ماهی‌های بی‌آب، پرندگان بی‌بال؛ احوال هنرمندان در غیاب تماشاگران

نرگس کیانی: زهرا صبری از جمله کسانی‌ست که حیات نمایش عروسکیِ ایران، وام‌دارشان است.

نخستین نشان این کارگردان، نویسنده، طراح عروسک و صحنه در عرصه تئاتر به ۳۰ سال پیش بازمی‌گردد؛ زمانی که «مروارید مرمری‌» را در تالار شماره ۲ مجموعه تئاترشهر روی صحنه برد.

سال ۱۳۷۳، جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک، ‏پنجمین دوره خود را پشت سر می‌گذاشت که صبری اولین حضور در آن را با نمایش «چرا؟» به عنوان اثری برای مخاطب بزرگسال تجربه کرد. حالا تهران- مبارک ۱۸ ساله شده است و مفتخر است که آن جوان ۲۴ ساله، همچنان دوستش دارد و به مهمانی‌اش می‌آید.

صبری که از شناخته‌شده‌ترین کارگردانان ایرانی تئاتر عروسکی در خارج از کشور است، با نمایش «خانه برناردا آلبا» در جشنواره هجدهم حضور دارد. نمایشی که نخستین بار ۱۰ سال پیش، در مرداد ۱۳۸۹ در تالار سایه مجموعه تئاترشهر روی صحنه رفت و در سال ۱۳۹۰، طی ۵ اجرای عمومی در لندن با استقبال مواجه شد.

فدریکو گارسیا لورکا، شاعر و نمایشنامه‌نویس اسپانیایی در «خانه برناردا آلبا» به داستان زندگی خانواده‌ای با ۵ دختر جوان می‌پردازد که در پی از دست دادن پدر، به حکم مادر (برناردا آلبا) موظف به ۸ سال عزاداری و از سر انداختن فکر دل باختگی‌اند. هشت سالی که بهایش از دست‌رفتن شاداب‌ترین لحظات زندگی آن‌هاست.

صبری در گفت‌وگویی در سال ۱۳۸۹ گفته بود: «خانه برناردا آلبا، گذر از مانع است. گذر کسانی که گاه در قالب عروسک می‌بینیدشان و گاه در قالب عروسکی بزرگ‌تر که همان بازیگر است.»

پیشنهاد حضور در جشنواره، هنگامی که گلزار زنده بود

صبری که در هفدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک به پاس نقش تاثیرگذارش در اتصال جهان آدم‌ها و عروسک‌ها، مورد تقدیر قرار گرفت، در پاسخ به این‌که چه شد که تصمیم گرفت با «خانه برناردا آلبا» در جشنواره هجدهم شرکت کند، توضیح داد: «شرکت در جشنواره با دو اثر «خاک و تاج» و «خانه برناردا آلبا» که پیش از این در جشنواره تهران- مبارک روی صحنه نرفته بودند، پیشنهاد خودم بود. آن زمان گلزار زنده بود. با شیوع کرونا و قرار گرفتن در شرایطی که پیش از آن تجربه‌اش نکرده بودیم، «خاک و تاج» را حذف کردم و تمرکزم را بر «خانه برناردا آلبا» گذاشتم.»

             این مطالب را هم بخوانید: 

            ◾️ آثار بخش میهمان جشنواره نمایش عروسکی معرفی شدند

            ◾️  انسان هم عروسک می‌شود

دیداری دوباره بعد از ۱۰ سال؛ طرز تفکر و نگاهی که تغییر کرده است

صبری ضمن اشاره به این‌که «تنها شمایلی از «خانه برناردا آلبا»ی ۱۳۸۹ در «خانه برناردا آلبای» ۱۳۹۹ باقی مانده است» تصریح کرد: «گذر عمری ۱۰ ساله بر من و بازیگرانم که همان بازیگران اجرای سال ۸۹‌اند بر جسم و جان همه‌مان مشخص و در ایده‌پردازی‌ها و نتایج حاصل از کنش‌ها و واکنش‌ها، نمودار است. مثالی می‌زنم، دیدار با «خانه برناردا آلبا»ی سال ۹۹ مانند دیدار با کسی‌ست که آخرین تصویرتان از او، مربوط به ۳۰ سالگی‌اش بوده و حالا ۴۰ ساله است و قطعا طرز تفکر و شیوه نگاهش به جهان، بسته به کیفیت تجربه زیسته‌اش، تغییر کرده است.

