چطور بفهمم کودک مرا بازی می‌دهد؟ دلیل، نشانه‌ها و راه‌های مقابله

در جایگاه والد یا مربی، ممکن است گاهی احساس کنید که کودک در حال بازی‌دادن شماست. در چنین حالتی، کودک با انجام رفتارهایی فریبنده سعی می‌کند خواسته یا ناخواسته احساسات شما را به‌سمتی سوق دهد که خواسته او را انجام دهید. احتمالا در این وضعیت احساس کلافگی و عصبانیت به شما دست می‌دهد، اما با آگاهی‌داشتن به این رفتار، می‌توانید اوضاع را بهتر مدیریت کنید. در این مقاله، ابتدا درباره دلیل و نشانه‌های رفتار فریبنده کودک صحبت می‌کنیم و سپس راه‌های مقابله با آن را ارائه می‌دهیم.

چرا فرزندم مرا بازی می‌دهد؟

کودکان از ۱۵ماهگی می‌توانند والدین را با گریه‌های الکی بازی دهند، چون می‌دانند با این کار والدین به سراغشان می‌آیند. در واقع کودک این خصیصه را هنگام پرورش ویژگی‌های خودخدمت‌گرایی، یادگیری اجتماعی و تاب‌آوری کسب می‌کند. بعضی از دلایلی که سبب می‌شوند کودک اطرافیان خود را بازی دهد، عبارت‌اند از:

• به خواسته‌هایش برسد.
• بتواند دیگران را تحت سلطه خود قرار دهد.
• بتواند حمایت دیگران را کسب کند.
• پاداشی بگیرد که خود توانایی کسب آن را ندارد.
• از تنبیه فرار کند.
• به توجه دیگران احتیاج داشته باشد، اما نخواهند بیانش کند.
• قبلا این کار را کرده‌ و می‌داند که نتیجه‌بخش است.

نشانه‌های کودکی که شما را بازی می‌دهد

نشانه‌های کودکی که شما را بازی می‌دهد، چندان مشخص و واضح نیستند. با وجود این، نشانه‌های رایجی وجود دارند که ممکن است به این معنی باشند که کودک رفتاری فریبنده دارد و سعی می‌کند شما را بازی دهد. در ادامه این نشانه‌ها را می‌خوانید.

۱. واکنش‌های احساسی شدید

بعضی از کودکان طاقت نه شنیدن ندارند. اگر خواسته‌شان را برآورده نکنید، کلافه می‌شوند و نمی‌توانند احساسات خود را مهار کنند. این مسئله سبب واکنش‌های شدید همچون لجبازی، بی‌ادبی و گریه‌وزاری می‌شود. در چنین شرایطی، والدین یا کودک را تنبیه می‌کنند یا وادار به انجام خواسته او می‌شوند.

۲. قشقرق و بدخلقی

کودکی که برای رسیدن به خواسته‌اش داد می‌زند، خود را روی زمین اسباب‌بازی‌فروشی می‌اندازد یا آن‌قدر گریه می‌کند تا درنهایت خواسته‌اش را برآورده کنید، در واقع می‌خواهد قشقرق به پا کند تا به چیزی که می‌خواهد برسد. چنین بدخلقی‌هایی ممکن است در کودکان کم‌سن‌وسال رایج باشد، اما در صورت تکرار باید آن را جدی بگیرید تا از بروز اختلالات رفتاری کوتاه‌مدت و بلندمدت جلوگیری کنید.

۳. دروغگویی

معمولا کودکان دروغ می‌گویند تا به خواسته‌هایشان برسند یا جلوی دیگران مظلوم‌نمایی می‌کنند تا والدین خود را بد نشان دهند. این رفتار فرزندان گاهی اوقات باعث می‌شود والدین خواسته‌های غیرمعقول آنان را برآورده کنند.

۴. سوءاستفاده از ضعف دیگران

کودکان می‌توانند نقاط ضعف والدین و دیگران را تشخیص و آنها را بازی دهند. مثلا ممکن است کودک بداند که پدرش توانایی نه گفتن به او را ندارد، پس خواسته‌اش را با پدرش مطرح می‌کند.

۵. تظاهر به مریضی یا درد

اگر قرار باشد کودک فعالیتی انجام دهد که علاقه‌ای به آن ندارد یا صرفا بخواهد توجه جلب کند، خود را به مریضی می‌زند. این تظاهر به دردداشتن یا مریض‌بودن از نشانه‌های رفتار فریبنده در کودک است.

