شخصیت مقعدی؛ فرار از به‌هم‌ریختگی با نظم افراطی

ایده‌های فروید، بی‌آنکه به منشأ روان‌کاوانه بسیاری از آنها آگاه باشیم، در ذهن ناخودآگاه جمعی ما ریشه دوانده‌اند و رفتارمان را در زندگی روزمره تعیین می‌کنند. «شخصیت مقعدی» یکی از نظریه‌های معروف فروید است که با کنترل‌گری، توجه به جزئیات و سازمان‌دهی وسواس‌گونه محیط و افراد تعریف می‌شود. همراه ما باشید تا بیشتر درباره این ناهنجاری شخصیتی صحبت کنیم.

تعریف شخصیت مقدی

مهم‌ترین ویژگی شخصیت مقعدی (Anal Personality) یا نگه‌دارنده مقعدی (Anal Retentive Personality) نیاز شدید به کنترل محیط و توجه وسواسی به جزئیات (حتی جزئیات غیرضروری) است. گاهی مشکل چنان جدی می‌شود که این رفتار برای اطرافیان فرد و حتی خود او آزاردهنده می‌شود، اما فرد قدرت کافی برای تغییر این نیاز و انگیزه را ندارد. چنین فردی قبل از خرید یک محصول روزها و هفته‌ها تحقیق می‌کند و در نهایت با خواندن چند نظر منفی در میان هزاران نظر مثبت، از خرید منصرف می‌شود.

رفتار مقعدی در حقیقت تلاش فرد برای دفع اضطراب با ایجاد توهم نظم است! اضطرابی که از تصور هرج‌و‌مرج قریب‌الوقوع نشئت می‌گیرد و فرد تلاش می‌کند با ایجاد نظم و کنترل شدید محیط، از این هرج‌و‌مرج جلوگیری کند.

رشد شخصیت از دیدگاه فروید

زیگموند فروید، عصب‌شناس اتریشی، اولین کسی بود که این تیپ شخصیتی را به‌عنوان بخشی از نظریه روان‌کاوی مطرح کرد. این روان‌کاو رشد اولیه روانی و جنسی کودک را به ۳ مرحله تقسیم کرده است:

• مرحله دهانی (تولد تا ۱سالگی)؛
• مرحله مقعدی (۱ تا ۳سالگی)؛
• مرحله فالیک (۳ تا ۶سالگی).

در مرحله مقعدی، کودک برای اولین بار با مفهوم توالت آشنا می‌شود و می‌فهمد که می‌تواند علاوه بر زمان رفتن به دست‌شویی، خود و محیط اطرافش را نیز کنترل کند. کودک برای اولین بار تصمیم می‌گیرد که به خواسته‌های والدین گوش دهد یا خیر و به‌کرات از واژه «نه» استفاده می‌کند.

تمام مشکلات و کشمکش‌های کودک و والدین بر سر آموزش توالت در این دوره می‌تواند زمینه رشد «شخصیت مقعدی» را فراهم کند. در واقع والدین سخت‌گیر که تلاش می‌کنند به‌زور و با تنبیه یا زودتر از موعد آموزش توالت به کودک را آغاز کنند، او را به‌سمت رشد شخصیت نگه‌دارنده مقعد سوق می‌دهند.

ویژگی افراد دارای شخصیت مقعدی

ویژگی‌‌های بارز این تیپ شخصیتی عبارت‌اند از:

• دقت زیاد؛
• احتیاط فراوان؛
• بدگمانی؛
• لجبازی؛
• خساست؛
• وسواس شستشو و تمیزی یا مرتب‌بودن؛
• کمال‌گرایی؛
• جزئیات‌گرایی؛
• اتکای بیش از حد به خود؛
• طبقه‌بندی یا جمع‌آوری اشیا.

رفتار روزمره شخصیت مقعدی

اگر نشانه‌های شخصیت مقعدی را در خود می‌بینید اما هنوز مطمئن نیستید، این چند سؤال را از خود بپرسید:

• آیا در خواربارفروشی محله، از هر قلم جنس ۱۰ تا برمی‌دارید تا تمام نشود؟
• آیا اسکناس‌های کیف‌پولتان را به‌ترتیب کهنگی می‌چینید تا اول کهنه‌ها را خرج کنید؟
• آیا قبل از تایپ کلمات در شبکه‌های اجتماعی، ۱ بار جست‌و‌جو می‌کنید تا ببینید باید از خط فاصله استفاده کنید یا نیم‌فاصله؟
• آیا موجودی مواد غذایی خانه را به ترتیب نوبت خرید آنها دسته‌بندی می‌کنید تا اول قدیمی‌ها را مصرف کنید؟
• موقع تنظیم ساعت‌های خانه باید خیالتان از بابت اینکه همگی روی یک دقیقه و ثانیه تنظیم هستند راحت شود؟
• خطاها و اشتباهات کوچک به‌شدت آزارتان می‌دهند؟
• تا‌به‌حال کسی از حساسیت عجیبتان به نظم محیط اطراف شکایت کرده است؟
• فکر می‌کنید موقع مصرف اقلامی مثل دستمال‌کاغذی یا خرج‌کردن پول خسیس هستید؟

همه این رفتارها از نیاز شدید به کنترل محیط نشئت می‌گیرند و زنگ خطر شخصیت مقعدی محسوب می‌شوند.

اختلال شخصیت وسواسی جبری

شخصیت ناهنجار مقعدی وجه اشتراک زیادی با اختلال شخصیت وسواسی جبری (OCPD) دارد. از جمله تمایل شدید به برقراری نظم و کنترل محیط صرفا با هدف کاهش اضطراب درونی. افراد مبتلا به OCPD همواره با مشکلات جزئی‌نگری، وسواس نظم، کمال‌گرایی و میل درونی به وضع قانون و پیروی از آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، نمی‌توانند وظایف مهم را به کسی بسپارند و در روابط بین‌فردی فوق‌العاده لجباز و سخت‌گیرند. حتی ممکن است دست‌ودلشان به خرج‌کردن یا دور‌ریختن اشیای قدیمی نرود.

معمولا شخصیت مقعدی نوعی تیپ شخصیتی و OCPD نوعی اختلال روانی در نظر گرفته می‌شود که در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد می‌کند.

درمان شخصیت مقعدی

اگر همین الان بعد از خواندن این مقاله متوجه نشانه‌های شخصیت مقعدی در خود شده‌اید و حالا می‌خواهید بدانید با رفتارهای نامطلوب این تیپ شخصیتی چه کنید، ابتدا باید ببینید این رفتارها برای شما و اطرافیانتان آزاردهنده‌اند یا خیر.

اگر وضعیت حادتان باعث مشکلات تصمیم‌گیری و کنترل محیط شده است و زمانی که مدیریت اوضاع با شما نیست احساس اضطراب می‌کنید، حتما با متخصص سلامت روان صحبت کنید. او روش‌های مدیریت اضطراب و کنترل‌گری را به شما می‌آموزد. اگر نمی‌توانید وظایف را بین اعضای گروه تقسیم کنید و همیشه بار مسئولیت روی دوش شما سنگینی می‌کند، باز هم پیشنهاد ما صحبت با متخصص سلامت روان است. اما اگر نشانه‌های شخصیت مقعدی به‌قدری در وجودتان پررنگ نیست که باعث آزار اطرافیان شود، دیگران از خصلت‌هایتان ناراحت نمی‌شوند و شخصیت شما را می‌پذیرند، لزوما نیازی به پیگیری نیست و می‌توانید به زندگی عادی خود ادامه دهید.

کنارآمدن با شخصیت مقعدی

اگر با کسی زندگی می‌کنید که می‌بینید رفتار نگه‌دارنده مقعدی به‌وضوح در زندگی روزمره او اختلال ایجاد می‌کند، باعث ناراحتی شما و خودش می‌شود، قادر به کنترل تکانه‌های خود نیست و در صورت نادیده‌گرفتن اوضاع احساس اضطراب می‌کند، همه اینها زنگ خطر شخصیت مقعدی نیازمند پیگیری و درمان هستند.

اما اگر فرد مدنظر با خوشحالی اسکناس‌هایش را مرتب می‌کند، از ایجاد نظم و سازمان‌دهی اوضاع لذت می‌برد و این کارها برایش شادی‌آور است، با نسخه ملایم شخصیتی روبه‌رو هستید که فروید سال‌ها قبل معرفی کرده است و علتش می‌تواند بی‌توجهی والدین به برخی نیازهای کودک باشد. این بی‌توجهی جزئی، در بزرگ‌سالی مشکلات کمتری ایجاد می‌کند و از نظر اجتماع قابل‌قبول‌تر از شخصیت مقعدی است.

هر فردی ممکن است در مقطعی از زمان دچار علائم شخصیت مقعدی شود. در چنین مواقعی به یاد بیاورید این رفتارها نشانه اضطراب کنترل‌نشده فرد و تلاش او برای درست‌کردن اوضاع نابسامان‌اند.

کلام آخر

بسیاری از ما در مدرسه و محل کار با شخصیت‌های مقعدی و توجه آزاردهنده آنها به جزئیات روبه‌رو شده‌ایم. مثلا مدیرانی که وسواس نظمشان برای ما دیوانه‌کننده بوده و فکر می‌کرده‌اند همیشه راه بهتری برای انجام‌دادن کارها وجود دارد. امیدواریم بعد از خواندن این مقاله و شناخت این تیپ شخصیتی، کنار‌آمدن با چنین افرادی برایتان راحت‌تر از قبل شده باشد.

شما درباره شخصیت مقعدی چه اطلاعاتی دارید؟ لطفا دانسته‌هایتان را در بخش دیدگاه‌ها در انتهای همین صفحه با ما در میان بگذارید.

به کمک زبان بدن، ناگفته‌ها را بگویید و بشنوید