تماشاگر برای تئاتر؛ مثل آب برای ماهی، مثل بال برای پرنده  

کارگردان نمایش «ننه دلاور و فرزندانش» در پاسخ به این‌که میان اجرای «خانه برناردا آلبا» در سالن سایه میان تماشاگرانی گوش تا گوش نشسته در سال ۸۹ و اجرا در برابر دوربین‌هایی روشن که قرار است فیلم اثر را به دست برگزارکنندگان تهران- مبارک برسانند، چه تفاوتی می‌بینید، گفت: «آدم به امید زنده است. غیاب تماشاگر برای اهالی تئاتر، مثل نبود آب برای ماهی، مثل نبود بال برای پرنده است. ما به امید این که روزی این نمایش را با حضور تماشاگر روی صحنه ببریم و به عشق حضور آن‌ها، مشغول کاریم. ما می‌خواستیم باشیم، همین.»

آرشیوی که وجود ندارد

صبری در پاسخ به این پرسش که در طول این ۱۰ سال، عروسک‌های «خانه برناردا آلبا» را در کجا نگهداری کرده است، توضیح داد: «این عروسک‌ها در سال ۹۵، ۴ ماه را در نمایشگاهی در شهر تولوسای اسپانیا گذراندند و بعد از آن در سال ۹۶ مستقیم به ورشوی لهستان رفتند. با توجه به این که پیش از شیوع کرونا، قرار بود جشنواره تهران- مبارک در مرداد ۹۹ برگزار شود، با ایمیل‌نگاری‌های متعدد از مجموعه عروسک‌هایم در لهستان که شامل نمایش‌های «طوطی پر»، «ننه دلاور و فرزندانش»، «زمین و چرخ»، «هشت لحظه» و «تا یک بشمار» بود، «خانه برناردا آلبا» بهمن ۹۸ به ایران برگشت.»

هر بار در این جشنواره بریده‌ام، به احترام زنده‌یاد گلزار وصل شده‌ام. می‌خواهم این را بداند و می‌دانم که می‌داند

او که جمله بعدی‌اش را با «اگر من جایی برای آرشیوکردن داشتم…» آغاز کرد، ادامه داد: «اگر من جایی برای آرشیوکردن عروسک‌ها و دکور نمایش‌هایم داشتم، زمانی که انگلستان بودم دکورم را که رضا مهدی‌زاده تمامش را از چوب طراحی کرده بود، به ایران برمی‌گرداندم. اتفاقی که به دو دلیل رخ نداد؛ اول این‌که جایی در ایران نداشتم که بتوانم از آن نگهداری کنم و دوم این که اداره‌کل هنرهای نمایشی تنها هزینه‌های بردن آن به انگلستان را تقبل کرده بود و هزینه برگرداندنش بر عهده خودم قرار می‌گرفت که از توانم خارج بود و در نتیجه در لندن ماند و گفتم اگر به کار گروه دیگری می‌آید از آن استفاده کند.»

صبری با ذکر این جمله که «تمام دکور نمایش «خانه برناردا آلبا» از چوب بود و اکنون ناچار شده‌ایم با کارتن بازسازی‌اش کنیم» ادامه داد: «رضا مهدی‌زاده ناچار شد این بار دکور را با کارتن بسازد چون دیگر از پس ساخت دکور با چوب برنمی‌آمدیم.»  

او در پایان با نکوداشت زنده‌یاد گلزار محمدی، دبیر فقید هجدهمین جشنواره نمایش عروسکی تهران- مبارک گفت: «هر بار در این جشنواره بریده‌ام، به احترام گلزار وصل شده‌ام. می‌خواهم این را بداند و می‌دانم که می‌داند.» 

۵۷۲۵۹