چه خطراتی متوجه ایران و ترکیه است؟

مهسا مژدهی: در افغانستان اوضاع روز به روز برای دولت مرکزی سخت تر می شود و جنگ رنگ بیشتری به خود می گیرد در چنین شرایطی کشورهای همسایه به دنبال راه حلی سیاسی برای مشکلاتند.آنتالیا روز یکشنبه شاهد گفتگوهای ایران، ترکیه و افغانستان در زمینه صلح در افغانستان بود. این گفتگو در حالی برگزار شد که گروه طالبان در صدد است تا بخش های بیشتری از خاک این کشور را در دست بگیرد و حالا دیگر کمترین میلی به میز مذاکره نشان نمی دهد. اوضاع در افغانستان نا به سامان است و دولت مرکزی قادر به تامین امنیت در مناطق دور تر نیست. به نظر می رسد که احتمال جابه جایی گسترده جمعیت و افزایش خشونت ها در افغانستان،‌ بالا برود و دولت در صدد آن است تا راه حلی را برای جلوگیری از بحران، آنهم در آستانه خروج نیروهای امریکایی از این کشور، پیدا کند.

در خبرآنلاین با پیرمحمدملازهی کارشناس مسائل افغانستان به گفتگو نشسته ایم:

مقامات سه کشور ایران و افغانستان و ترکیه در انتالیا به گفتگو نشسته اند تا راه حلی برای بحران افغانستان پیدا کنند. چنین نشست هایی تا چه اندازه می توانند راه گشا باشند؟ 

واقعیت این است که افغانستان در حال حاضر از سوی طالبان مورد حملات گسترده ای قرار گرفته و آنها بخش های زیادی را هم گرفته اند و شهرستان های زیادی سقوط کرده اند و بحران در داخل کشور هم بسیار جدی است و وزرای دفاع و کشور و.. برکنار شده اند و از آن سمت فشار است که نیروهای مردمی را مسلح کنند تا شاید بتوانند مقاومتی کنند. در این فضا به هر حال همه کشورهای همسایه و افغانستان به دنبال این هستند که به نوعی از تشدید خشونت پیشگیری کرده و راه حلی سیاسی پیدا کرد. اما راه حل سیاسی که در استانبول مدنظر بود و هم طرح دولتی و هم طرح امریکای ها یا روس ها مطرح بود به نوعی به بن بست رسیده و علنا طالبان فکر می کند که در صحنه و میدان جنگ یک نوع برتری دارد. شاید در نهایت آنها فکر می کنند که می توانند راه حل نظامی را به مردم افغانستان تحمیل کنند.

البته کار این گروه به این اسانی هم نیست. درست است که طالبان از نظر قدرت سیاسی در موقعیت بهتری در حال حاضر قرار دارند اما اگر سعی کنند، که به زور کابل را تصرف کرده و دولت را ساقط کردند، باید با تاجیک ها و هزاره هایی که مسلح می شوند رو به رو شده و بجنگند و در این صورت جنگ داخلی در خواهد گرفت. در جنگ داخلی، کسی پیروز نخواهد شد و تجربه افغانستان هم نشان داده که جنگ داخلی شود، گروه های مختلف از کشورهای دیگر مورد حمایت قرار می گیرند و جنگ طولانی می شود. بنابراین کشورهایی چون ایران و ترکیه که منافع سیاسی و امنیتی در افغانستان دارند سعی می کنند تا راه حل سیاسی برای این مشکل پیدا کنند. مذاکراتی که در ترکیه صورت می گیرد هم در همین مسیر خواهد بود.

گفته می شود که نیروهای امریکایی به زودی افغانستان را ترک خواهند کرد،‌ ایران به عنوان کشوری که مرز زیادی را با افغانستان داشته و در این کشور نفوذ فرهنگی هم دارد، چه برنامه ای برای پس از خروج ایالات متحده دارد؟

امریکایی ها بیشتر نیروهایشان را خارج کرده اند. اما به نظر می رسد که آنها تغییر ارایش نیرو بدهند. از حالتی که پایگاه داشته اند تغییر وضعیت می دهند و بیشتر حالت پایگاه های امنیتی و اداره بحران افغانستان از راه دور فکر می کنند. با پاکستان هم صحبت می کنند تا دو پایگاه نظامی را در این کشور بگیرند. همچنین با ازبکستان و  قرقیزستان هم صحبت هایی کرده اند. بنابراین این تصور که امریکایی ها به طور کامل خارج می شوند واقعیت ندارد. به نظر می رسد که مقامات ایرانی هم به این وضعیت اگاهی دارند و سیاست های خودشان را بر این اساس تنظیم می کنند. به هر حال حضور نظامی امریکا مدنظر ایران نیست و تهران ترجیح می دهد که آنها به طور کامل خارج شوند. چون تحلیل ایران این است که حضور امریکاییها خودش باعث تشنج بیشتر در افغانستان است و اینکه طالبان اصرار دارند به این خروج و ادامه جنگ بیشتر با حضور امریکا وجود خواهد داشت.

