وداع سهراب بخشی، آخرین بخشی‌خوانِ خراسان

روزنامه شهروند – نیره خادمی: پیر جنگی خراسان، آخرین بازمانده نسل بخشی‌های «خود بند» خراسان شمالی صبح دیروز در هشتادودو سالگی از ‏دنیا رفت و دیگر هیچ جایگزینی برای سهراب محمدی بخشی مهربان و کم توقع، حماسه‌خوان و منظومه‌خوان کرمانج‌های ‏خراسان وجود ندارد.

«شاره جان» و «سه گانه عِوض خان» از آخرین آثار شاخص این هنرمند کهنه‌کار دو تار خراسان شمالی ‏است که در سه، چهار‌سال گذشته با وجود احوال ناخوشی که داشت در خانه‌اش، به وسیله مجتبی ابوالقاسم‌پور از آهنگسازان ‏خراسان شمالی، ضبط و منتشر شد.

بیش از ۴٠ اثر انقلابی و حماسی دارد 

هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی درباره شخصیت هنری سهراب محمدی از اصلی‌ترین «بخشی‌های کرمانج شمال ‏خراسان» به «شهروند» می‌گوید: «سهراب محمدی آخرین بازمانده بخشی‌گری «خود بند» بود که با درگذشت او این مکتب به ‏طور کامل رو به زوال رفت.

جایگاه او در کرمانج‌های شمال خراسان در حماسه‌خوانی، مناظره‌خوانی، شاهدخوانی، داستان‌پردازی و موسیقی‌خوانی بسیار بالا است. نزدیک به ۴٠ اثر ماندگار حماسی و انقلابی در طول جنگ و انقلاب ساخت و این از ‏مهم‌ترین بخش‌های کاری او بود.»

به گفته او سه نوع بخشی‌گری در خراسان شمالی وجود دارد؛ بخشی‌گری لال‌گیری، زبان‌‏گیری و خود بند که هر کدام تعاریفی دارند: «بخشی «لال‌گیری» به شخصی گفته می‌شود که فقط دو تار می‌زند و «زبان‌‏گیری» درواقع بخشی است که هم دو تار می‌زند و هم می‌خواند اما نه بیشتر از آنچه از استاد یاد گرفته است. گونه سوم ‏بخشی‌های «خود بند»است به این معنا که هم دو تار می‌نوازند، هم آهنگ می‌سازند و هم ترانه می‌سرایند یعنی همه کارها را ‏خودش انجام می‌دهند؛ این نوع بخشی‌ها در گذشته زیاد بودند اما در قرن جدید تعداد آنها بسیار کاهش یافت.»

نخستین حضور او ‏پس از انقلاب در مجامع رسمی‌سال ١٣٧۴ در جشنواره موسیقی حماسی اتفاق افتاد که از سوی حوزه هنری برگزار شد: «نخستین اجرای رسمی ملی‌اش آنجا بود و بعد در جشنواره‌های کار و آیینی زیادی اجرا کرد. جز موسیقی بخشی خراسان به ‏موسیقی مذهبی، پیشخوانی، چاوش‌خوانی و نوحه‌خوانی هم مسلط بود.»

سهراب محمدی در چند‌سال نخستین انقلاب به علت ‏تحریم موسیقی به زمین و کشاورزی روی آورده بود، برای کسب روزی گندم می‌کاشت و درو می‌کرد، بعدها از سوی ‏اداره ارشاد مستمری برایش در نظر گرفته شد اما باز هم بیشترین درآمد خود را از کشاورزی تأمین می‌کرد.

«بهترین جانشین ‏حال حاضر او رضا محمدی فرزند او است که خیلی خوب دو تار می‌زند و در بخشی‌گری تمام مطالب را به خوبی از پدر یاد ‏گرفته است. امیدوارم جانشین خوبی برای او باشد چون هیچ‌کس دیگری را به تبحر او در شمال خراسان و حتی در میان میانسالان ‏هم نداریم‎.»

دو تارش را به پسرش هدیه کرد

طوفان، شهید، لیاره، گُلا مِن، الله مزار، هرایی، شاه ختایی، جعفر قلی، شاره جان و عوض‌خانی مهم‌ترین آثار این هنرمند ‏کهنه‌کار خراسان است به اضافه موزیک ویدیو گنجینه که در مراسم افتتاحیه و اختتامیه جشنواره تولیدات مراکز صداوسیما در ‏بجنورد مورد استقبال قرار گرفت.

در‌سال ١٣١٧ در شهرستان مانه و سملقان به دنیا آمده بود و پدر و اجداد او در زمان حیات ‏در زمینه‌های هنرهای دستی، سرودن شعر کرمانجی و موسیقی فعالیت داشتند، حالا هم سه دختر و پنج پسر دارد که همه ‏درس‌آموخته مکتب پدر هستند. بخشی، سهراب محمدی هم خود امید داشت که پسرش رضا جایگزین خوبی برای او باشد و حتی ‏در مراسمی که در دو‌سال گذشته برایش برگزار شد، دو تارش را به او هدیه کرد تا مهر تأییدی باشد بر این خواسته‌اش.

