محله‌ای که مزرعه گندم و جو بود | خیابان‌های پایتخت از اینجا شماره گرفت

محله تهران‌ویلا از سمت شمال به بزرگراه جلال آل احمد، از ضلع غرب به بزرگراه شیخ فضل‌الله‌نوری، از سمت جنوب به خیابان حبیب الهی و از ضلع غرب به خیابان امام منتظر(ع) می‌رسد. برای ورود به خیابان اصلی تهران‌ویلا باید از خیابان ستارخان بگذرید. در خیابان اصلی مغازه‌ها در کنار هم قرار گرفته‌ و راسته تأسیسات حرارتی و لوستر را تشکیل داده‌اند. البته در میان مغازه‌های مدرن، هنوز هم تعداد محدودی کاسب قدیمی هست که حکایت از هویت محله تهران‌ویلا دارند.

خیابان‌های استاندار یک محله

حاج «حسن زارع» از نخستین کسانی است که دهه ۳۰، زمین‌های تهران‌ویلا را به قطعات ۲۰۰ تا ۳۰۰ متری تقسیم کرد و در دهه۴۰ برای ساخت‌وساز به مردم فروخت. اما خانواده «ابوالفضل کابلی» از ساکنان قدیمی این محله هستند. او می‌گوید: «تهران‌ویلا حدود دهه۲۰ بیابانی بود و از اراضی محله طرشت به شمار می‌رفت که گاهی در آن گندم و یونجه می‌کاشتند. بعد از مدرن‌سازی شهر تهران در دهه ۲۰، در شمال محله تعدادی از آپارتمان‌های شهرآرا دیده شد که چهار طبقه بودند. هنوز هم این آپارتمان‌ها در شمال محله دیده می‌شوند.»

«محمدصادق محمدی» یکی دیگر از اهالی قدیمی محله تهران‌ویلا صحبت‌های او را اینطور ادامه می‌دهد: «حاج حسن زارع یزدی، بساز و بفروش بود. او اغلب زمین‌ها را به همشهری‌های خود فروخت. برای همین اوایل یزدی‌ها در محله ساکن شدند تا جایی که این محدوده به محله یزدی‌ها معروف شد. البته سایر قومیت‌ها هم در محل زندگی می‌کردند. معماری خانه‌های همان دهه هم ویلایی و یک و نیم طبقه بود. بعد خیابان‌ها جوی‌کشی و شماره‌گذاری شدند. چون خانه‌های محل ویلایی بود، محله را تهران‌ویلا خواندند و نخستین محدوده‌ای بود که خیابان‌های آن شماره داشت و عرضشان به ۱۲ تا ۱۶‌متر می‌رسید اینجا بود.»

افراد هویت‌بخش شدند

«امیر رحیمی» یکی دیگر از ساکنان قدیمی تهران‌ویلا است و او هم درباره پیشینه این محله چنین تعریف می‌کند: «وقتی بچه بودیم جلو در ورودی هر خانه ویلایی، حباب رنگی کوچکی بود که نام فامیلی ساکن خانه بر روی آن نوشته بودند، مانند اسلامی، یزدی و… یعنی آن زمان خانه‌ها هویت داشتند و هنوز هم در تعدادی از آن خانه‌های ویلایی حباب‌های رنگی در محله باقی مانده‌اند.»

او به یاد می‌آورد: «حدود سال‌های ۱۳۴۵ مدرسه‌ای داخل محدوده محله نبود، برای همین دانش‌آموزان محله مجبور می‌شدند، برای رفتن به مدرسه در فصل تابستان و زمستان از رودخانه‌ای در شمال محل با پای پیاده بگذرند تا به مدرسه محله شهرآرا برسند. اما بعدها روی رودخانه پل ساختند. از مدرسه که برمی‌گشتند در خیابان تهران‌ویلا چند مغازه قنادی یزدی بود. گاهی می‌توانستند با پول توی جیبشان، شیرینی یزدی بخرند. سیزده بدرها هم همراه فامیل، به باغ‌ها طرشت در غرب محله می‌رفتند.»

خیابان‌های قدیمی که دیگر نیستند

«علی احمدی» یکی از کاسبانه محدوده است و در محله تهران ویلا، نجاری دارد. او می‌گوید: «وقتی می‌خواستیم از خیابان ستارخان در جنوب محله وارد تهران‌ویلا شویم، ابتدا با یک دروازه روبه‌رو می‌شدیم. دروازه نگهبان و زنجیر داشت. روی لوله‌ای که به‌صورت طاق‌نما در ورودی دروازه قرار داشت، نوشته شده بود: به محله تهران‌ویلا خوش آمدید. در اصل خیابان اصلی (همان تهران ویلا) عرضش ۲۲‌متر و از همه خیابان‌های محل بیشتر بود.»

او می‌افزاید: «در این خیابان مغازه‌های که مایحتاج اولیه مردم را تأمین می‌کردند، مانند خواربارفروشی، لحاف‌دوزی و…وجود داشت. بعدها مغازه‌های هم برای ساخت‌وساز مانند آهنگری و شیشه‌بری هم رونق گرفتند چون محله در حال ساخت‌وساز بود، قسمت شمال و شرق محله با رودخانه محصور شده بود. در غرب محله هم باغ‌های طرشت قرار داشتند که در سال ۱۳۵۴ با ایجاد بزرگراه شیخ فضل‌الله‌ نوری از بین رفت. آب رودخانه‌ها هم به مرور خشک شد.»

مسجدی با فعالیت‌های گسترده

علاوه بر ساختمان‌ها و مراکز تجاری، مسجد المهدی(عج) جزو نخستین بناهای ساخته شده محله است. به گفته اهالی این مسجد سال ۱۳۳۸ توسط حاج «حسن زارع» برای رونق محله به وسعت هزارمترمربع در قسمت دروازه جنوبی ساخته شد. سپس او برای اداره مسجد چند مغازه در کنار آن وقف کرد. این روزها مسجد المهدی یکی از معروف‌ترین مساجد تهران است و در دوران دفاع‌مقدس ۱۰۶ نفر شهید تقدیم کشور کرده است.

نخستین امام جماعت مسجد هم حجت‌الاسلام مروارید و بعدها حجت‌الاسلام علم الهدی بزرگ بوده‌اند. در حال حاضر هم اینجا پایگاه بسیج، دارالقرآن، صندوق قرض‌الحسنه، خیریه، شبستان،محراب و… در ۳ طبقه دارد. حاج حسن زارع علاوه بر مسجد برای اوقات فراغت اهالی بوستانی هم ایجاد کرده که این روزها به نام تهران‌ویلا معروف است.

اکنون تهران‌ویلا با اینکه خالی از خانه‌های ویلایی، حباب‌های رنگی، خیابان‌های عریض و بدون ماشین است و اطراف آن را به جای باغ‌ها و رودخانه‌ها، خیابان‌ها و بزرگراه‌ها احاطه کرده، همچنان وقتی به هر گوشه‌اش نگاه می‌کنید، فضاهای سبز را می‌بینید که درختان قدیمی در آن جا خوش کرده‌اند و میراث سبز و ماندگار آن روزها هستند.

بیشتر بخوانید:

۲۱۷ ۴۶