کتاب بخوانیم؛ «قاضی و جلادش» و «فقر احمق می‌کند»

برترین‌ها: در این مطلب از سری «کتاب بخوانیم» دو اثر ادبی داریم: یک حماسه عاشقانه از ادبیات کلاسیک اروپا و یک داستان پلیسی مشهور. در بخش غیر ادبی دو کتاب مربوط به ایران است: یک کتاب تاریخی درباره امیرکبیر، به همراه یک مجموعه گفتار فلسفی. در پایان، یک کتاب جدید و جنجالی در حوزه علوم اجتماعی و اقتصاد رفتاری را معرفی خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

«قاضی و جلادش» اثر فردریش دورنمات

فردریش دورنمات (۱۹۹۰-۱۹۲۱)، نویسنده و نمایشنامه‌نویس مشهور سوئیسی است که حدود ۱۰ داستان و نمایشنامه از آثار او به فارسی برگردانده شده‌اند و یکی از مشهورترین آن‌ها داستان «قاضی و جلادش» است. دورنمات به دلیل آنکه پدرش کشیشی سخت‌گیر بود و پدربزرگش منتقد سیاسی، بسیار از این دو نفر تاثیر گرفت، سپس جذب فلسفه شد و داستان هایش به آثاری با درون مایه‌های عمیق و مضامین سیاسی تبدیل شدند.

او در ژانر‌های مختلف از «کمدی تاریخی» تا نمایشنامه نویسنده‌ای موفق بود و «ملاقات بانوی سالخورده» احتمالا بهترین نمایشنامه اوست. اما داستان‌های پلیسی دورنمات نیز، آثاری بسیار صریح، متفاوت و جذاب در ژانر خود به شمار می‌روند. دورنمات به دلیل نیاز مالی در دهه ۱۹۵۰ چند داستان پلیسی نوشت که به خلق شاهکارهایش مانند «قاضی و جلادش»، «قول» و «سوء ظن» منجر شد. امروزه او را بیشتر با همین آثار می‌شناسند.

قاضی و جلادش، داستانی است جذاب که با قتل یک افسر پلیس ماهر و خبره آغاز میشود. تحقیقات شروع میشود و قهرمان داستان را کم‌کم میشناسیم؛ یک بازرس پیر و ماهر که رو به مرگ است باید این پرونده را حل کند. مساله بعدی شرطی است که بازرس دهه‌ها پیش در دوران جوانی با یک خلافکار بین المللی بسته است. این شروع ناگهانی به همراه شخصیت کارآگاه و وضعیت او در زندگی شخصی، مخاطب را تا انتهای داستان با خود می‌کشاند.

شخصیت پلیس داستان یعنی «برلاخ» به هیچ وجه شباهتی با قهرمان‌های معمول داستان‌های پلیسی ندارد و این اثر دورنمات باعث خلق بسیاری شخصیت‌های پلیسی مانند برلاخ در آثار ادبی و سینمایی دوران‌های بعد تا به امروز شده است. موجز بودن داستان، فضاسازی و ریتم آن، شخصیت‌های خوب و بدِ بسیار عمیق و جزئیات در طراحی موجب میشود با یکی از بهترین داستان‌های ادبیات پلیسی روبرو شوید. طرح مضامینی مانند عدالت و قانون گریزی یا مفاهیم آخرالزمانی مانند خیر و شر و «روز داوری» به همراه دو راهی‌های اخلاقی بر غنای این داستان افزوده اند. ترجمه فارسی کتاب نیز بسیار خوب، روان و با دقت صورت گرفته است.

چاپ هفتم «قاضی و جلادش» اثر «فردریش دورنمات» با ترجمه «محمود حسینی زاد» توسط نشر ماهی در سال ۱۳۹۷ در ۱۵۷ صفحه منتشر شد و با قیمت ۱۰.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان به ادبیات پلیسی می‌باشد.

«تریستان و ایزولت» اثر ژوزف بِدیه

داستان‌های عاشقانه، در تمام دوران‌ها برای ملت‌های مختلف جذابیت خاص خود را داشته اند. متون کلاسیک در این حوزه معمولا با «سلحشوری و حماسه» نیز همراه بوده‌اند از جمله در ادبیات فارسی. یکی از مشهورترین حماسه‌های عاشقانه در تاریخِ ادبیات اروپا، داستان تراژیک و منظوم «تریستان و ایزولت» می‌باشد. ریشه این داستان احتمالا به حدود قرن دوازدهم میلادی باز میگردد، اما در دوران و فرهنگ‌های مختلف با اسامی متفاوت روایت شده است و در بسیاری از آثار هنری و ادبی به آن ارجاع داده یا از آن استفاده شده است.

ایزولت، شاهزاده‌ای است که قرار است شهبانو و ملکه شود، اما در میان راه عاشقِ فرستاده و برادرزاده‌ی سلحشور پادشاه، یعنی تریستان می‌گردد و این عشق ممنوع، حوادث و ماجرا‌های بسیاری را برای این زوج و دربار پیش می‌آورد. نسخه‌های مختلف این داستان جزییات و پایان بندی بعضا متفاوتی دارند، اما پیکره و اصل آن مشترک است. تریستان و ایزولت شباهت‌های آشکاری با داستان «ویس و رامین» در ادبیات فارسی نیز دارد و بسیاری آن را برگرفته از این اثر «فخرالدین اسعد گرگانی» می‌دانند هرچند بعضی مورخان ادبی ریشه آن را یک افسانه برگرفته از «فرهنگ سلتی» برشمرده اند.

شاید بعضی مخاطبان امروزی این متن کلاسیک را پیش پاافتاده و ساده تلقی کنند، اما اهمیت این حماسه در تاثیرات آن در تاریخ ادبیات و هنر جهان (از موسیقی و اوپرا تا سینما) تا به امروز میباشد و به همین دلیل و با این نگاه باید خوانده شود. از طرفی این نکته را باید در نظر گرفت که تریستان و ایزولت و حماسه‌های مشابه را بایستی در بستر دوران خود و ادبیات شفاهی و نقالی فهمید و مضامین اصلی آن را مدنظر قرار داد نه سادگی داستان را. قرن‌ها این داستان منظوم را در دربار‌های اروپایی و خانه‌های اشراف میخواندند و با آن اشک میریختند و دختران و پسران جوان با شخصیت‌های آن همذات پنداری و هم حسی می‌کردند.

ژوزف بدیه، ادیب و نویسنده فرانسوی قرن نوزدهم و بیستم، که یکی از بزرگان ادبیات و عضو فرهنگستان فرانسه محسوب میشد این داستان را براساس مقایسه نسخه‌های مختلف تصحیح کرد و متن را به نثر، ولی با انشای قدیم از نو نوشت. ترجمه فارسی این نسخه از «تریستان و ایزولت» اثر «ژوزف بِدیه» توسط یکی از بزرگترین ادبای زبان فارسی یعنی مرحوم «پرویز ناتل خانلری» انجام و نخستین بار در سال ۱۳۳۶ منتشر شد. انتشارات «علمی و فرهنگی» و «نیلوفر» آن را در سال‌های مختلف بار‌ها به چاپ رسانده اند. آخرین چاپ این اثر در سال ۱۳۹۴ صورت گرفت و یافتن آن در بازار کتاب کمی دشوار به نظر می‌رسد.

«عقلانیت و معنویت»، گفتار‌های غلامحسین ابراهیمی دینانی

غلامحسین ابراهیمی دینانی (متولد ۱۳۱۳) استاد فلسفه دانشگاه تهران، چهره ماندگار و متفکر ایرانی است که بیشتر به خاطر آراء و تسلطش بر اندیشه «سهروردی» و حکمت اشراق شناخته می‌شود. علاوه بر فلسفه ورزی، داشتن تحصیلات حوزوی باعث شده است که دینانی متفکری مهم در تاریخ معاصر ایران باشد. عموم مخاطبان در ایران احتمالا بحث‌های وی در برنامه «معرفت» در شبکه ۴ سیما را دیده و شنیده اند. مشهورترین و مهم‌ترین اثر او «ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام» است.

برخلاف گذشته، آثار جدید و فلسفی دینانی در سال‌های اخیر در میان اهل فلسفه به دلیل تکراری بودن مباحث او چندان جدی گرفته نشده است؛ از طرفی مباحث و نوشتارِ بسیار سنگین و پیچیده وی باعث شده تا آثارش بسیار شخصی و دور از درک مخاطبان عام باقی بماند. همه این‌ها نباید باعث شود از حکمتِ دینانی غافل شویم، اوج این حکمت در کلام و گفتار اوست. به همین دلیل مجموعه گفتار‌ها و سخنرانی‌های وی میتواند مدخلی برای ورود به افکار وی باشد مانند همین کتاب «عقلانیت و معنویت» که به همت شاگردان استاد جمع آوری و منتشر شده است که بسیار خواندنی و جذاب و در عین حال شسته رفته و روان است و ویرایش خوبی نیز بر آن انجام شده است. «خرد گفتگو» و «پرتو خرد» دو ضلع دیگر این سه گانه از شفاهیات دینانی را تشکیل می‌دهند.

«عقلانیت و معنویت» از جمله کتاب‌هایی است که برای علاقمندان به حوزه فلسفه و تفکر در بستر اسلامی میتواند یک نقطه شروع و کاربردی تلقی شود. بعضی مفاهیم و جریانات فلسفی بسیار خوب در خلال بحث‌ها مطرح شده اند و به خوبی نیز به مخاطب انتقال می‌یابند.

«عقلانیت و معنویت»، گفتار‌هایی از «غلامحسین ابراهیمی دینانی» در سال ۱۳۹۶ توسط نشر هرمس در ۱۵۸ صفحه منتشر شد و با قیمت ۱۴.۰۰۰ در دسترس علاقمندان می‌باشد.

«امیرکبیر و ناصرالدین شاه» اثر سیدعلی آل داوود

ناصرالدین شاه قاجار و امیرکبیر در تاریخ ایران اهمیت به خصوصی دارند، شاید از آن جهت که در دروازه‌ی دورانی ایستاده بودند که ایرانیان با مفهوم تجدد آشنا میشدند. امیرکبیر از نخستین دولتمردانی بود که با ورود به سیاست و دربار متوجه شد ایران به شدت از دنیای صنعتی و مدرنِ آن روز عقب افتاده است؛ پس به دنبال حل این مساله رفت و البته ناکام ماند. به همین دلیل درباره امیرکبیر آثار فراوانی نوشته شده است، اما اغلب این آثار از نوعی شیفتگی بیش از حد نسبت به امیرکبیر و اغراق در جهل دیگر درباریان، آسیب دیده است.

یکی از بهترین آثار برای درک فضای آن سال‌ها و مناسبات دربار و جزئیات روابط افراد نزدیک به شاه، همین کتاب «امیرکبیر و ناصرالدین شاه» است. این کتاب و اسناد و نامه‌های آن میتواند قضاوت ما را نسبت به سیاست در آن برهه‌ی زمانی شفاف‌تر و دقیق‌تر سازد به این دلیل که مجموعه‌ای است ارزشمند از نسخه‌های باقی مانده و تصحیح شده از نامه‌های امیرکبیر به ناصرالدین شاه و جواب‌های ناصرالدین شاه. همچنین بسیاری از نامه‌های امیرکبیر به رجال مهم آن روزگار نیز در این کتاب گردآوری شده است. همچنین نوشته‌های گوناگون و مهمی درباره امیرکبیر به همراه داستان‌هایی که در دوره قاجار درباره وی گفته اند نیز در انتهای کتاب جمع آوری شده است. بخش‌هایی از این نامه‌ها و اسناد در دهه‌های گذشته به صورت پراکنده منتشر شده است، اما این کتاب در برگیرنده بخش اصلی آنهاست و افزون بر آنها.

کتاب «امیرکبیر و ناصرالدین شاه» اثر سیدعلی آل داوود توسط «انتشارات کتاب رایزن» در سال ۱۳۹۴ منتشر شد و به سرعت به چاپ دوم رسید. این کتاب اکنون در ۶۳۰ صفحه و با قیمت ۶۷.۰۰۰ در دسترس علاقمندان به تاریخ ایران میباشد.

«فقر احمق می‌کند»؛ اثر الدرا شفیر و سندهیل مولاینیتن

در میان بعضی جوامع امروزی، یک باورِ تا حدی جدید و شایع وجود دارد: “فقرا به این دلیل فقیر مانده اند که تصمیمات بدی گرفته و میگیرند”. به خصوص در دهه‌های اخیر با ورود و شیوع موج‌های «روانشناسی موفقیت» و تقویت اراده، باور‌های این چنینی گسترده‌تر شده است. ولی نویسندگان کتاب «فقر احمق می‌کند» در مقاله و بعد‌ها کتابی این باور را رد کردند و نظری کاملا معکوس را طرح نمودند: “انسان‌ها به این دلیل تصمیمات بدی میگیرند که فقیر هستند”. نویسندگان اساتید اقتصاد و روانشناسی هستند.

سندهیل مولاینیتن، استاد اقتصادِ دانشگاه هاروارد سال‌ها بر روی مساله فقر کار کرده است، اما در عین حال از کارکرد و تاثیر ذهن و اخلاق نیز غافل نبوده است. وی به همراه الدرا شفیر استاد روانشناسی، نتایج تحلیل‌ها و مطالعات خود را منتشر نمودند تا ثابت کنند فقر و کمیابی بر عملکرد ذهنی افراد تاثیرات بسیاری می‌گذارد، ذهن را محدود می‌کند و در نهایت فقر، فقر بیشتر می‌آورد.

نویسندگان میخواهند ثابت کنند مشکل انسان ها، کمبود سوادِ مالی یا حماقت نیست بلکه خودِ فقر است که منشا همه چیز است و کمیابی و فقر به خودی خود تصمیمات و تاثیراتش را می‌گیرد و می‌سازد. راهکار نهایی نیز برنامه ریزی سیاست گذاران و کمک‌های اجتماعی و مانند اینهاست. اگرچه نگاه کلی حاکم بر این پژوهش مقداری ایدئولوژیک و جهت دار می‌باشد، اما خواندن آن برای علاقمندان به مباحث میان رشته‌ای و به خصوص «اقتصاد رفتاری» بسیار جذاب خواهد بود. کتاب پر است از جزئیات و نتایج تحقیقات و الگو‌های های مختلف در حوزه‌های مورد بررسی یعنی کمیابی و رونق، فقر و ثروت؛ به همین دلیل در عین جذابیت برای عامه، برای متخصصان حوزه علوم اجتماعی نیز میتواند مفید واقع شود.

چاپ نخست «فقر احمق می‌کند» اثر «الدرا شفیر» و «سندهیل مولاینیتن» با ترجمه «امیرحسین میرابوطالبی» توسط «نشر ترجمان» در سال ۱۳۹۸ در ۳۸۴ صفحه و با قیمت ۴۴۵۰۰ تومان منتشر شد.