کتاب بخوانیم؛ «تفریحات ایرانیان» و «قهرمانان تاریخ»

برترین‌ها: در این مطلب از سری «کتاب بخوانیم» دو اثر ادبی و داستانی را معرفی خواهیم کرد شامل یک رمان خارجیِ مشهور و مهم به همراه یک رمان از ادبیات فارسی معاصر. در بخش غیرداستانی، آخرین کتابِ «ویل دورانت» را برایتان انتخاب کرده ایم به همراه یک پژوهش تاریخی-اجتماعی جذاب درباره ایران و البته یک اثر جدید در علوم اجتماعی با محوریت زنان. با ما همراه باشید.

رمان «زندگی در پیش رو» اثر رومن گاری

رومن گاری (۱۹۸۰-۱۹۱۴) نویسنده‌ی مشهور فرانسوی است که در ایران و دنیا بیشتر با رمان «خداحافظ گری کوپر» شناخته میشود. رومن گاری، تنها نویسنده‌ای است که دو بار جایزه معتبر ادبی «گنکور» را به خود اختصاص داد، جایزه‌ای که فقط یک بار به هر نویسنده تعلق می‌گیرد. وی دومین جایزهٔ گنکور را با نام مستعار «امیل آژار» و برای رمان «زندگی در پیش رو» به دست آورد و برای اینکه لو نرود پسرعمویش را به مراسم دریافت جایزه فرستاد هرچند بعد‌ها خود این ماجرا را افشا کرد. گاری در سال ۱۹۸۰ خودکشی نمود.

رومن گاری از ازدواج دوم خود، پسری داشت به نام دیه گو که مدتی در اسپانیا تحت سرپرستی و مراقبت یک زن بود. زندگی پسرِ گاری و آن زن، ایده و فرمی برای رمان «زندگی در پیش رو» شد که دو شخصیت اصلی به نام مومو و «مادموازل رزا» دارد؛ هرچند نویسنده، جهان بینی و عقاید و تصورات کودکی خود را نیز با شخصیت مومو در هم آمیخته است. داستان، روایتِ پسری است چهارده ساله که در ازای یک پیش پرداخت تحت مراقبت یک زن قرار داده شده است، به مرور رابطه این دو نفر با تمام مشکلات و فراز و نشیب‌ها پیشرفت می‌کند تا اینکه….

حاصل کار یک رمان بسیار جذاب، خوش‌خوان و تکان دهنده است که در جا‌هایی بسیار شاداب، کودکانه و لذت بخش است و در قسمت‌هایی دیگر به شدت تاریک و بدبینانه. داستان در عین زیبایی و واقعیت آن، کاملا غیرمعمول است. نویسنده، همزمان مخاطب را هم در مسیر داستان غرق می‌کند و هم به درون خود باز می‌گرداند. همان قدر که داستان شخصی است و فرانسوی، به همان میزان نیز انسانی و به قدمت تاریخ است.

نحوه روایت رومن گاری از فقر، خشونت و تحقیر در محله‌ای فقیر و زندگی با یک زن نه چندان خوشنام بسیار بدیع و یکسره متفاوت از آثار ادبی پیش از خود می‌باشد. جنبه‌های فلسفی و اکثرا بدبینانه رمان به خوبی و با مهارت در داستان و شخصیت‌ها درهم تنیده شده است به گونه‌ای که در پایان کتاب از مشقات زندگی بیزار میشوید و در عین حال از یک داستان خوب لذت می‌برید. لحن و ادبیاتِ پسربچه راویِ داستان در جا‌هایی فراتر از سن اوست، اما این مساله نیز میتواند به جذابیت‌های این داستان بیفزاید تا آن جایی که «زندگی در پیش رو» و شخصیت بچه‌ی ساخته شده توسط نویسنده، تحت چارچوب و به عنوانِ نظام فلسفی و اخلاقیِ رومن گاری خوانده شود.

ترجمه «لیلی گلستان» مانند همیشه خواندنی، دقیق و روان است و در این کتاب رعایت امانت را در برگردان الفاظ به خوبی انجام داده است از این نظر که پسر بچه‌ی راوی داستان، لحن و الفاظ خاصی دارد و بسیار درهم و برهم حرف میزند. پس از گذشت دو دهه از نخستین چاپ، ویراست جدید «زندگی در پیش رو» اثر رومن گاری، با ترجمه لیلی گلستان توسط نشر ثالث در سال ۱۳۹۷ منتشر شد و در ۲۳۱ صفحه با قیمت ۲۸۵۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد.

«تفریحات ایرانیان؛ مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه» اثر رودی مته

رودی مته، پژوهشگر و ایران‌شناس هلندی است که آثار وی درباره تاریخ ایران در دوره صفوی بسیار شاخص و مهم است. او استاد تاریخ در دانشگاه دلاویِر آمریکا میباشد و از همکاران احسان یار شاطر در پروژه ایرانیکا بود. کتاب «ایران در بحران؛ زوال صفویه و سقوط اصفهان» از خواندنی‌ترین آثار اوست.

در کتاب جذاب «تفریحات ایرانیان…» وی به بررسی پیشینه‌ی مصرف مواد مخدر و مسکرات در ایران با تمرکز بر دوره صفوی و پس از آن می‏پردازد. محرک‌های پر مصرف دیگر در تاریخِ اجتماعی ایران مانند چایی و قهوه یا توتون و تنباکو نیز در متن و حواشیِ تحقیق نویسنده حضور دارند و دامنه بحث وی از تجارت بین الملل تا عرف و شرع در ایران را در بر میگیرد. این کتاب در عین تخصصی بودن موضوع و رویکرد، برای مخاطب عام نیز بسیار جذاب و پر از داده‌های جالب و متنوع است.

رودی مته میگوید مصرف مسکرات و مخدرات در تاریخ ایران حتی در نگاه شرق شناسان، زیر سایه‌ی شعر و ادبیات و استعاره‌های عرفانی قرار گرفته است و قرن‌ها جنبه‌های مادی و اجتماعی آن تعمداَ پنهان شده است، به همین دلیل ادبیات و شعر نیز یک پای ثابت در بحث و بررسی وی به شمار میرود. ابعاد و گستره‌ی تحقیق وی بسیار تامل برانگیز و دقیق است تا جایی که در بحث اقتصادی، آمار‌های ذکر شده در کتاب مانند میزان واردات چای و قهوه در آن دوران بسیار نایاب و خواندنی است؛ مانند سایر داده‌ها و تحلیل‌های نویسنده که اکثر آن‌ها بسیار بدیع و نو میباشند و در عین حال مستند و شگفت انگیز.

نویسنده معتقد است که مصرف مسکرات و مخدرات در میان نخبگان ایرانی حتی پس از اسلام نیز رواج و ادامه داشته، و در مواردی بر قدرت و کیفیت سیاستمداران و شاهان، همچنین توان نظامی نیرو‌ها تاثیرات منفی گذاشته است، مانند شکست شاه اسماعیل در جنگ چالدران. همین نتایج نویسنده باعث شد که چاپ کتاب با مشکلاتی مواجه شود و به دلیل ذهنیت منفی در ایران نسبت به شرق شناسانِ غربی، رودی مته پیشتر جاسوس نیز خوانده شد و در گفتگو‌ها و نشست هایش پاسخ منتقدان را داد. در نهایت این کتاب خواندنی را باید در بستر پژوهش و تاریخِ اجتماعی مطالعه کرد نه به عنوان داده‌های تاریخی و واقعیت محض؛ بلکه به عنوان پژوهشی منصفانه و نسبتا بی‌طرف درباره جامعه ایرانی در حدود سال‌های ۱۵۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی.

کتاب «تفریحات ایرانیان؛ مسکرات و مخدرات از صفویه تا قاجاریه» اثر رودی مته با ترجمه «مانی صالحی علامه» توسط نشر «نامک» در سال ۱۳۹۸ با قیمت ۶۸.۰۰۰ تومان و در ۴۴۸ صفحه منتشر شد.

«قهرمانان تاریخ» اثر ویل دورانت

کمتر کسی را میتوان یافت که با «ویل دورانت» (۱۹۸۱-۱۸۸۵) تاریخ نگار و نویسنده آمریکایی آشنا نباشد. از جمله مشهورترین آثار وی در ایران میتوان «لذات فلسفه» و «تاریخ فلسفه» را نام برد. علاوه بر اینها، احتمالا همه مجموعه «تاریخ تمدن» را میشناسند یا نام آن را شنیده‌اند. مجموعه‌ای ۱۱ جلدی که دورانت زندگی خود را وقف نوشتن و گردآوری آن نمود البته با کمک همسرش. اما «تاریخ تمدن» به دلیل قیمت و طول و تفصیل آن، کتابی نیست که همگان در کتابخانه خود داشته باشند و به آن مراجعه یا آن را مطالعه کنند.

ویل دورانت چهار سال پیش از مرگش نوشتن کتابی را آغاز کرد که در واقع آخرین اثر او شد. وی آرزو داشت تا «خلاصه‌ای از تحسین شده‌ترین اثرش» یعنی تاریخ تمدن ارائه دهد و کتاب «قهرمانان تاریخ» حاصل همین نگاه و هدف نویسنده است. به دلیل گذشت چند دهه از عمر نویسنده، قهرمانان تاریخ هرچند خلاصه‌ای از تاریخ تمدن است، اما در مقایسه با آن تفاوت‌هایی نیز دارد که بیشتر معطوف به رویکرد ویل دورانت در سال‌های آخر عمرش بود.

ویل دورانت در کتاب‌های ابتدایی و مشهور خود یعنی تاریخ و لذات فلسفه یا تاریخ تمدن، صرفا تاریخ وقایع و اندیشه‌های فلسفی و سیاسی و … را بازگو میکرد، اما در «قهرمانان تاریخ» بیش از پیش نگاه و تفسیر شخصی و بعضا ساده دلانه او بر متن سنگینی میکند. در این کتاب یک ویل دورانت جدید و جسورتر و البته بی دقت تر، از مسائلی مهم و اساسی مانند طبقه، جنسیت، سیاست و دین، جنگ و عشق صحبت می‌کند.

ویل دورانت عقیده داشت مطالعه گذشته میتواند به فهم مناسبات امروز و مشکلات مدرنیته کمک نماید، زیرا طبیعت انسان چیزی نیست که در گذر زمان تغییر کند. در جایی دیگر میگفت «تاریخ بشر، بخشی از زیست‏ شناسی است.» هرچند این عقاید فلسفی همچنان از نظر دانشگاهی محل مناقشه هستند، اما یک چیز واضح است؛ منابع و روش نوشتار و تحقیقِ دورانت امروزه در این حوزه معتبر و جدی گرفته نمیشود. ویل دورانت در آثار خود سعی میکرد از تاریخ، زیست شناسی، جامعه شناسی و … وارد فلسفه شود و همین مساله باعث میشود کتاب‌های او روان و جذاب وخواندنی باشند، اما همزمان ملغمه‌ای نیز شوند که بعضا خودش را نقض کند. امروزه محبوبیت ویل دورانت همچنان برجای خود باقی است، اما اعتبار وی در دانشگاه‌ها بیش از پیش زیرسوال رفته است، با این وجود کتاب‌های او به شرط عدم تلقی به عنوان «حقایق قطعی»، نقطه شروعی برای آشنایی و ورود به مطالعه در حوزه علوم انسانی محسوب میشود.

این کتاب نخستین بار در زمستان ۹۷ منتشر شد و به سرعت پرفروش شد. چاپ سوم «قهرمانان تاریخ» اثر ویل دورانت با ترجمه «زرین فنائیان» توسط نشر «کتاب پارسه» در سال ۱۳۹۸ منتشر شده است و در ۴۴۸ صفحه و با قیمت ۶۵.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد.

رمان «گلوگاه» اثر طیبه گوهری

طیبه گوهری، دانش آموخته‌ی ادبیات حدود یک دهه است به صورت حرفه‌ای مینویسد. دو مجموعه داستان «حالا عصر است» و «بزرگراه» از آثار منتشر شده وی در سال‌های گذشته بودند که بسیار مورد توجه قرار گرفتند. اهل فن، وی را از نویسندگان آینده دار در حوزه ادبیات داستانی میدانند. «گلوگاه» نخستین رمان طیبه گوهری است.

رمان گلوگاه درباره یک زوج است با یک فرزند. پدر خانواده به نام حسام که خبرنگار است ربوده میشود… این رمان در سه فصل توسط دو راوی پیش می‌رود. شروع رمان و فصل اول آن بسیار دقیق و نسبتا حرفه‌ای طراحی شده است. فصل دوم با روایت حسام، اوج میگیرد، اما فصل سوم نسبتا معلق و جداافتاده و ایراداتی به آن وارد است، اما در مجموع، این کتاب جزء آثار برتر ادبیات داستانی جدید، رده بندی میشود.

گلوگاه رمانی است که با توجه به مسائل جامعه و دغدغه‌های شخصی نویسنده نوشته شده است و از همین ناحیه هم ضربه میخورد. نقطه قوت آن شخصیت پردازی و باورپذیری نسبی است، اما احتمالا اگر حجم مسائل اجتماعی و آسیب‌های ریز و درشت بیرونی و طرح شده در داستان کمتر می‌بود و دقیق‌تر انتخاب میشد، جنبه‌های فرامتنی اینگونه بر جنبه‌های ادبی و طراحی خوب نویسنده اثر نمی‌گذاشت.

در شرایطی که بسیاری از داستان نویس‌های ایرانی به دلایل مختلف – از سانسور تا ضعف در طرح- از به تصویر کشیدن جامعه امروز پرهیز می‌کنند، طیبه گوهری خرده روایت‌ها و موقعیت‌های خوبی طراحی کرده با شخصیت‌هایی که لحن مناسب و دیالوگ‌های خوبی دارند و طبیعی است که در این میان جامعه ایران و مشکلاتش، خود را از بیرون به متن تحمیل کند. در مجموع با داستانی مواجه هستید که ارزشمند است و آفرینش ادبی و خلاقیت در آن، فراوان به چشم میخورد.

«گلوگاه» اثر طیبه گوهری ابتدا توسط نشر «صدای معاصر» منتشر شد. با تغییر ناشر، چاپ سوم آن در نیمه دوم سال ۱۳۹۷ توسط نشر نیلوفر در ۱۵۶ صفحه و با قیمت ۱۶.۰۰۰ تومان عرضه شد. گلوگاه، برنده ششمین دوره جایزه «هفت اقلیم» و تقدیرشده جایزه «مهرگان ادب» می‌باشد.

«دفترچه خاطرات شانزده زن ایرانی» اثر «نوشین احمدی خراسانی»

«نوشین احمدی خراسانی» متولد ۱۳۴۸، بیشتر به عنوان پژوهشگر و فعالِ حوزه زنان و روزنامه نگار از دهه ۷۰ به بعد شناخته میشود. وی از اعضای بنیان‌گذار «مرکز فرهنگی زنان» و ناشر نیز به شمار میرود؛ از جمله آثار مشهور او انتشار «سالنامه زنان ایران» و «زنان زیر سایه پدرخوانده‌ها» است. وی دانش آموخته رشته‌های زبان انگلیسی و مطالعات زنان است و تالیفات و مقاله‌های بسیاری در حوزه زنان دارد. یکی از مشهورترین کار‌های او مجموعه گفتگو‌هایی تحت عنوان «دفترچه خاطرات شانزده زن ایرانی» است که در سال ۱۳۸۷ برای چاپ آماده شد، اما به دلایلی یک دهه زمان لازم بود تا مجوز آن صادر و منتشر گردد. این کتاب در بدو انتشار و ماه‌های پس از آن یکی از پرفروش‌ترین آثار در حوزه علوم اجتماعی بوده است.

این کتاب جلد اول از پروژه‌ای است که احمدی خراسانی قصد دارد آن را در مجلدات دیگر ادامه دهد. در جلد اول حاصل کار خود از ۱۶ گفتگو با زنان مختلف را در اختیار مخاطب قرار داده است. همه زنان مورد نظر نویسنده در داخل ایران بوده و هستند و به نوعی از جمله «شخصیت‌های پیشکسوت و الگو» در حوزه زنان محسوب میشوند. هر فصل و گفتگو با محوریت سوژه و موضوعی خاص انجام شده است مانند اهمیت آموزش و آموزشِ عالی، زندگی زناشویی، زنانه شدن جامعه و روایت‌هایی از کشف حجاب.

نویسنده معتقد است زنان در تاریخ نگاریِ رسمی، نامرئی مانده اند و در تاریخ شفاهی و رسمی ایران این موضوع بیشتر به چشم میخورد؛ بنابراین آگاهی یافتن از اوضاع و احوال زنان مشهور و معاصر در نسل‌های گذشته به صورت مستند و از زبان خود آنها، در عین جذاب بودن کاری است مهم و اثرگذار، به خصوص برای زنان و فعالان این حوزه. اگرچه این کتابی است تحقیقی و پژوهشی در علوم اجتماعی، اما خود نویسنده اذعان دارد که دغدغه‌های شخصی وی بر جنبه تاریخی و پژوهشی اثر موثر بوده است.

«دفترچه خاطرات شانزده زن ایرانی در قلمرو زندگی روزمره» توسط انتشارات «روشنگران و مطالعات زنان» در پایان سال ۱۳۹۷ در ۳۸۷ صفحه و با قیمت ۵۰.۰۰۰ تومان منتشر شد.