌شده است.

او تصریح کرد:

ظرفیت‌های بالای فرهنگی-تاریخی استان یزد در دوران اسلامی بر همگان هویداست. با این وجود شرایط این منطقه از کشور در دوران تاریخی و به‌خصوص پیش‌ از تاریخ کاملا در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است و آثار باستان‌شناختی بسیار اندکی که گویای هویت تاریخی این استان باشد کشف و شناسایی‌شده است. دلیل عمده‌ی این امر را می‌توان توجه نکردن به مطالعات باستان‌شناسی دانست و برای حل این مشکل نیاز به برنامه‌ریزی و خواست مسئولان محلی و استانی برای انجام چنین مطالعاتی داریم.

عزیزی خرانقی با بیان‌اینکه شهرستان خاتم به‌دلیل ویژگی‌های خاص اقلیمی و موقعیت جغرافیایی دارای پتانسیل‌های بالایی جهت استقرار انسانی از دوره‌ پیش‌ از تاریخ تاکنون است افزود:

ارتباط با دو استان فارس و کرمان منجر به‌شکل‌گیری شیوه‌های خاص زیست و فرهنگ‌های انسانی خاصی در منطقه شده که در شواهد باستان‌شناختی نیز این ویژگی‌ها تبلور یافته است.

او با اشاره به‌اینکه از لحاظ گاه‌نگاری قدیمی‌ترین آثار شناسایی‌شده در این منطقه به دوره‌ پارینه‌سنگی میانی (۴۰ تا ۵۰ هزار سال پیش) باز می‌گردد اظهار کرد:

برای نخستین‌بار است که آثاری با این قدمت در محدوده‌ سیاسی استان یزد شناسایی می‌شود، هرچند که با توجه ‌به نزدیکی موقعیت این محوطه‌ها، بیشتر می‌توان آن‌ها را تداوم سنت‌های پارینه‌سنگی جنوب‌غربی زاگرس و فارس دانست.

عزیزی خرانقی افزود:

متأسفانه، به‌دلیل کشاورزی گسترده در مناطقی که پتانسیل شکل‌گیری محوطه‌های پیش‌ از تاریخی در آنجا وجود دارد و نیز به سبب تخریب‌های صورت‌گرفته پس از انقلاب به‌دلیل کشاورزی صنعتی، هیچ‌گونه محوطه‌ پیش‌ از تاریخی جز دو قطعه سفال این دوره، شناسایی نشد.

این باستان‌شناس گفت:

با توجه به شرایط اقلیمی و آثار شناسایی‌شده به نظر می‌رسد در دوره‌ تاریخی (اشکانی و ساسانی) با توسعه‌ فناوری ساخت قنات، نواحی مرکزی ایران از جمله منطقه‌ خاتم مورد سکونت قرار گرفته است و از این دوران آثار متعددی شناسایی شد.

به گفته او، از آثار قرون میانی اسلامی فقط دو اثر در چاهک (محوطه‌ چاهک و بقعه‌ شیخ کله پریده) شناسایی شد و اکثر آثار دوره‌ اسلامی در منطقه مربوط به دوره‌ صفوی به بعد هستند.

عزیزی خرانقی با اشاره به اینکه یکی از ویژگی‌های شاخص فرهنگی این منطقه وجود قلاع ارباب‌رعیتی متعددی در مناطق مختلف آن است اظهار داشت:

پتانسیل بالای کشاورزی در منطقه و آب فراوان حاصل از چشمه‌سارها و قنوات متعدد، موجب شکل‌گیری چنین آثاری شده که با توجه به ویژگی‌های کلی آن می‌توان عموم این آثار را به دوره‌ قاجار منسوب کرد.

او در پایان گفت:

هرچند پژوهش‌هایی صورت‌گرفته و برخی از این قلعه‌ها به دوره‌ افشاری نسبت‌ داده ‌شده است، ولی شواهد معماری مستدل و شاخصی از این دوره در بررسی‌های اخیر برای انتساب این‌گونه آثار به دوره مذکور، شناسایی نشد.