چند تصحیح پرطرفدار ادبیات ایران؛ نسخه‌هایی شبیه اصل

روزنامه خراسان: استاد محمدرضا شفیعی کدکنی، هر بار طرحی نو در می‌اندازد. او، این بار با خبر چاپ «تذکره الاولیاء» به تصحیح خود و عرضه آن در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال آینده، قاصد خوش‌خبر شده است.

به بهانه اثر جدید این درخت تناور ادب فارسی، در این مطلب به تصحیح‌های شاخص مجموعه‌های پرطرفدار ادبیات کلاسیک فارسی و معرفی آن‌ها می‌پردازیم. هرکدام از این افراد، سال‌ها عمر خود را وقف تصحیح این آثار کرده اند که به معنی نزدیک‌سازی متن و اشعار کهن به زبان و بیان مولف است که گاه در طول زمان دستخوش تغییر یا جعل شده اند.

شاهنامه فردوسی، جلال خالقی مطلق

تا چندی پیش، نسخه‌های مسکو و ژول مول معتبرترین نسخه‌های شاهنامه فردوسی بودند، اما هم اکنون معتبرترین نسخه شاهنامه از آنِ پژوهشگر برجسته ایرانی، استاد جلال خالقی مطلق است. ایشان در طول ۳۷ سال با استفاده از کهن‌ترین نسخه‌ها و با روش‌های علمی این اثر سترگ را پیراست و آن را به متنی که فردوسی سروده بود، نزدیک کرد.

پنج گنج نظامی، وحید دستگردی – بهروز ثروتیان

تاکنون مصححان فراوانی به تصحیح پنج گنج نظامی اقدام کرده‌اند، اما پژوهشگران ادبیات فارسی، معتقدند هنوز ابهامات بسیاری در متن این پنج اثر وجود دارد که باید روشن شود. با این حال معتبرترین نسخه‌های تصحیح شده پنج گنج نظامی، تصحیح حسن وحید دستگردی و تصحیح بهروز ثروتیان است. تصحیح ثروتیان در فهرست میراث مستند برنامه حافظه جهانی یونسکو ثبت شد.

آثارعطار نیشابوری، محمد رضا شفیعی کدکنی

استاد شفیعی کدکنی چهار دهه مشغول بررسی آثار عطار است. از اولین آن که تصحیح «مختارنامه» است ۳۹ سال می‌گذرد و او پنج تصحیح دیگر شامل «منطق الطیر»، «الهی نامه»، «اسرارنامه»، «مصیبت نامه» و «رباعیات مختارنامه» عطار را به سرانجام رسانده و حال نوبت «تذکره الاولیا» است. پیش از این تنها دو تصحیح از دو اثر عطار به قلم هلموت ریتر و مرحوم گوهرین وجود داشت.

مثنوی و دیوان شمس، محمدعلی موحد

تا پیش از تصحیح مثنوی به دست محمدعلی موحد، معتبرترین تصحیح این اثر، از آنِ نیکلسون بود، اما هم اکنون معتبرترین تصحیح مثنوی، نسخه موحد است. معتبرترین تصحیح دیوان شمس نیز تصحیح استاد بدیع الزمان فروزانفر است که تنها متن انتقادی دیوان شمس است. گزیده و تفسیر شفیعی کدکنی بر غزلیات شمس نیز تصحیح نسخه فروزانفر است که شامل همه غزلیات نمی‌شود.

کلیات سعدی، غلامحسین یوسفی

قدیمی‌ترین نسخه‌ای که از کلیات سعدی وجود دارد به سال ۷۲۰ هجری قمری برمی‌گردد. با وجود این، هنوز جای یک تصحیح جامع و سالم از کلیات سعدی با همه نکته‌های نغز و حکیمانه شیخ اجل، خالی است. در هر حال، تصحیح گلستان و بوستان سعدی به قلم دکتر غلامحسین یوسفی معتبرترین داشته ادبی‌مان است که آن هم به دلیل در گذشت استاد به غزلیات سعدی نرسید و کامل نیست.

دیوان حافظ، محمد قزوینی – قاسم غنی

حافظ دلباخته‌های بزرگی دارد که سال‌ها برای تصحیح دیوانش زمان گذاشته‌اند. در میان تصحیح‌های سلیم نیساری، پرویز ناتل خانلری، بدیع‌الزمان فروزانفر و هوشنگ ابتهاج که بر دیوان حافظ نوشته شده، تصحیح علامه محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی جزو معتبرترین‌هاست که از حدود ۸۰ سال پیش تاکنون، بیشتر شیرینی بکر اشعار حافظ و نه جنبه پژوهشی علمی را پیش چشم می‌گذارد.