سینما رکس آبادان؛ دردناک‌ترین خاطره انقلاب

در برخی از روایت‌ها از فاجعه سینما رکس آبادان، بیان می‌شود که مردم برای فرار از آتش، به طرف درهای خروجی حمله بردند، ولی درها بسته شده بودند و حدود ۴۰۰ نفر، زنده زنده در میان آتش سوختند.

_{منبع عکس: آذر فردا}

رضا خدری خبرنگار آبادانی روزنامه کیهان است. او چند دقیقه بعد از آتش‌سوزی، خودش را به محل حادثه رسانده و داخل سینما راه پیدا کرده است. عکس‌هایی که امروزه از آن حادثه وجود دارد، توسط این خبرنگار ثبت شده است. وی بر اساس مشاهدات خود بیان می‌کند که به نظر می‌رسد همه قبل از آتش‌سوزی بیهوش شده بودند.

دورتادور سینما مواد آتش‌زا ریخته و بمب باطری‌دار کار گذاشته بودند

خدری می‌گوید:

افراد قبل از آتش‌سوزی خفه شده بودند. چطور ممکن است در عرض بیست دقیقه ۷۰۰ نفر بسوزند و فرار نکنند. وقتی به داخل سالن سینما راه پیدا کردم همه اجساد روی صندلی‌های خود سوخته بودند؛ یعنی حتما قبل از آتش‌سوزی بیهوش شده بودند. من دیدم جسدی پای خود را روی پای دیگر انداخته بود و سوخته بود. افراد به‌قدری سوخته بودند که نمی‌شد تشخیص داد زن هستند یا مرد. به گفته او، موقع آتش‌سوزی هیچ صدای داد و فریادی از داخل سینما به گوش نمی‌رسید.

در ماجرای سینما رکس دورتادور سینما مواد آتش‌زا ریخته و بمب باطری‌دار کار گذاشته بودند. همچنین بر اساس گزارش‌های دولتی، درب‌های سینما قفل شده بودند. در مورد ماده آتش‌زایی که با آن سینما را سوزاندند گزارش‌های متفاوتی وجود دارد. به گفته شهربانی با سه گالن بنزین این حریق را به راه انداخته‌اند؛ اما بر اساس اسنادی که بعدها در ویکی‌لیکس منتشر شد، ماده آتش‌زا گازوئیل معرفی شد. در برخی از گزارش‌ها نیز ماده آتش‌زا بنزین هواپیما بیان شده است.

_{منبع عکس: ایلنا}

گزارشی توسط آقای ضرابی، دادستان وقت آبادان به وزیر دادگستری ارسال و در آن بیان شده است که ساعت یک بامداد، خبر آتش‌سوزی از طرف شهربانی به دادستانی اعلام شد و فورا خود را به محل حادثه رسانده است. در آنجا بعضی مسئولان معتقد بوده‌اند که تمام اجساد شبانه و یک‌جا دفن شوند.

آقای ضرابی با دفن یکجای شهدا مخالفت کرده و دستور می‌دهد تمام اجساد در گورستان شهر گذاشته شوند؛ تا خانواده‌ها آن‌ها را شناسایی کنند. در نتیجه ۳۰۶ نفر شناسایی و دفن شدند. ۸۲ نفر بعد از شناسایی به گورستان محل زندگی خود منتقل و ۱۲۰ جسد به این علت که امکان شناسایی وجود نداشت یک‌جا دفن شدند.

_{منبع عکس: ایسنا}

فردای روز حادثه آتش‌سوزی سینما رکس آبادان، خبر در رسانه‌های داخلی خارجی منتشر و در سراسر کشور عزای عمومی اعلام شد. عکس‌های منتشر شده از محل حادثه و اجساد باقی مانده در سینما همه‌جا پخش شد و کشور در غم بزرگ این جنایت فرو رفت. گزارش‌های بسیاری از آتش‌سوزی سینما رکس وجود دارد. از میان آن‌ها می‌توان به کتاب «سینما جهنم» نوشته کریم نیکو نظر اشاره کرد که ۶ گزارش از آتش‌سوزی سینما رکس آبادان است.

مسببین فاجعه سینما رکس آبادان

_{منبع عکس: نت شهر}

با انتشار خبر آتش‌سوزی در سینما رکس آبادان و چاپ عکس‌های آن در روزنامه‌ها، افکار عمومی به‌شدت جریحه‌دار شدند. در مورد بسته شدن درب سالن سینما، برخی ادعا می‌کنند که چون درها به داخل باز می‌شد، فشار جمعیت مانع از باز شدن آن‌ها شده و برخی می‌گویند درها قفل شده بودند.‏‏

به اذعان شاهدان و آن‌هایی که توانسته بودند زنده از مهلکه نجات پیدا کنند، درهای سالن سینما چند دقیقه قبل از آتش‌سوزی قفل شده بودند و تنها چند نفر توانستد با شکستن درهای اضطراری فرار کنند. 

