شاهزاده دانمارک دنبال تاج‌وتخت یا انتقام؟ / «هملت» با مخاطب ارمنی

روز گذشته در نهمین روز از اجراهای صحنه‌ای چهل و یکمین جشنواره تئاتر فجر نمایش «هملت» به کارگردانی آرا یرنیاکیان از ارمنستان در قالب بخش بین‌الملل جشنواره به صحنه رفت و مورد استقبال نسبی مخاطبان قرار گرفت.

نمایشنامه «هملت» ویلیام شکسپیر شناخته‌شده‌ترین و از بهترین آثار تراژدی دنیای نمایش است و احتیاجی به معرفی ندارد. «هملت» بلندترین تراژدی شکسپیر است؛ نمایشنامه‌ای بلندپروازانه که بعد از گذشت چندین قرن از زمان نگارشش همچنان محل بحث و نظر و تحلیل مفسران و منتقدان بزرگ دنیاست و اقتباس‌های بزرگ و کوچکی از آن در عرصه هنرهای نمایشی و سینما صورت گرفته است.

این نمایش در ایران نیز طرفداران زیادی دارد و تا امروز علاوه بر اقتباس‌های مختلفی که در تئاتر از آن شده در دنیای سینما هم واروژ کریم مسیحی با نگاهی به این نمایشنامه فیلم «تردید» را ساخته است.

در دوره‌های مختلف برگزاری جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر نیز شاهد اجراهای متفاوتی از «هملت» در بخش بین‌الملل جشنواره بودیم که از جمله آنها می‌توان به اجراهای «هملت» توسط کریستوفر روپینگ و توماس استرمایر کارگردان شناخته شده تئاتر آلمان و «ها! هملت» مارکوس زونر از سوییس اشاره کرد.

این اثر نمایشی در ۱۶۰۲ و سال‌های پایانی زندگی ویلیام شکسپیر نوشته شده است و از لحاظ ساختاری از کامل‌ترین آثار این نویسنده بزرگ به حساب می‌آید.

هملت، شاهزاده (ولی‌عهد) دانمارک، با شنیدن خبر مرگ پدر خود از سفر برمی‌گردد و می‌بیند که عمویش کلادیوس به جای پدر بر تخت نشسته و بدون اطلاع او با مادرش گرترود ازدواج کرده است. هملت با دیدن این قضایا به شدت ناراحت می‌شود و در آشفتگی خود باقی می‌ماند تا شبی که روح پدرش در خواب به او می‌گوید کلادیوس او را از طریق چکاندن زهر در گوشش، هنگام خواب به قتل رسانده است. پدر از او درخواست انتقام می‌کند و هملت می‌خواهد از پدر اطاعت کند. اما قبل از هر کاری، تصمیم به طراحی یک نقشه می‌گیرد و ابتدا، از بازیگرهایی دوره‌گرد می‌خواهد تا نمایشنامه‌ای به‌نام «قتلِ گوندزاگا» را در حضور کلادیوس اجرا کنند. طراحی این نمایش دقیقاً منطبق بر رویاهای پدر هملت است و از آنجا که کلادیوس با دیدن برادرکشی در نمایش، به هم می‌ریزد، هملت مطمئن می‌شود که او گناه‌کار است.

از این‌جا به بعد، فراز و فرودهای زیادی مانند تظاهر هملت به دیوانگی برای فرار از قتل توسط کلادیوس، نزاع هملت با مادر و اعلام تنفر از او و … را شاهد هستیم. هملت به اشتباه و از پشت پرده پولونیوس وزیر و پدر معشوقه خود اوفلیا را به جای کلادیوس می‌کشد. پس از این نزاع و خودکشی افلیا، کلادیوس بین هملت و پسر پولونیوس (لایریتس) یک مسابقه نمادین برای تمام شدن درگیری را پیشنهاد می‌دهد تا در این بین با آغشته کردن شمشیر لایریتس به زهر و دادن جام شرابی زهرآلود به هملت، کار او را بسازد. اما با وجود زخم خوردن هملت، در بین نزاع، شمشیر و جام زهرآلود جابجا می‌شوند و به جای هملت، به ترتیب، گرترود و لایریتس را می‌کشند! هملت هم نهایتاً به سمت کلادیوس حمله‌ور شده و او را می‌کشد تا تراژدی شکسپیر تلخ‌تر از تلخ به پایان برسد.

در اقتباسی که ارمنی‌ها از این تراژدی بزرگ روی صحنه تالار اصلی اجرا کردند شاهد روایتی نسبتاً کلاسیک از نمایشنامه «هملت» بودیم که کارگردان تلاش کرده بود ویژگی‌های مدرنی را هم به اجرای اثرش وارد کند اما از این عناصر مدرن استفاده‌ای دراماتیک صورت نگرفته بود. کارگردان به تناسب اجرا ترجیح داده بود شخصیت‌هایی چون هوراشیو که در دنیای درام به عنوان شخصیت همراز هملت شناخته می‌شود و صحنه‌هایی کلیدی چون صحنه تله موش، صحنه ظهور روح پدر هملت، صحنه گورستان و گفتگوی فلسفی هملت با گورکن‌ها و … را حذف کند و با استفاده از یک شخصیت راوی به نقل داستان شاهزاده دانمارکی بپردازد که کمتر جستجوگری مجنون و دچار مالیخولیا است و بیشتر در تلاش برای انتقام خون پدرش و رسیدن به پادشاهی است به شکلی که در صحنه پایانی و بعد از کشته شدن لایرتیس و کلادیوس، تاج پادشاهی را از سر عمویش برداشته و بر سر خود می‌گذارد، پادشاهی که چند لحظه بیشتر طول نمی‌کشد و هملت از دنیا می‌رود تا پادشاهی دانمارک به فورتینبراس تازه از راه رسیده برسد…

کاراکتر هملت در کنار مکبث، لیدی مکبث و اوتللو جزو شخصیت‌های محبوب دنیای درام است که هر بازیگری آرزوی جان بخشیدن به آن را روی صحنه دارد چون به دلیل پیچیدگی و کامل بودن کاراکتر می‌تواند توانایی‌های بازیگر را به چالش بکشد در این نمایش نیز با وجودی که با هملتی متفاوت روبرو نبودیم اما بازیگر این نقش تلاشش را کرده بود تا این کاراکتر مهم را به درستی تصویر کند.

شب گذشته ۹ بهمن ماه نمایش «هملت» در ۲ نوبت ۱۷ و ۲۰ با مدت زمان ۱۰۰ دقیقه در سالن اصلی تئاتر شهر به صحنه رفت که مخاطبان ارمنی نیز از جمله مهمانان نمایش بودند.

۵۷۲۴۷