چطور فیلم «بادیگارد» شهادت حاج‌قاسم را پیش‌بینی کرد؟

برترین‌ها: در سال ۱۳۹۴ ابراهیم حاتمی‌کیا فیلم «بادیگارد» را ساخت. یکی از بهترین فیلم‌هایی که بعد از «آژانس شیشه‌ای» در کارنامه‌اش می‌توان دید. فیلمی که اتفاقا رابطه‌ای فرامتنی با «آژانس شیشه‌ای» و قهرمانش حاج کاظم هم پیدا می‌کرد. در «آژانس شیشه‌ای» حاج کاظم، در سال‌های پرمخاطره بعد از جنگ، برای نجات هم‌رزمش از مرگ مجبور می‌شد یک گروگانگیری در آژانش هواپیمایی به‌راه بیاندازد تا عباس را برای درمان راهی خارج از کشور کند.

در آن فیلم حاج کاظم، خودش و زندگیش را برای عباس کنار می‌گذاشت و به‌این فکر نمی‌کرد که با گروگانگیری چه بر سرش خواهد آمد… هجده سال بعد از «آژانس شیشه‌ای»، حاج حیدر ذبیحی در «بادیگارد» با بازی مجدد پرویز پرستویی روی پرده‌ها آمد. بسیاری به این نکته اشاره کردند که حاج حیدر انگار ادامه حاج کاظم است که اینبار بعد از گذشت بیش از سی سال از جنگ سروکله‌اش بر پرده پیدا شده. اخلاقیات حاج کاظم و حاج حیدر البته شبیه بودند و می‌توانست حیدر را ادامه کاظم دانست. اما این شباهت میان شخصیت‌های دو فیلم، همه ماجرا نبود.

خود ابراهیم حاتمی‌کیا بعد از نمایش فیلم گفت که حاج حیدر را تا اندازه زیادی متاثر از حاج قاسم سلیمانی نوشته است و این سردار محبوب را در ذهن داشته است. شهید سلیمانی حتی در همان روز‌های اول تولید فیلم «به وقت شام»، فیلم بعدی حاتمیکیا که درباره جنگ با دعش در سوریه بود، به لوکیشن فیلم هم سر زد و در کنار حاتمی‌کیا حاضر شد.

هرچند در نگاه اول به‌نظر می‌رسید که «به وقت شام» فیلمی باشد که تماشاگر شمه‌هایی از حاج قاسم واقعی در سوریه را در آن ببیند، اما حالا و بعد از شهادت حاج قاسم می‌توان مبارزات او و حتی شکل تلخ شهادتش را در «بادیگارد» بازیافت. «بادیگارد» به‌شکل ناخوداگاهی حالا فراتر از فیلم، گویی پیش‌بینی‌کننده مرگ حاج قاسم بود. شبیه بسیاری از آثار هنری که انگار جهان و رخدادهایش را پیشبینی میکنند.

تقدیم فیلم به حاجی

ابراهیم حاتمی‌کیا «بادیگارد» را به حاج قاسم سلیمانی تقدیم کرده است. درحالیکه همانطور که گفته شد، از نظر مضمونی فیلم بعدی‌اش «به‌وقت شام» که درباره مدافعان حرم و جنگ با گروهک‌های تکفیری و داعش است، بیشتر مناسب تقدیم شدن به حاج قاسم سلیمانی بود. کسی که بیشترین ایستادگی را در برابر داعش از خود بروز داد. اما چطور می‌شود که «بادیگارد» به حاج قاسم سلیمانی تقدیم می‌شود نه «به وقت شام»؟

گریم حاج حیدر

این مهم‌ترین نکته است. گریم پرویز پرستویی یا همان حاج حیدر تعمدا شبیه به شهید قاسم سلیمانی است. رنگ و مدل موها، حتی لباس‌هایی که پرستویی به تن می‌کند کاملا از روی واقعیت حاج قاسم برداشته شده‌اند. در بسیاری از شات‌های جانبی در لحظات پایانی فیلم خصوصا، علاوه بر گریم، زاویه دوربین و نحوه فیلمبرداری هم با فرو رفتن در لایه‌ای از غبار یا نور زیاد در لنز دوربین، سعی دارد بر این شباهت تاکید کند. اگر فیلم را مجددا ببینید و کمی هم با فیلمبرداری و فیلمسازی آشنا باشید، برایتان عیان می‌شود که حاتمی‌کیا در بسیاری از پلان‌ها دوربینش را جایی گذاشته که در قاب خود و در شمایل حاج حیدر تصویری از حاج قاسم سلیمانی را بگیرد.