۶. دوبه‌هم‌زنی

کودک می‌تواند با مقایسه والدین یا دیگران آنها را به جان هم بیندازد. مثلا کودکی را تصور کنید که والدینش طلاق گرفته‌اند. او با گفتن «وقتی خونه مامان هستم، بهم احترام می‌ذاره و اجازه می‌ده هرچقدر دوست دارم بازی کنم»، می‌تواند دید والدین به یکدیگر را خراب کند.

راه‌های مقابله با فرزندی که شما را بازی می‌دهد

۱. هدف‌گذاری کنید

همه کودکان در سنین خاصی برای رسیدن به خواسته‌هایشان پدر و مادر خود را فریب می‌دهند. اگر کودک چنین رفتاری را ادامه دهد، بهتر است اهداف مشخصی برای آنها تعیین کنید. مثلا به کودک بگویید باید ۷ روز صبر کند و سپس درخواست خود را بیان کند.

۲. برنامه بریزید

اکشن پلن یا برنامه‌ای مشخص برای کودک بچینید تا هنگامی که از شما درخواستی دارد، طبق برنامه عمل کند. این برنامه بهتر است در راستای هدفی باشد که در بخش قبلی بیان کردیم. در برنامه، رفتارهای سالمی را قرار دهید که کودک از آنها پیروی کند. در تدوین برنامه، خلاقیت به خرج دهید و علاقه‌مندی‌های کودک را نیز در نظر بگیرید.

همچنین، کارهایی را در برنامه بگنجانید که انجام آنها برای کودک و خودتان راحت باشد. درنهایت، برنامه را روی دیوار یا یخچال بچسبانید تا جلوی چشم باشد و دائما به کودک یادآوری شود باید برای بیان درخواستش از آن پیروی کند.

نمونه‌ای از برنامه مذکور:

• بعد از درخواستت، حداقل ۶۰ ثانیه سکوت کن.
• اگر جوابی نگرفتی، بعد از ۶۰ ثانیه دوباره درخواستت را بیان کن.
• بگو که چرا باید به درخواستت عمل کنیم.
• به دلایل بقیه گوش بده.

۳. برای کودک الگوی خوبی باشید

ما انسان‌ها با مشاهده و بررسی دیگران رفتار خود را شکل می‌دهیم. به این فرایند یادگیری اجتماعی نیز گفته می‌شود. رفتار کودکان نیز معمولا تحت‌تأثیر والدین است. والدین به‌عنوان الگوی فرزندانشان، می‌توانند جلوی کودک نقش بازی کنند که درخواستی از یکدیگر دارند و برای بیان درخواستشان باید صبوری به خرج دهند.

همچنین می‌توانید به کودک فیلمی نشان دهید یا داستانی تعریف کنید که پیامی درباره رفتارهای فریبنده داشته باشد و نشان دهد سلطه‌گری و حیله‌گری رفتار خوبی نیست. توجه داشته باشید که شخصیت این فیلم‌ها و داستان‌ها به‌گونه‌ای نباشد که کودک آن را به خود نسبت دهد و گمان کند که غیرمستقیم در حال سرزنش‌کردن او هستید.

۴. با کودک بیشتر ارتباط برقرار کنید

به‌عنوان نوعی سرگرمی جای خود را با کودک عوض کنید. مثلا کودک نقش والد را بازی کند و شما نقش فرزند را. این بازی سبب ایجاد پیوند نزدیک‌تر بین کودک و والدین می‌شود.

سعی کنید فعالیت‌های متنوعی را با همکاری فرزندتان انجام دهید. مثلا می‌توانید با او داستان بنویسید، مدیتیشن کنید، برقصید یا نقاشی کنید. توجه داشته باشید که حرف‌ها و رفتار شما طی این فعالیت‌ها بسیار مهم است و در بلندمدت روی رفتار کودک اثر می‌گذارد.

۵. حواس کودک را پرت کنید

با پرت‌کردن حواس کودکان کم‌سن‌وسال می‌توانید رفتار فریبنده آنها را مهار کنید. مثلا تصویری رنگارنگ از حیوان یا شخصیت کارتونی موردعلاقه‌اش، موسیقی آرامش‌بخش و صدای پرنده حواس کودک را از خواسته‌اش پرت می‌کنند. همچنین می‌توانید با نوازش و لمس‌کردن او سبب حواس‌پرتی کودک شوید. دستانش را حین ارتباط چشمی تکان دهید، با انگشت شست پشت‌ دست‌هایش را نوازش کنید یا با پارچه‌ای گرم بدن او را ماساژ دهید. همچنین می‌توانید با ترکیب عواملی که حواس کودک را پرت می‌کنند، تأثیر آنها را بیشتر کنید.

