کسب‌وکارهای کوچک: چرا کتابخانه‌های عمومی؟

بنابراین، در هر کشورِ در حال توسعه و یا توسعه‌یافته¬، کسب‌وکارهای کوچک جزء لاینفک سیاست‌های اقتصادی در نظر گرفته می¬شوند؛ زیرا فرصت¬های شغلی جدید ایجاد می¬کنند، فقر را کاهش می¬دهند و سبب کاهش آسیب‌های اجتماعی می¬شوند. کسب‌وکارهای کوچک به عنوان بلوک‌های سازنده اقتصادِ توسعه‌یافته و در حال توسعه شناخته شده‌اند.

اما درک رفتارهای رشد در کسب‌وکارهای کوچک کاملاً ناهمگون است و توسعه کسب‌وکارهای کوچک در جوامع مختلف با چالش‌ها، مسائل و بحران‌های زیادی همراه است. برخی از مشکلات و عوامل شناسایی‌شده برای شکست کسب‌وکارهای کوچک شامل بودجه اندک، زیرساخت ضعیف، دانش و تخصص فنی ناکافیِ مدیریت کسب‌وکار، مهارت‌های مدیریتی محدود و مدیریت اطلاعات ضعیف است. این چالش‌ها و مسائل در فضای کسب‌وکارهای کوچک کشورمان نیز ملاحظه می‌شود.

بر اساس تعریف مرکز آمار ایران، کسب‌وکارهایی که تعداد کارکنانش کمتر از ۹ نفر است، «کسب‌وکار کوچک» هستند. با توجه به آمارهای به‌دست آمده، کسب‌وکارهای کوچک پایدار، با داشتن تنها ۴ درصد از کل بنگاه‌های اقتصادی، سهم ۱۵.۵ درصدی از استخدام‌ها را در ایران در اختیار دارند. در حال حاضر، اقتصاد ایران به‌صورت گسترده با شرکت‌های بزرگ دولتی و شبه‌دولتی تعریف می‌شود که بیش از 80 درصد اقتصاد کشور را تحت کنترل خود دارند. از طرفی، شاخص محیط کسب‌وکاری یک پارامتر اقتصادی است که هر سال توسط بانک جهانی و بر اساس گزارش کشورها اعلام می‌شود. در سال ۲۰۲۰ ایران در بین ۲۴ کشور منطقه رتبه ۱۹ را کسب کرد. این شرایط نشان می‌دهد که بهبود محیط کسب‌وکار، نیازمند برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری مطلوب است که دستیابی به این مهم نیز نیازمند وجود فرآیندی مستمر برای پایش و سنجش وضعیت محیط کسب‌وکار و عوامل و پیشران‌های مؤثر بر توسعه کسب‌وکار در کشور است.

اما سؤال جدی این است که کتابخانه‌های عمومی چه نقشی می‌توانند در توسعه کسب‌وکارهای کوچک در ایران داشته باشند؟ پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهند که برای توسعه کسب‌وکارهای کوچک، «اطلاعات» به عنوان یک عامل حیاتی تولید، متمایز از زمین، نیروی کار و سرمایه، مورد توجه است. همان‌طور که اشاره شد یکی از دلایل اصلی شکست کسب‌وکارهای کوچک، ضعف در دسترسی به اطلاعات مناسب است. بررسی تجارب موفق کشورهای موفق در حوزه کسب‌وکار نشان می‌دهد که کتابخانه‌های عمومی به عنوان نهادی که مسئول ارائه منابع اطلاعاتی و خدمات به کاربران است، به یک محرک رشد و توسعه اجتماعی¬-اقتصادی ملی تبدیل شده است.

اگرچه نقش نوین کتابخانه‌های عمومی در توسعه کسب‌وکارهای کوچک در ایران در حال گسترش است، اما وضعیت آن در کشورهای در حال توسعه، از جمله ایران، فاقد مدل و چارچوب ارائه اطلاعات و خدمات در حوزه کسب‌وکار است تا به خوبی با صحنه‌های تجاری محلی هماهنگ شود. هنگامی که به نقش کتابخانه‌های عمومی در توسعه کسب‌وکارهای کوچک پرداختیم، شکافی را در ادبیات این حوزه و ارائه خدمات مناسب توسط کتابخانه‌های عمومی در ایران ملاحظه کردیم. ادبیات موجود، اطلاعات محدودی در مورد چارچوب‌ها، مکانیسم‌ها و مدل خدماتی که برای کتابخانه‌های عمومی ایران مناسب هستند، ارائه می‌کند؛ بنابراین، علی رغم خدمات و برنامه‌هایی که توسط برخی کتابداران فعال و خلاق در کشور در حال اجراست، ما فاقد مدل خدماتی محلی، ساختاریافته و سیستماتیک برای حمایت از کسب‌وکارهای کوچک در ایران هستیم. پرداختن به این موضوع در «دومین همایش بین المللی کتابخانه‌های عمومی: کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارهای کوچک» با حضور متخصصان برجسته ملی و بین‌المللی، ضمن برجسته‌کردن این رویکرد نوین و تولید متون در این حوزه، به مدل مطلوب خدمات‌دهی به کسب‌وکارهای کوچک در ایران یاری خواهد رساند.

از سوی دیگر، مفهوم «کتابخانه‌های عمومی» در حال بازتعریف است و بنابراین زمان ایده‌آلی برای معرفی ارزش افزوده به خدمات و هدف قراردادن آنها به گروه‌های خاصی از شهروندان، کسب‌وکارهای کوچک، کارآفرینان و سازمان‌های محلی با هدف کمک به توسعه اقتصادی است. در سطح کلانِ برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری کشور، در حوزه کسب‌وکارهای کوچک نقشی برای کتابخانه‌های عمومی متصور نبوده‌اند؛ بنابراین، در گام نخست مدیران و متولیان باید در این زمینه فعالیت‌های اقناعی و تبلیغی مؤثری انجام دهند و این ایده را، که کتابخانه‌های عمومی می‌توانند نقشی کارآمد در توسعه کسب‌وکارهای کوچک ایفا کنند، نهادینه سازند. البته کتابخانه‌های عمومی در ایران نیز برای مؤثر بودن در انجام این کارکرد جدید، بایستی ساختارها، سیستم‌ها، منابع، خدمات، کتابداران، و خود ساختمان کتابخانه موجود را بازتعریف کنند.

امیدوارم برگزاری «همایش بین‌المللی کتابخانه‌های عمومی و کسب‌وکارهای کوچک» به همت نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بتواند این اجماع و هم‌افزایی ایجاد کند و شاهد ایفای نقش فعال کتابخانه‌های عمومی در توسعه اقتصادی کشور عزیزمان باشیم.

منصور کوهی رستمی، رئیس انجمن علمی ارتقای کتابخانه‌های عمومی ایران و عضو هیئت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز