مشاوره خانواده چیست؟ چقدر مؤثر است؟

می‌دانید مشاوره خانواده چیست و چرا لازم است؟ ممکن است اعضای خانواده ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی متفاوتی داشته باشند. گاهی این تفاوت‌ها منجر به چالش‌هایی بین اعضای خانواده می‌شوند که اگر به‌درستی حل نشوند، نتایجی چون طلاق یا جدایی عاطفی را در پی خواهند داشت. هیچ چالشی هم خودبه‌خود حل نمی‌شود. در این مواقع، مشاور خانواده می‌تواند چالش‌های کوچک را حل کند تا به مشکلات جدی تبدیل نشوند. در این مقاله بررسی می‌کنیم که مشاوره خانواده چیست و چطور انجام می‌شود و چرا باید آن را جدی گرفت.

مشاوره خانواده چیست؟

مشاوره خانواده روشی برای ایجاد و حفظ روابط سالم بین اعضای خانواده است. در این روند، مشاور وظیفه دارد مشکلات و چالش‌های احتمالی خانواده را بررسی کند و برای حل آنها راهکار بدهد. این چالش‌ها ممکن است روانی، رفتاری یا عاطفی باشند.

در خانواده رفتار تمام اعضا از یکدیگر تأثیر می‌پذیرد و اگر یکی از اعضای خانواده چالشی داشته باشد و خانواده به‌خاطر او از حالت تعادل خارج شود، همه اعضا برای برگشتن به تعادل تلاش خواهند کرد. راهکارهای مشاوره خانواده هم بر همین اساس ارائه می‌شوند.

مشاوره و تراپی خانواده با هم فرق دارند؟

این ۲ اصطلاح معمولا به‌جای هم به کار می‌روند و تفاوت زیادی ندارند، چون هدف هر دو کمک به حل مشکلات خانواده‌ها با صحبت‌کردن و یافتن راهکار مناسب است. تنها تفاوتشان این است که معمولا تراپیست‌ها روش‌های درمانی حرفه‌ای‌تری را در پیش می‌‌گیرند و تخصصی‌تر عمل می‌کنند.

مراجعه به مشاوری خبره و کاردان بهتر از صحبت با تراپیستی بی‌تجربه و غیرحرفه‌ای است.

انواع روش‌های مشاوره خانواده چیست؟

مشاوره خانواده انواع مختلفی دارد که نوع مناسب هر خانواده با توجه به ترجیح اعضای خانواده تعیین می‌شود. در ادامه، این روش‌ها را بررسی می‌کنیم.

۱. مشاوره کاربردی

در این روش، اعضای خانواده ۸ تا ۳۰ جلسه با مشاور صحبت می‌کنند. این جلسات هفتگی برگزار می‌شوند و برای خانواده‌هایی مناسب‌اند که کودک یا نوجوان آنها مشکلات رفتاری یا عاطفی دارد. اعضای خانواده در این جلسات یاد می‌گیرند چه برخوردی با مشکل کودک یا نوجوان داشته باشند و به چه روش‌هایی می‌توانند روابطشان را بهبود بخشند.

۲. مشاوره چندسیستمی

این روش هم برای خانواده‌هایی به کار می‌رود که کودک یا نوجوانشان اختلالات رفتاری یا عاطفی دارد. البته خانواده‌هایی از این روش استفاده می‌کنند که چالش‌های رفتاری فرزندشان به محیط خانه محدود نمی‌شود و در جوامع بیرونی مثل مدرسه یا مهد کودک هم همان رفتارهای اشتباه را نشان می‌دهد. این نوع مشاوره مسائل گسترده‌تری را بررسی می‌کند و راهکارهای متنوع‌تری ارائه می‌دهد.

۳. مشاوره بین‌نسلی

یکی از دلایل اختلافات خانوادگی شکاف بین نسل والدین و فرزندان است. پدرها و مادرها سعی می‌کنند مسائل کنونی فرزندشان را بر اساس آموخته‌های گذشته خود حل کنند. در این روش، مشاور بررسی می‌کند که این رویکرد والدین چه تأثیری بر فرزندان گذاشته و چه مشکلاتی برای آنها ایجاد کرده است.

این روش مشاوره زمانی کاربرد دارد که الگوهای رفتاری و چالش‌‌ها بین نسل‌های مختلف ادامه پیدا کند. در این صورت احتمالا مشاور می‌تواند مشکلاتی که در آینده برای خانواده‌ به وجود می‌آید را پیشبینی کند، زیرا یک الگوی تکرار شونده در خانواده وجود دارد.

مشاوره خانواده استراتژیک

این روش درمانی دوره کوتاه مدت ۱۲ تا ۱۶ جلسه‌ای دارد و با هدف تغییر الگوهای تعاملی بین اعضای خانواده انجام می‌شود. در این جلسات، مشاور مشکلات خانوادگی را بررسی می‌کند که فرزندان را تحت تأثیر قرار داده و منجر به بروز علائم مشکلات رفتاری در آن‌ها شده.

درمان‌های ساختاری

در این روش، مشاور به بررسی مشکلاتی که بخاطر ساختار خانواده به وجود آمده را بررسی و حل می‌کند. مشاور تلاش می‌کند در نهایت یک سلسله مراتب اصولی در خانواده ایجاد کند و بین هرکدام از اعضای خانواده در این سلسله مراتب، مرز مشخصی وجود داشته باشد. در درمان‌های ساختاری، مشاور به جای تمرکز روی رفتارهایی که مشکل ایجاد کرده، روی ساختار مشکل‌ساز خانواده تمرکز می‌کند.

مزایای کار مشاوره خانواده چیست؟

مزیت‌های استفاده از خدمات مشاوره برای خانواده‌های مختلف، متفاوت است. در ادامه بررسی می‌کنیم عمومی‌ترین مزیت‌های مشاوره خانواده چیست:

• ایجاد مرزهای درست و مشخص بین اعضای خانواده؛
• تفویت روابط عاطفی و خانوادگی؛
• تعریف درست نقش‌های خانواده برای همه اعضا؛
• ایجاد صمیمیت بین اعضای خانواده؛
• توانمندسازی اعضای خانواده برای برقراری ارتباط با یکدیگر و حل مشکلاتی که بین آن‌ها وجود دارد؛
• حذف کنش‌ها و واکنش‌های غیرکاربردی بین اعضا که فقط تنش‌ها را زیاد می‌کند؛
• برطرف‌کردن چالش‌‌های موجود در برقراری ارتباط و ابراز احساسات بین اعضا؛
• حل تنش‌‌های بین خواهران و برادران یا مادر و پدر و فرزندان؛
• حل مشکلات زناشویی؛
• کمک به حل چالش‌های روانی ناشی از طلاق برای فرزندان؛
• کنار آمدن با تغییرات قابل توجهی که در خانواده ایجاد می‌شود (مثل مهاجرت به کشور دیگر)؛
• حل چالش‌های ناشی از ورود یک فرد جدید به خانواده (مثل همسر پدر یا مادر یا فرزند جدید)؛
• کنار آمدن با بیماری جدی یا مرگ همسر یا یکی از اعضای خانواده؛
• افزایش قدرت حل مسئله بین اعضای خانواده.

مشاوره خانواده می‌تواند به درمان مشکلات کودکان و نوجوانان کمک کند. این مشکلات عبارت است از:

حل اختلالات رفتاری در سنین پایین می‌تواند از بروز مشکلات روانی در سنین بالاتر پیشگیری کند.

آیا تراپی خانواده واقعا موثر است؟

تحقیقات بسیاری درباره میزان تأثیر مشاوره خانواده انجام شده و همه آن‌ها درباره موثر بودن این فرایند، اتفاق نظر دارند. تحقیقی که در سال ۲۰۱۸ انجام شد، نشان داد رویکردهای خانواده محور مثل مشاوره و آموزش والدین، مشکلاتی که در ادامه نام می‌بریم را حل کرده است:

• مشکلات خواب، تغذیه و وابستگی نوزادان؛
• کودک آزاری و بی‌توجهی به کودک؛
• چالش‌های رفتاری؛
• اختلالات خواب یا غذا خوردن؛
• مشکلات سلامت روان نوجوانان.

محققان می‌گویند نوجوانان در خانواده‌هایی که در این برنامه‌ها شرکت داشتند، مشکلات درونی و بیرونی کم‌تری را گزارش کرده‌اند. والدین هم اعلام کرده‌اند که روش‌های فرزندپروری را یاد گرفته‌‌اند و صمیمیت در خانواده‌شان بیشتر شده است.

یک جلسه مشاوره چطور پیش می‌رود؟

جلسات مشاور خانواده ممکن است به صورت حضوری در خانه یا کلینیک یا آنلاین برگزار شوند. در این جلسات یا همه اعضای خانواده حضور دارند یا به صورت فردی با مشاور صحبت می‌کنند؛ گاهی هم فرایند مشاوره بدین شکل است که تعدادی از جلسات فردی و تعدادی گروهی خواهد بود. طول هر جلسه معمولا ۵۰ دقیقه است و یکبار در هفته برگزار می‌شود.

اعضای خانواده در طول جلسه باید درباره مشکلات و نگرانی‌هایشان صحبت کنند، پس لازم است مشاوری انتخاب کنند که با او احساس راحتی دارند و حس می‌کنند فردی قابل اعتماد است. مشاور یا تراپیست بعد از گوش کردن به صحبت‌های اعضای خانواده، مشکل را تشخیص می‌دهد؛ گاهی اوقات لازم است به اعضای خانواده بگوید چه مشکلی وجود دارد و گاهی هم بدون اینکه اطلاعی در این باره بدهد، فرایند درمان را آغاز می‌کند. مشاور بعد از تشخیص برای درمان برنامه‌ریزی می‌کند و در طول جلسات با اعضای خانواده صحبت می‌کند و تا جلسه بعدی به آن‌ها تمرین یا تکالیفی می‌دهد.

شیوه مشاوره برای هر خانواده متفاوت است و با توجه به مشکلات و ترجیح اعضای خانواده انتخاب می‌شود. بنابراین نمی‌توان دقیق پیش‌بینی کرد که سناریوی جلسات مشاوره خانواده چیست.

چطور تشخیص دهیم یک مشاور خانواده برای ما مناسب است یا خیر؟

درمانگر فردی است که خانواده‌ها خصوصی‌ترین رازهایشان را با او در میان می‌گذارند، پس باید قابل‌اعتماد باشد و مراجعان با او احساس راحتی کنند. ممکن است اعضای خانواده بعد از صحبت با چند درمانگر مختلف، فرد مناسب را پیدا کنند. پس اگر تصور می‌کنید باید مشاورتان را تغییر بدهید، حتما این کار را بکنید.

به‌طور کلی هیچ ویژگی مشخصی برای درمانگر خوب وجود ندارد؛ ممکن است فردی که به‌نظر شما خوب است، به‌نظر خانواده‌‌ای دیگر درمانگر خوبی نباشد. پس آزمون و خطا تنها روش پیداکردن درمانگر مناسب است. می‌توانید این نکات را برای پیداکردن درمانگر خوب در نظر بگیرید:

• اگر آشنایانتان تجربه مشاوره خانواده را دارند، از آنها راهنمایی بگیرید.
• در اینترنت جست‌وجو کنید، با مشاوران مختلف آشنا شوید و نظرات کاربران را درباره آنها بخوانید.
• از پزشک خانواده راهنمایی بگیرید.
• ممکن است معلمان و مسئولان مدرسه فرزندتان هم درمانگر مناسبی را بشناسند.

بعد از پیداکردن مشاور، با او تماس بگیرید و از او بخواهید که در صورت امکان جلسه‌ای برای معارفه در نظر بگیرید و در طی جلسه این موارد را بررسی کنید:

• سبک درمانگر چیست و قرار است چه روندی را برای مشاوره شما پیش بگیرد.
• فاصله جلساتی که درمانگر برای شما در نظر گرفته چقدر است و طول دوره درمان چقدر خواهد بود.
• هزینه ویزیت درمانگر برای خانواده شما مناسب است یا نه.
• آیا همه اعضای خانواده با او احساس راحتی می‌کنند و به او اعتماد دارند یا نه.

البته ممکن است در همان جلسه اول، پاسخ همه این سؤال‌ها را پیدا نکنید. در هر صورت به محض اینکه متوجه شدید درمانگر نمی‌تواند آن‌طور که باید به شما کمک کند، برای تغییر مشاور اقدام کنید.

اگر احساس می‌کنید از روند درمان نتیجه نمی‌گیرید، درمان را رها نکنید و فقط مشاورتان را تغییر بدهید.

کلام آخر

در این مقاله بررسی کردیم مشاوره خانواده چیست و چه کمکی به خانواده‌ها می‌کند. اعضای خانواده تقریبا هیچ‌وقت نمی‌خواهند برای یکدیگر مشکلی ایجاد کنند، اما ندانستن شیوه‌های درست رفتاری منجر به مشکلات بسیاری می‌شود. با آموزش صحیح و مشاوره خانواده می‌توان این مشکلات را برطرف و از بروز مشکلات جدی‌تر پیشگیری کرد. اگر احساس می‌کنید جو خانه‌تان ناآرام است، توصیه می‌کنیم با مشاوری حرفه‌ای مشورت کنید.

رفتار درست با شریک عاطفی چگونه است؟

حق با کدام طرف است؟

جواب چنین سوالاتی را در این مجموعه بیابید.