کشته شدن الظواهری چه تاثیری بر روابط آمریکا و طالبان دارد؟

مهسا مژدهی: پایان کار تروریست ۷۱ ساله. یک خانه در وسط شهر کابل با دیوارهای بلند، شنبه شب هدف پهپادهای آمریکایی قرار گرفت. در این خانه یکی از مهم‌ترین چهره‌های القاعده یا به عبارتی رهبر این گروه سکونت داشت. جو بایدن دوشنبه شب، به وقت تهران و کابل پس از سخنرانی نسبتا طولانی در مورد ضرورت اجرای عدالت، خبر از کشته شدن ایمن الظواهری، پزشک ۷۵ ساله مصری به دست نیروهای آمریکایی داد.

خبرنگار بی بی سی که در افغانستان مشغول به تهیه گزارش است، اولین کسی بود که تصویر خانه ظواهری را در توییتر منتشر کرد. او نوشت که طالبان، در اطراف این خانه مستقر شده و اجازه نمی دهد که کسی به آن نزدیک شود و اسلحه را به سمت هر کسی می گیرد که بخواهد به محل حادثه برود.

ایمن الظواهری که بود؟

اگر اسامه بن لادن را که در سال ۲۰۱۱ در افغانستان کشته شد را فاکتور بگیریم، ایمن الظواهری مهم ترین و شناخته شده ترین چهره القاعده در جهان است. او در سال ۱۹۵۱ در نزدیکی قاهره از خانواده‌ای زاده شد که پدرش داروساز و استاد دانشگاه بود و پدر بزرگش امام دانشگاه الازهر به حساب می آمد. خود او هم سال‌ها بعد در رشته چشم پزشکی درس خواند و با نمره ممتاز از دانشگاه قاهره فارغ التحصیل شد.

و در ۱۴ سالگی به عضویت گروه اخوان المسلمین در آمد و بعدها به همین خاطر به زندان رفت. در سال ۱۹۷۳ و زمانی که ظواهری تنها ۲۲ سال داشت، گروهی با نام جهاد اسلامی را به راه انداخت. هشت سال بعد از تاسیس، یکی از اعضای همین گروه، به انور سادات رییس جمهور پیشین عراق شلیک کرد. این شلیک پایان کار سادات در سال ۱۹۸۱ بود. این اتفاق باعث شد تا ظواهری سه سال زندانی شود. در بازگشت از زندان او راهی عربستان و بعدها پاکستان شد تا در کنار مجاهدان افغان قرار بگیرد که قصد بیرون کردن نیروهای شوروی از این کشور را داشتند. آمریکا در سال ۱۹۹۷ او را مسئول کشتار توریست‌های غربی در اقصر مصر معرفی کرد. در همان سال ایمن ظواهری به جلال آباد افغانستان به نزد اسامه بن لادن رفت تا همراه با او سروشکلی به گروه القاعده بدهد.

تشکیل این جبهه متحد با بمبگذاری در دو سفارتخانه آمریکا در کنیا و تانزانیا و کشته شدن ۲۲۳ نفر همراه شد. اما سیاه ترین نقطه در زندگی ظواهری دست داشتن در حملات ۱۱ سپتامبر در سال ۲۰۰۱ بود. پس از این واقعه پلیس فدرال آمریکا برای دستگیری او ۲۵ میلیون دلار جایزه تعیین کرد. از همان سال زندگی مخفیانه ظواهری و بن لادن آغاز شد. انها معمولا جایی در پاکستان یا افغانستان پنهان می شدند.

در سال ۲۰۱۱، بن لادن در حمله پهپادهای امریکایی، در جایی بین مرز پاکستان و افغانستان، جان خود را از دست داد. پس از آن ایمن الظواهری رسما پرچم القاعده را به دست گرفت و تبدیل به رهبر این گروه شد. در این سال ها، او تنها از طریق پیام های ویدیویی اعلام حضور کرده بود.القاعده و داعش از همان ابتدا با هم اختلافات بنیادین داشتند. در سپتامبر سال ۲۰۱۵ همزمان با سالگرد حملات ۱۱ سپتامبر، ایمن الظواهری، سرکرده القاعده با حمله به ابوبکر البغدادی سرکرده داعش گفت: ما او را فردی شایسته برای خلافت نمی‌دانیم. اما به هر حال ظهور داعش، باعث شد تا القاعده دیگر به چشم نیاید و تبدیل به گروهی پراکنده و در حاشیه شود. این گروه گاه گداری دست به برخی حملات تروریستی در یمن و افریقا زده است.

