وقتی جمعیت آرام ناگهان تبدیل به تله مرگ می‌شوند

پریسا عباسی: بیش از ۱۵۰ نفر در مراسم جشن هالوین در ایته‌وون، محله‌ای شلوغ در سئول قربانی ازدحام جمعیت شدند و جان خود را از دست دادند.

حتما نباید سیل خروشانی از جمعیت دور هم جمع شوند تا گردهمایی مرگباری ایجاد شود، بلکه حرکات و فشارهای کوچک توسط افرادی که در حاشیه بیرونی این گردهمایی‌ها قرار دارند می‌تواند یک اثر دومینویی ایجاد کرده و با قدرت بیشتری به افرادی که در میان گروه هستند منتقل شود. در نهایت، این فشار بر روی بدن افراد ایجاد حس خفگی می‌کند. مارتین آموس، استاد دانشگاه نورث‌اومبریا که روی جمعیت مطالعه می‌کند می‌گوید: «آنها عمدا کاری نکرده‌اند. زمانی که در میان جمعیت هستید، تشخیص خطرناک بودن آن بسیار دشوار است.»

بیشتر بخوانید:

دهه‌هاست که این نوع حوادث و بلایا در رویدادهای ورزشی، کنسرت‌ها و کلوپ‌های شبانه ثبت شده‌اند. همین اواخر، در اکتبر سال جاری ۱۳۵ نفر در یک مسابقه فوتبال در اندونزی جان خود را از دست دادند، و در سال ۲۰۲۱ در هیوستون تگزاس ۱۰ نفر در جشنواره موسیقی Astroworld جان باختند. متخصصین می‌گویند این گونه حوادث قابل پیشگیری هستند اما به دلیل کوتاهی مقامات و سازمان دهندگان برنامه‌ها اتفاق می‌افتد. آموس فکر می‌کند که:«حادثه رخ داده در سئول نیز از همین دست است. مردم وسیله‌ای بودند که این فاجعه از طریق آنان رخ داد، اما به نظر می‌رسید علت اصلی این حادثه عدم آمادگی مسئولان است».

چطور این حوادث اتفاق می‌افتند؟

آموس می‌گوید که جمعیت امن مانند گازها عمل می‌کند، مردم مانند ذراتی از این گازها هستند که می‌توانند آزادانه حرکت کنند. اما وقتی تعداد زیادی انسان را اضافه کنید، مثلا در هر متر مربع پنج یا شش نفر قرار داشته باشند، خاصیت جمعیت دیگر شبیه به گاز نیست و به یک مایع تبدیل می‌شود. او می‌گوید: «جایی که جمعیت سیال است، همیشه پتانسیل برای ایجاد مشکل وجود دارد. شما اساسا ذره‌ای هستید در اختیار قوانین فیزیک».

یک فشار کوچک از پشت جمعیت می‌تواند قوی‌تر شده و این نیرو مانند یک موج در میان جمعیت پیش برود. اگر نهایتا این موج به فردی که در کنار مانعی مانند دیوار، حصار یا افرادی که قابلیت حرکت ندارند برسد، جایی برای رفتن ندارد. زمانی که این موج جایی برای خارج شدن نداشته باشد، در مسیر خود به انسان‌ها صدمه می‌زد. در حادثه ایتوون، احتمالا با افتادن یک یا چند نفر بر روی زمین و در میان جمعیت بسیار متراکم، انسداد و گرفتگی در مسیر ایجاد شده است. به گفته آموس زمانی که مردم به دام می‌افتند، نیروی جمعیت آنها را احاطه کرده و دیگران نمی‌توانند آنها را بیرون بکشند.

به گفته آموس، در نهایت مردم در این حوادث در اثر فشار جمعیت و در اثر خفگی جان خود را از دست می‌دهند. وقتی شخصی نفس خود را بیرون می‌دهد، قفسه سینه او منقبض می‌شود. اما زمانی که افراد دوباره سعی می‌کنند دم بگیرند، فشار افراد اطراف آنها آنقدر زیاد است که این امر را برایشان غیرممکن می‌کند و آنها نمی‌توانند قفسه سینه خود را منبسط کرده و هوا را وارد ریه‌های خود کنند. به گفته آموس فشاری که ۵ نفر بر یک نفر وارد می‌کنند، نیرویی معادل ۳۰۰۰ نیوتن یا ۶۷۴ پوند است، که می‌تواند باعث شکستن دنده‌های فرد شود.

فاجعه هیلزبورو انگلستان در سال ۱۹۸۹ را در نظر بگیرید، این حادثه منجر به کشته شدن ۹۷ نفر در استادیوم هیلزبورو انگلستان شد. به گفته آموس فشار و قدرت جمعیت موانع فولادی را شکست، شاهکاری که برای انجام آن به بیش از ۴۵۰۰ نیوتن نیرو نیاز است. گیل فرید، وکیل و استاد دانشگاه فلوریدا غربی که تخصص‌اش مدیریت جمعیت است می‌گوید: پس از یک حادثه در استادیوم کمپ راندال دانشگاه ویسکانسین-مدیسون در سال ۱۹۹۳، نرده‌های فلزی خم شده بودند. این تخریب در اثر نیرویی بیش از ۱۰۰۰ پوند در هر اینچ مربع اتفاق افتاده است.