عیسی ‏قلی‌پور معروف به عیسی بخشی از بیست‌سالگی سهراب محمدی را می‌شناسد و در اجراهای زیادی با او همراه بوده است. او به «‏شهروند» می‌گوید هیچ وقت درخواستی نداشت و همیشه از همه چیز راضی بود. «من در بجنورد بودم و او در آشخانه و همیشه ‏از هم دور بودیم جز مواقعی که برنامه و اجرا داشتیم.

اما همیشه آثار معنادار می‌ساخت، آثاری که خواندن آن از هر کسی بر ‏نمی‌آید. مهم‌ترین شاگرد او پسرش رضا بود. در جشنواره یکی دو‌سال پیش دو تارش را تحویل پسرش داد و گفت تو راه من را ‏ادامه بده. خدا او را بیامرزد؛ از آدمیزاد هیچ چیز نمی‌ماند جز هنرش‎.»

این روزها کمتر کسی مایل به یادگیری بخشی‌گری است

حاج سهراب بخشی نوازندگی دوتار را از دَه‌سالگی همراه با خواندن شعرهای محلی شروع و بیش از ۶٠‌سال آن را دنبال ‏کرد و به نشان درجه یک هنری کشوری رسید. از ابتدای راه‌اندازی رادیو کرمانجی با صداوسیمای مرکز خراسان ‏همکاری کرد و اردیبهشت ٩٧ مورد تقدیر وزیر و استادان فرهنگ و هنر اسلامی قرار گرفت.

معتقد بود، اگر کسی پیدا شود و به ‏حیات موسیقی حماسی فکر یا در این زمینه تلاش کند باز هم ماندنش در این عرصه، خیلی مشکل است. حمید ضیایی، رئیس ‏ارشاد قوچان هم به «شهروند» می‌گوید ما هنرمند چیره‌دستی را از دست دادیم که بارها در جشنواره‌های استانی حضور ‏داشت. «بااخلاق بود و هر وقت به منزل ایشان می‌رفتیم با روی گشاده از ما پذیرایی می‌کرد. بیشترین تأثیرگذاری او در ‏شناساندن و اشاعه موسیقی خراسان شمالی در داخل و خارج از مرزهای ایران بود.

هیچ وقت انتظار کمک از کسی نداشت.» ‏خبر از دست دادن چنین هنرمندی برای آرمان حمیدی، عضو هیأت رئیسه انجمن موسیقی خراسان شمالی هم ناراحت‌کننده و ‏نگران‌کننده است چرا که همه می‌دانند این روزها دیگر کمتر کسی میل به یادگیری بخشی‌گری با چنین ویژگی‌هایی دارد و ‏درگذشت چنین فردی یعنی از دست دادن یک فرهنگ. او به «شهروند» می‌گوید از دو‌سال پیش که در بستر بیماری بود، ‏دیگر کمتر او را می‌دیدیم.

«او هم مثل بسیاری از بخشی‌ها و موسیقیدانان نواحی، عاشیق‌ها و بخشی‌ها دغدغه از بین رفتن این ‏نوع موسیقی را داشت، اینکه آیا کسی هست که این سیر و سلوک را ادامه دهد؟ درحال حاضر افراد زیادی به یادگیری موسیقی ‏نواحی یا دو تارنوازی روی آورده‌اند اما نه بخشی‌گری. پیدا کردن جایگزین برای بخشی‌گری و این شیوه از موسیقی سخت ‏است. شاید سخت بشود کسی را در این زمینه پیدا کرد که حتی خود بتواند ساز خود را بسازد در صورتی که بخشی‌گری و این ‏گونه راویان و تربیت آنان باید از سوی نهادها مورد حمایت قرار گیرد.»

بخشی محمدی خود معتقد بود که منشأ اشعارحماسی، غارت در زمان احمد شاه است و افسانه‌های بسیاری در این زمینه، مانند ‏جعفر قلی و شاه خطا وجود دارد که هنوز هم گاهی بخشی‌ها آن را می‌خوانند. نخستین بار خانم فوزیه مجد، پژوهشگر ‏موسیقی نواحی ایرانی او را به جامعه هنری معرفی کرده بود و بعدها مورد استقبال بسیاری از فعالان این حوزه قرار گرفت.

به ‏دنبال درگذشت این هنرمند کرمانجی بسیاری از مسئولان مانند سیدمحمد مجتبی حسینی، معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ‏ارشاد اسلامی و محمدعلی شجاعی، استاندار خراسان شمالی متن‌های تسلیتی برای این فقدان منتشر کردند‎.