سرنوشت ایمن الظواهری، یک دهه بعد از کشته شدن بن لادن، بسیار به او شباهت داشت. با این تفاوت که ظواهری در خانه ای در قلب کابل زندگی می کرد و تصورش این بود که با روی کار آمدن طالبان دیگر خطری او را تهدید نمی کند. این خانه در یکی از محلات گران‌قیمت کابل و در نزدیکی سفارتخانه‌ها واقع شده و به گفته یک مقام ارشد آمریکا، ظواهری چندین بار روی بالکن آن دیده شده بود

ترور ایمن الظواهری چقدر اهمیت دارد؟

ترور ایمن الظواهری می تواند خط پایانی بر بیش از دو دهه فعالیت و ترور از سوی القاعده باشد. نیروهای این گروه حالا نفوذ چندانی ندارند و حتی موفق نشدند تا با گروه های تندروی دیگر دست به همکاری بزنند. آمریکا از دست طالبان به علت پناه دادن به الظواهری خشمگین است و این موضوع را بلینکن، وزیرخارجه این کشور، نقض توافق دوحه دانسته است. از سوی دیگر طالبان از این اقدام واشنگتن عصبانی بوده و حمله به خانه ای در قلب کابل را نقض حاکمیت کشور افغانستان دانسته است. این پشتیبانی طالب ها از آنجا سرچشمه می گیرد که ظواهری، با رهبر این گروه بیعت کرده بود.

برخی از تحلیلگران معتقدند ایمن الظواهری، بعد از سال ۲۰۱۵ دیگر آدم مهمی نبود. القاعده نقش پررنگی در هیچ یک از وقایع سال های اخیر در جهان نداشت و آخرین کاری که ظواهری به آن دست زد، همین بیعت با طالبان بود. به نظر این گروه کشتن الظواهری، نمی تواند محبوبیتی که کشتن بن لادن برای اوباما داشت را تقدیم بایدن کند. او پیرمردی بود که سال ها پیش از دور خارج شد و تنها چند تصویر و فایل صوتی و خط و نشان های بیهوده از خود باقی گذاشت.

اما گروه دیگر معتقدند ایمن الظواهری هنوز قدرت این را داشت که نیروهای القاعده را با یکدیگر متحد کند. در ماه های اخیر اتحاد بین القاعده و طالبان باعث نگرانی هایی می شد. اما حالا، بعید است فرد دیگری بتواند تاثیر گذاری ظواهری را داشته باشد.

از سوی دیگر این ترور ممکن است بر روی روابط امریکا و طالبان تاثیر بگذارد. دولت مستقر در کابل، در ماه های گذشته تلاش کرده تا روابط خود را با واشنگتن دوستانه نگه دارد. ماه هاست که دیگر از خط و نشان های تندو تیز طالبان علیه آمریکایی ها خبری نیست. اما ظاهرا با حمله پهپادی آمریکا به خاک افغانستان، دوران ماه عسل این دو در حال به پایان رسیدن است.

با این حال القاعده به طور کلی با یک بحران جانشینی و آینده‌ای متزلزل روبرو است چرا که در فضای پس از ۱۱ سپتامبر گروه‌های رقیب افراطی دیگری به وجود آمدند و در افغانستان حضوری فعال دارند.

چارلز لیستر، کارشناسان در زمینه شبکه‌های افراطی، می‌گوید امروزه ماهیت درگیری‌ها در سراسر خاورمیانه، آفریقا و جنوب آسیا بیشتر به نفع سازمان‌های جهادی متمرکز محلی است تا سازمان‌های متمرکز در سطح جهانی نظیر القاعده.

جایگزین الظواهری چه کسی است؟

القاعده قرار نیست بعد از مرگ الظواهری، بدون رهبر باقی بماند. خبر کشته شدن او پیش از این هم مطرح شده بود و سال گذشته حتی خبرهایی از ابتلای ظواهری به کرونا منتشر می شد که در این فاصله، نام هایی به عنوان رهبر بعدی این گروه به میان آمد. ظاهرا جدی ترین گزینه برای ریاست گروه القاعده، «محمد صلاح زیدان»، معروف به «سیف العدل»، از برجسته ترین رهبران القاعده برای جانشینی الظواهری است. عبدالصلاح مغربی داماد الظواهری، رقیب او در کسب این مقام است. اما سیف العدل که تنها ۳۳ سال دارد، سابقه بیشتری در کارهای عملیاتی گروه القاعده در شاخ آفریقا دارد. او به بی رحمی هم مشهور شده است و تصویر درستی از او در دسترس نیست.

۳۱۱۳۱۲