فاتحان شام راه نرفته طالبان را می‌روند؛ تحریرالشام در مسیر مشروعیت؟

زینب اسماعیلی: از «رخسار چریکی و لباس چه‌گوارایی» تا «کت‌های تک رنگی و ساعت مچی برجسته» پوشیدن و با تیپ جوان امروزی ظاهرشدن، چند روز بیشتر طول نکشید، همان‌طور که از ادلب و حما به دمشق رسیدن چند روز بیشتر طول نکشید. ابومحمد الجولانی، یا احمد حسین الشرع چهره این‌روزهای سوریه، حالا میزبان دیدارهای دیپلماتیک می‌شود و در مورد آینده سوریه سخن می‌گوید و تمام تلاشش را می‌کند که وجاهت گروهی که نماینده اش است را به همگان ثابت کند. همه چیز برای آینده سوریه با گروه تحریرالشام مهیا به نظر می‌رسد. از ملاقات با نماینده سازمان ملل تا اعزام هیات امریکایی بعد از ۱۲ سال. برگ برنده‌ای که این هفته با چیدن کابینه توسط تحریرالشام رو شد، با تفاوت محسوس سمت دادن به یک زن در کابینه است. نکته‌ای که به شدت می‌تواند روی نظر افکارعمومی مقامات جهان تاثیرگذار باشد.  سبقه «عایشه الدبس» به‌عنوان فعال حقوق بشر و جامعه مدنی می‌تواند نظرات مثبت زیادی را به سمت سوریه جدید جلب کند.     

جایزه‌ای که لغو شد 

کمی بیش از دو هفته از روی کار آمدن تیم محمد الجولانی در سوریه می‌گذرد. تیمی با عنوان هیات تحریر الشام یا احرار الشام که سوریه را از قید حکومت نیم قرنی خاندان اسد آزاد کردند. اما این گروه با رهبری که برای دستگیری‌اش ده میلیون دلار جایزه تعیین شده و برچسب تروریستی را با خود یدک می‌کشد، چه خواهد کرد؟ جامعه جهانی با این گروه چه خواهد کرد؟    

تحولات و ملاقات‌های یک هفته گذشته نشان می‌دهد، جهان قصد دارد مسیر به بن بست رسیده‌ای که با طالبان در افغانستان طی کرد را با تحریرالشام طی نکند. شواهد میدانی نیز نشان می‌دهد که تحریرالشام در تلاش است مسیر قابل قبولی را دنبال کند تا برچسب تروریستی از روی گروهش برداشته شود.

در اولین امتیاز، ایالات متحده امریکا همزمان با اعزام هیات دیپلماتیکش به سوریه ماجرای تعیین جایزه ده میلیون دلاری برای جولانی را لغو کرد. باید دید امتیاز دوم یعنی برداشتن برچسب ترویستی چه زمانی محقق می‌شود.

کوروش احمدی، کارشناس مسایل بین‌الملل این دوره زمانی را کوتاه ارزیابی می‌کند. او معتقد است «ممکن است تا شش ماه یا حتی کمتر مسیر مشروعیت بین‌المللی برای این گروه هموار شود. به ویژه آن‌که آنها در صحنه میدان خوب عمل کرده‌اند.»

پطرسون دنبال بازگرداندن پناهجویان

یکی از اولین ملاقات‌های دیپلماتیک جولانی با نماینده سازمان ملل در سوریه بود. گیر پطرسون، فرستاده ویژه سازمان ملل برای سوریه در سفر به دمشق با ابومحمد جولانی درباره بازسازی سوریه، لغو تحریم‌ها و بازگشت پناهندگان سوری به کشورشان صحبت کردند.  

اگرچه انجام چنین ملاقاتی خیلی زود به نظر می‌رسید ولی فارغ از نتیجه گفت‌وگوها نشان‌می‌دهد که سازمان ملل به‌عنوان یک نهاد بین‌المللی که با نهاد دولت‌ در کشورها کار دارد، در مسیر شناسایی این گروه به‌عنوان «عامل موثر حکمرانی» در سوریه است. در دیگر سو، تحریرالشام را با مشکلات پهنه سوریه آشنا می‌کند که بدون شک با مسایلی که در ادلب با آن دست‌و پنجه نرم‌کرده‌اند متفاوت است.

برچسب تروریستی به ارث رسیده از النصره 

اما آن‌چه جولانی از محتوای ملاقاتش با پطرسون منتقل کرده او را در مسیر یک سیاستمدار جدی شدن نشان می‌دهد. او از بازنگری قطعنامه ۲۲۵۴ شورای امنیت سازمان ملل در مورد سوریه سخن گفته. این قطعنامه اگرچه برای سوریه تدوین یک قانون اساسی و برگزاری انتخابات تحت‌نظارت سازمان‌ملل را پیش‌بینی کرده‌، همچنین «جبهه النصره» را یک سازمان “تروریستی” معرفی کرده‌است.
«هیئت تحریر الشام» ژوئیه سال ۲۰۱۶ با تغییر نام از «جبهه‌النصره» تشکیل شده است. 

همان زمان جولانی رهبر گروه جداشده، هدف این جدایی را برای «انقلاب سوریه» اعلام کرد. همان زمان گفته شد که تحریرالشام با چند گروه دیگر تلفیق شده، ولی جولانی تحریرالشام را مستقل می‌داند. آنچه اکنون تعیین‌کننده است عملکرد تحریرالشام بعد از جدایی از جبهه‌النصره است که خبری از خشونت لخت داعشی و القاعده‌ای در آن نیست. عملکرد این گروه در مدتی که بر دمشق مسلط شده‌اند نیز رگه‌هایی از وابستگی به گروه های مادر پیشین خود را نشان نمی‌دهد. اگرچه هنوز تحلیل‌گران صبورانه به نظاره حوادث و اتفاقات در دمشق نشسته‌اند و زمان بیشتری برای ارزیابی وضعیت سوریه لازم دارند اما همین فرصت دو هفته‌ای را هم مهم می‌دانند. خبری از خشونت ورزی نسبت به گروه‌های مذهبی متفاوت، زنان یا تجاوز به حریم اماکن مقدسه نیست. مسایلی که در نمونه نظیرش یعنی طالبان در افغانستان در فرصت دو هفته‌ای به خوبی خود را نشان داد و تاکنون هم ادامه دارد. به ویژه محرومیت زنان از حضور اجتماعی و تحصیل.   

ملاقات دوم خارجی ابومحمد الجولانی با نمایندگانی از دولت آلمان بوده که در نوع خود به نمایندگی از اروپا مهم است. به ویژه با نقشی که آلمان در حوزه کردی در منطقه ایفا می‌کند.

امریکایی‌ها هیات فرستادند

ملاقات با نمایندگان دولت بایدن اما پرثمرترین ملاقات جولانی بود. سفر هیات دیپلماتیک امریکا به سوریه بعد از ۱۲ سال که همراه با خبر لغو جایزه ده میلیون دلاری برای یافتن جولانی همزمان شد. همچنین وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که واشنگتن برای هماهنگی با دمشق، مسؤول تعیین کرد. وزارت خارجه امریکا اعلام کرد که «سفیر دنیل روبینشتاین به عنوان مشاور ارشد در دفتر امور خاورمیانه منصوب شده و رهبری دیپلماسی وزارت خارجه را در خصوص سوریه به عهده خواهد گرفت. وی به طور مستقیم با ملت سوریه و طرف­‌های اصلی در این کشور ارتباط برقرار خواهد کرد. در همین ملاقات تیم امریکایی بود که حضور ترکیه در آینده سوریه پذیرفته شده و بر عدم حضور ایران شرط شده است.»
 

روزگاری که برچسب تروریستی فتح برداشته شد

ملاقات‌های جولانی در مدتی که رهبری حکومت مسقر در سوریه را برعهده گرفته است نشان می‌دهد که فضا به سمت عادی‌سازی رابطه با این گروه پیش می‌رود. از کوروش احمدی کارشناس حقوق بین‌الملل پرسیدم که نظیر تاریخی چنین اتفاقی چیست که او برداشته‌شدن انگ تروریستی از سازمان آزادی بخش فلسطین را یادآوری می‌کند.«فتح» توسط امریکا و اسرائیل به عنوان گروه ترویستی محسوب شده بود ولی با کنار گذاشتن مبارزه مسلحانه، از این عنوان خارج شدند.

او در مورد این مسیر احتمال می‌دهد که رییس جمهوری امریکا با لغو فرمان اجرایی این برچسب را از تحریرالشام برمی‌دارد و این کار به آسانی نیز قابل انجام است. 

احمدی به تاثیر نحوه رفتار این گروه در مدتی که سر کار هستند، اشاره کرد و گفت: «این گروه صحبت های خوبی می‌کنند، در عمل هم چیز بد و منفی مثل القاعده و داعش از خود بروز نداده‌اند. در مورد اقلیت‌ها و مساله حجاب به شکلی عمل کرده‌اند که جامعه جهانی می‌پسندد.»

البته او یادآوری می‌کند که مساله عدم پذیرش بین‌المللی نوعی اهرم فشار هم روی چنین گروهی است و موجب احتیاط آن‌ها هم می‌شود.  

یک پذیرش دو فاکتو 

کوروش احمدی، دیپلمات سابق این نکته را هم گوشزد می‌کند که هنوز ما با رفتار همه طیف‌هایی که طی ائتلاف با تحریرالشام دمشق را فتح کرده‌اند، مواجه نشده‌ایم. باید کمی صبر کرد و رفتارهای آن‌ها را هم دید.

احمدی در مورد وجاهت حقوقی ملاقات نماینده سازمان ملل یا هیاتی از آلمان و امریکا با جولانی نیز توضیح داد که «این ملاقات‌ها به معنی رسمیت دادن به این گروه نیست ولی در عین آشنایی با تفکرات این گروه، به‌طور ضمنی و دو فاکتو به‌عنوان حاکم آن‌ها را قبول دارند. چون در شرایط فعلی قدرت موثر سوریه در دست تحریرالشام است. مثل طالبان که کنترل موثر بر قلمرو افغانستان در دست طالبان است.»

کردها مساله‌ای حیاتی 

احمدی احتمال می‌دهد که با برخورد مثبت تحریرالشام و نداشتن عملکرد منفی شاید زودتر از بازه شش ماهه هم به آن‌ها مشروعیت بین‌المللی داده شود. اما این کارشناس یکی از مسایل مهمی که این گروه در سوریه با آن مواجه خواهند بود را مساله کردها می‌داند. اگرچه تحریر الشام گفته کردها بخشی از ملت سوریه هستند اما اینکه در عمل چه می‌کنند و ترکیه در این بین چه موضعی اتخاذ می‌کند، مهم است.»

به نظر می‌رسد کردها یک‌بار دیگر مساله‌ای حیاتی در منطقه خاورمیانه می‌شوند و موضع ترکیه و امریکا هم بر سر آن‌ها ممکن است تعارض منافع جدی ایجاد کند. 

تحریرالشام برای اعمال حاکمیت بر سوریه مشکلات متعددی دارد اما اینکه تجربه بن بست سیاسی جهانی برایش به وقوع نپیوندد، گام مهمی برای عزیمت به سمت آینده است.  

۳۱۱۳۱۴