مراکز کنترل و پیشگیری بیماریهای ایالات متحده آمریکا توصیه‌هایی برای زنده‌ماندن در هجوم جمعیت ارائه می‌دهد. اولین مورد این است که ژست یا فیگور یک بوکسور را بگیرید، پاها را از هم باز کرده و زانوها را کمی خم کنید، و یکی از پاها را جلوتر و دیگری را عقب‌تر نگه داشته و دست‌ها را بالا ببرید. این کار ممکن است از افتادن یا گیرکردن بازوی افراد به یکدیگر جلوگیری کند. دومین مورد این است که بر خلاف جریان جمعیت حرکت نکنید، بلکه همسو با این جریان پیش بروید. همچنین کارشناسان مردم را تشویق می‌کنند که در این مواقع نفس خود را با فریاد کشیدن هدر ندهید و برای برداشتن وسایل‌تان که روی زمین می‌افتند خم نشوید.

اما پس از افزایش فشار جمعیت، کار زیادی وجود ندارد تا افراد بتوانند برای محافظت از خود انجام دهند. کسانی که در قسمت بیرونی جمعیت هستند، اغلب نمی‌دانند که حرکاتشان باعث ایجاد حادثه‌های زیادی در گروه می‌شود.

از حادثه بعدی جلوگیری کنید

به لطف برنامه‌ریزی‌های قبلی سازمان دهندگان، اکثر کنسرت‌ها و رویدادهای شلوغ ایمن هستند. معمولا عدم برنامه‌ریزی ایمن و مناسب است که جمعیت را در معرض خطر قرار می‌دهد. به گفته واشنگتن پست، مقصر حادثه سئول پلیس محلی آنجاست. زیرا ساعاتی قبل از این رویداد تماس‌هایی مبنی بر جمعیت زیاد دریافت کرده بودند، اما نسبت به متفرق کردن افراد از آن منطقه اقدامی انجام نداده بودند. هان داک سو، نخست وزیر کره جنوبی گفت: مقامات ما فاقد «سیستم مدیریت جمعیت» هستند و خواستار رفع این مشکل شده‌ است. او گفت: « دولت مسئول جان و امنیت مردم است و این وظیفه کاملا بر عهده ماست.»

پس از وقوع حادثه مرگبار در Astroworld، برنامه‌ریزان این برنامه با شکایت‌هایی مبنی بر اینکه امنیت و برنامه‌ریزی ناکافی منجر به مجروح شدن ۵۰۰۰ نفر شده است، مواجه شدند. یک سازمان مدافع حقوق بشر در اندونزی مدعی است که استفاده از گاز اشک‌آور توسط پلیس باعث وحشت در استادیوم شد و افراد تا سرحد مرگ در تلاش بودند که خودشان را به تنها درب خروجی باقی مانده برسانند.

فرید می‌گوید: راه‌حل‌ها برای حوادث ناشی از جمعیت تا حد زیادی پیشگیرانه هستند. مکان‌های برگزاری رویدادهای مختلف باید دارای تعداد کافی مدیر جمعیت(Crowd Manager) آموزش دیده باشند، که این افراد با کارشناسان کنترل جمعیت(crowd control) متفاوت هستند. گروه کنترل جمعیت زمانی که حادثه اورژانسی اتفاق می‌افتاد وارد عمل می‌شود، اما مدیران جمعیت از قبل رویدادها را برنامه‌ریزی کرده و بر آن نظارت می‌کنند. همچنین مدیران جمعیت باید روش‌هایی داشته باشند تا بتوانند با شرکت کنندگان برای هدایت رفتارشان ارتباط برقرار کنند. روش‌هایی نظیر استفاده از بلندگوهای بسیار بلند یا اعلام از طریق تابلوهای امتیازدهی. اغلب کسانی که از قسمت بیرونی به جمعیت فشار می‌آورند، هرگز فکر نمی‌کنند که این فشار باعث آسیب به افرادی می‌شود که در وسط جمعیت قرار دارند یا در کنار موانع سخت هستند. دستورالعمل‌های واضح که بتواند تمام جمعیت را هدایت کرده و آنها را وادار به حرکت کند، بسیار کمک کننده هستند.

در رویدادهای سازمان یافته، مکان‌های برگزاری و برنامه‌ریزان برای ارزیابی و شبیه‌سازی ریسک‌های احتمالی هزینه می‌کنند و برای مواقع اورژانسی برنامه ریزی دارند. اما فاجعه‌ای که در سئول اتفاق افتاد، رویدادی بود در فضای عمومی و برای آن بلیطی فروخته نشده بود. به گفته مقامات تیم تحقیق، پلیس برای این جمعیت انبوه برنامه‌ریزی درستی نداشته است. فرید می‌گوید: «بهترین پیشگیری، برنامه ریزی از قبل است یا بهتر بگوییم علاج واقع قبل از وقوع باید کرد. زیرا زمانی که این حادثه شروع می‌شود متوقف کردن آن بسیار دشوار خواهد بود.»

۵۸۵۸