۶. به کودک پاداش دهید

اگر هنگامی که فرزند شما رفتار خوبی از خود نشان می‌دهد یا رفتار فریبنده خود را مهار می‌کند به او پاداش دهید، سبب بهبود رفتاری کودک خواهید شد. پاداش‌ها باید قابل‌پیش‌بینی باشند و کودک در جریان آنها قرار بگیرد تا انگیزه بیشتری برای صبر و خویشتن‌داری داشته باشد. می‌توانید پاداش‌ها را به‌ این صورت در نظر بگیرید که مثلا اگر کودک فلان رفتار بد را برای ۴ روز انجام ندهد، روز جمعه می‌تواند یک ساعت بیشتر کارتون تماشا کند.

۷. برای کودک فرصتی فراهم کنید تا هیجان خود را تخلیه کند

هر انسانی در زندگی‌اش به تخلیه هیجان نیاز پیدا می‌کند و کودکان نیز از این قاعده مستثنا نیستند. هنگامی که احساسات درونی روی هم انباشته شوند، ممکن است در جای اشتباه بیرون بریزند و اطرافیان را آزار دهند. بعضی از کارهایی که با آنها می‌توانید به کودک کمک کنید احساسات خود را بیان کند، عبارت‌اند از:

• با کودک خود بازی‌ای کنید که در آن نوبتی چیزی را که اذیت‌تان می‌کند نام ببرید یا خاطره‌ای را که آزارتان داده است، تعریف کنید.
• سؤالاتی باز بپرسید تا کودک مجبور شود بیشتر از حالت معمول احساساتش را به اشتراک بگذارد. فهرستی از این قبیل سؤالات ایجاد کنید و روزانه هرزمانی که کودک آرام بود، از او بپرسیدشان.

۸. به کودک یاد دهید احساسات خود را روی کاغذ بنویسد

نوشتن روزانه (Journaling) به این معناست که هر احساس و فکری که دارید، اعم از خوب و بد، روی کاغذ بنویسید. این کار کمک بسزایی به سلامت روان کودک می‌کند. از کودک بخواهید دفتری رنگارنگ درست کند و روزمرگی‌هایش، از جمله اتفاقات خوب و بد، را در آن بنویسد. برای شروع می‌توانید عناوین زیر را برای دفتر کودک استفاده کنید تا آنها را تکمیل کند:

• ۳ تعریفی که امروز از من شد؛
• کسی که همیشه از من حمایت می‌کند؛
• دو نفری که همیشه به من کمک می‌کنند.

۹. به کودک کمک کنید استرس خود را مهار کند

استرس و اضطراب در کودکان ممکن است سبب بروز عصبانیت یا رفتار نادرست شود. ممکن است کودک شما نیز تحت‌تأثیر استرس، رفتار فریبنده‌ای از خود نشان دهد و شما را به بازی بگیرد. برای پیشگیری از چنین اتفاقی، سعی کنید فضای خانه را آرام نگه دارید.

۱۰. کودک را در فعالیت‌های روزمره خانوادگی شرکت دهید

مثلا کودک را در تنظیم برنامه غذایی هفتگی شرکت دهید. حتما برای فعالیت‌های سالم خانوادگی زمان کنار بگذارید. چنین همکاری‌هایی سبب عمیق‌شدن پیوند شما با کودک می‌شود.

سخن پایانی

انسان‌ها از بدو تولد رفتارهایی را که آنها را به خواسته‌شان می‌رسانند، تشخیص می‌دهند و یاد می‌گیرند. این رفتارهای فریبنده در کودکان سبب ناراحتی و آزار والدین و اطرافیان می‌شوند. با راهکارهای ذکرشده می‌توان به‌مرور زمان چنین رفتارهایی را در کودک کاهش داد.

کودک شما چه نوع رفتار فریبنده‌ای دارد؟ چه راه مقابله‌ای برای چنین رفتاری در نظر گرفته‌اید؟

مهم‌ترین و سخت‌ترین وظیفه پدران و مادران تربیت فرزند است

تربیت کودکان شاد و سالم امروز، و انسان‌های موفق فردا