علاوه بر این‌ها انگشتر عزیزترین سردار، نمونه مشابهی در دستان حاج حیدر ذبیحی دارد. همان انگشتر عقیقی که در اولین ساعات پس از واقعه عکسش دست به دست چرخید تا این فاجعه هولناک باورمان شود. این انگشتر در دستان حاج حیدر، «بادیگارد» را به تاریخ چهار سال بعدش پیوند می‌دهد.

مرام حاجی در مواجهه با نسل جوان

اخلاق حاج حیدر خیلی شبیه به اخلاقی که از یک مسئول امنیتی و یک مبارز می‌شناسیم نبود. حاج حیدر مهربان و شکیبا بود، می‌خندید، صراحت لهجه عجیبی حتی در جواب پس دادن به نیروی مافوقش داشت. سکوت و طمانینه‌ای در نگاهش بود که گویی حاصل سال‌ها تجربه زیسته و گذران عمر در مبارزه است؛ و مگر عزیزترین سردار هم همین‌گونه نبود؟ صلابت و اطمینان در چهره‌اش موج می‌زد، اما همان طمانینه و سکوت آرام‌بخش را هم داشت که برآمده از سال‌های حضور در میدان جنگ و همرنگ شدن با خاک بود. این صلابت که در افراد نظامی عموما بدل به سرسختی و سبعیت می‌شود، در حاج قاسم سلیمانی اطمینان خاطر را نتیجه می‌داد و ما آن را در حاج حیدر میدیدیم.

حاج قاسم فرای  چارچوب‌ها عمل می‌کرد. حتما سخنرانی معروفشان را شنیده‌اید که تاکید متعصبانه بر حجاب را رد می‌کند و می‌گوید «آن دختر بی‌حجاب هم دختر من است.» این را بگذارید کنار برخورد باز و روشنگرانه حاج حیدر با مقوله ازدواج دخترش و آزادی عمل و استقلالی که به او می‌دهد. یا مثلا آن صلابت تکرار نشدنی در سخنان دیگری که می‌گوید: «ارتش نمی‌خواهد، من حریف شما هستم… نیروی قدس حریف شماست» این را کنار صلابت حیدر در پاسخ گفتن به مافوقش بگذارید.

یکی از انتقاداتی که افراطیون به شهید سلیمانی وارد می‌کردند، رابطه دوطرفه‌اش با اصلاح طلبان و اصولگرایان بود.  فراموش کنیم که در اوج بالاگرفتن انتقاد‌ها به رئیس جمهور غیر اصول‌گرا، حاج قاسم برای حفظ وحدت و خدشه وارد نشدن به موقعیت رئیس جمهور در نامه‌ای از او حمایت و تشکر کرد و این به مذاق خیلی‌ها خوش نیامد.

این را هم با روحیه مشابه حاج حیدر مقایسه کنید که چطور با یک جوان امروزی که عقاید سیاسی‌اش صد و هشتاد درجه با خود حاج حیدر متفاوت است همراه می‌شود و به او مجال بروز می‌دهد. انتقادات و غرغرهایش را گوش می‌دهد و همراهیش می‌کند، فارغ از اختلاف عقیده، چون می‌داند او مهره ارزشمندی برای جایگاه علمی کشورش است.

به‌نظر می‌رسد فراتر از گریم و لباس، ابعاد مختلفی از کاراکتر حاج حیدر هم از منش و اخلاقیات منحصربه‌فرد عزیزترین سردار، ملهم شده است؛ و در نهایت هردوی آن‌ها در یک عملیات ترریستی، درحالیکه برای حفظ جان و امنیت آحاد مردم و نه شخصیت‌های خاص و یا شبهه برانگیز نظام، می‌کوشیدند، به شهادت رسیدند و به سمت آسمان روانه شدند… یادتان هست که حاج قاسم خطاب به دشمنان می‌گفت «شبی نیست که ما بخوابیم و به شما فکر نکنیم» و حاج حیدر نمی‌توانست بخوابد تا در نهایت هردویشان در خواب ابدی آرام گرفتند.