ایران برای اینکه در صلح افغانستان نقش داشته باشد چه انتخاب هایی دارد؟ ایا تعامل با کشورهای همسایه تنها راه است؟

ایران در گذشته با طالبان گفتگوهایی داشته. این گروه ایدئولوژیک است که دید خاصی دارد و خودش را بیشتر از دیگران مسلمان می داند. بنابراین خیلی روی اینکه ایرانی ها در طولانی مدت با این گروه ارتباط داشته باشند، جواب نمی دهد. بیشترین کاری که تهران می تواند انجام بدهد و انتخاب بهتری هم به حساب می اید، همکاری با دولت مرکزی در کابل است. 

باید تلاش شود که با هر دولتی که شصت درصد از خاک افغانستان را در دست دارد گفتگو شود. اگر طالبان احیانا به عنوان دولت مرکزی در این کشور شروع به کار کردند، در آن صورت ایران باید با آنها کار کند. چون ما بیش از نهصد کیلومتر مرز مشترک داریم و در استان های خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان مرز مشترکی داریم که جغرافیای طبیعی اش آن را غیر قابل کنترل کرده. بنابراین اگر تلاش های نظامی طالبان به نتیجه برسد و این گروه از نظر نظامی بتواند به قدرت برسد،‌ مجددا سیل مهاجرت به کشورهای دیگر راه می افتد.. بنابراین ایران ترجیح می دهد که طالبان تن به گفتگوهای سیاسی بدهد. این مناسب تر است تا ادامه جنگ و کشتار و سیل مهاجرت های جدید. از آن طرف ایران با دو گروه قومی یعنی تاجیک ها و هزاره ها که در حوزه تمدنی ایرانی و اسلامی هستند روابط خوبی دارد و انها انتظار حمایت را دارند. 

این سیستمی که ایران و افغانستان و ترکیه با هم نشست دارند، به نظر می آید که باز هم از سوی طالبان مورد قبول نیست. آیا چنین اتحادهایی کارکرد لازم را در بروز صلح در افغانستان دارند؟

هم ایران درافغانستان صاحب نفوذ و منافع امنیتی و سیاسی و فرهنگی است و هم ترکیه منافعی دارد. آنها در نگاه عثمانی گرایی که دارند، بخشی از ترک زبان های افغانستان را با خود همراه می بینند. آنها ادامه اقوام ترک اسیای مرکزی هستند و آنها پایگاه قومی و زبانی برای خود قائلند. پس هر دو کشور انگیزه دارند تا به دولت افغانستان در یافتن یک راه حل سیاسی کمک کنند تا جنگ ادامه پیدا نکند. چون اگر جنگ ادامه پیدا کند و طالبان سعی کنند تا قدرت را به انحصار در آوردند، هم اقوام نزدیک به ایران و هم اقوام نزدیک به ترکیه انتظار حمایت و حتی کمک در اقلام نظامی خواهند داشت. در عمل ایران و ترکیه ممکن است درگیر مساله افغانستان شوند و از این زاویه است که تلاش می کنند این جمع بندی های سیاسی شکل بگیرد تا شاید بشود راه حلی پیدا کرد. 

غیاب پاکستان در گفتگوهای اخیر احساس می شود. به نظر می رسد که این کشور به عنوان کشوری که از طالبان حمایت های اشکار و پنهانی می کند، در بازی های منطقه ای شرکت داده نمی شود. علت این غیاب چیست؟

پاکستان با طالبان است و محاسبات پاکستان و عربستان به نوعی از لحاظ ایدئولوژیک و سیاسی به طالبان نزدیک است. شورای رهبری این گروه هم در پاکستان است. این کشور اگر طالبان به قدرت برسند پیروز میدان خواهد شد چرا که نفوذ هند به عنوان رقیب اسلام اباد در افغانستان محدود خواهد شد. بنابراین اسلام اباد انگیزه ای که ایران و ترکیه دارند را ندارد و خیلی هم خودش را درگیر مساله نمی کند. اما تلاش دارد تا طالبان از نظر نظامی دست برتر را در افغانستان داشته باشد تا حتی در پای میز مذاکره حداکثر امتیازات را به دست بیاورد. چرا که هر چقدر گروه طالبان نفوذ و قدرت بیشتری به دست بیاورد، پاکستان احساس می کند که  برنده این مناقشات است.

>>> این مطالب را هم بخوانید:

گزارش توئیتری ظریف از نتایج گفتگوها در آنتالیا

نشست سه‌جانبه ایران،ترکیه و افغانستان آغاز شد

دیپلماسی پویای ایران در آنتالیا؛در دیپلماسی بحث اعتماد نیست،بحث احترام به منافع همتایان است

312 310