_{منبع عکس: اقتصاد نیوز}

در این میان رژیم شاه، نیروهای انقلابی تندرو را مسبب این حادثه ضد انسانی معرفی کرد و انقلابیون بر اساس نحوه جنایت و شواهد ماجرا، ساواک را متهم معرفی می‌کردند.

فردای روز حادثه یعنی ۲۹ مرداد ۱۳۵۷، مردم غیور آبادان و بستگان قربانیان جنایت سینما رکس آبادان، برای مراسم تشییع قربانیان گردهم آمدند. آن‌ها خواستار رسیدگی فوری به ابعاد جنایت و شناسایی مسببان آن شدند.

_{منبع عکس: خبرگزاری برنا}

زمان حادثه، امام خمینی (ره) در تبعید به سر می‌بردند. ایشان با روشن شدن بخشی از ابعاد حادثه، روز ۳۱ مرداد ۱۳۵۷ در پیامی ضمن ابراز تاسف شدید از این خبر، بیان داشتند که فاجعه سینما رکس آبادان، غیرانسانی و مخالف با قوانین اسلامی است.

علما و روحانیون کشور در پیام‌هایی این اقدام تروریستی را محکوم و با مردم داغ‌دار ابراز همدردی کردند. در پی فاجعه سینما رکس تا هفتم شهدا، در آبادان حکومت نظامی برقرار شد. این حادثه، در شهرهای مشهد، تهران، قم و کرمان تظاهرات‌هایی را شکل داد، که در نهایت سبب سقوط دولت آموزگار شد.

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان}

حادثه سینما رکس آبادان، چند ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی اتفاق افتاد. برخی بر همین اساس، ادعا می‌کنند که انقلابیون سینما رکس را به آتش کشیدند تا آتش انقلاب را داغ‌تر کنند. 

به گفته شاهدان حادثه سینما رکس در زمان آتش‌سوزی، شهربانی علی‌رغم این‌که چند قدم بیشتر با سینما رکس فاصله نداشت، دیر در محل حادثه حضور پیدا کرد. در برخی از خاطرات بیان شده است که ساواک به نیروهای شهربانی و آتش‌نشانی دستور داده بود، در حادثه آتش‌سوزی سینما رکس دخالت نکنند.

_{منبع عکس‌ها: برنا، فرارو، مرکز اسناد انقلاب اسلامی}

حجت الاسلام روح الله حسینیان در کتاب «یک سال مبارزه برای سرنگونی شاه»، که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی به چاپ رسیده است بیان می‌کند، در ماجرای سینما رکس آبادان با وجود اینکه کلانتری مرکزی در فاصله صد متری سینما بود، برای نجات مردم از حریق هیچ اقدام فوری به عمل نیاورد.

آتش‌نشانی علاوه بر حضور با تاخیر سر محل حادثه، امکانات مناسب اطفا حریق نیز به‌همراه نداشت. آتش‌نشانی شرکت نفت هم با یک ساعت و نیم تاخیر در محل حادثه حاضر شد، که دیگر خیلی دیر شده بود.

_{سالن سینما رکس    منبع عکس: نشان آنلاین}

شواهد حادثه سینما رکس آبادان نشان می‌دهد، تمام عملیات طوری طراحی و اجرا شده بود که عاملان اصلی آن هیچ‌گاه شناسایی نشوند. این طرح، دو بخش مدیریتی و عملیاتی داشت. در بخش عملیاتی، برنامه‌ریزی شده بود که اگر مجریان طرح لو رفتند، تقصیر کار به گردن یک معتاد بی‌سرو پا بیفتد.

عملیات آتش زدن سینما رکس طوری طراحی شده بود، که مسببان اصلی آن شناسایی نشوند

چهار معتاد موادفروش و سابقه‌دار، مسئول اجرای طرح بودند. آن‌ها نمی‌دانستند که قرار است درهای سینما بسته شوند؛ به همین دلیل طبق نقشه با خیال راحت داخل سینما رفتند و گمان می‌کردند با شروع آتش‌سوزی از سینما خارج می‌شوند. از میان آن‌ها تنها یک نفر موفق شد از پشت‌بام فرار کند و بقیه سوختند.

مردم از همان ساعات اول بعد از حادثه، سرتیپ رضا رزمی، رئیس وقت شهربانی آبادان را که در کشتار مردم قم در دی ماه سال ۱۳۵۶ نیز دست داشت، متهم دانستند و شعار دادند که باید رزمی سوزانده شود یا کنار برود. طی این حادثه حکومت در تنگنا قرار گرفت و جمشید آموزگار، نخست‌وزیر وقت، مجبور به احضار وی در تهران شد.

_{منبع عکس: نامه نیوز}

حکومت پس از چند روز، خبر دستگیری عاملان فاجعه را علنی کرد. آن‌ها یک ایرانی به نام عبدالرضا آشور را در عراق دستگیر کردند که اعتراف کرده بود در آتش‌سوزی سینما رکس دست داشته است. عراق وی را به ایران تحویل داد.

متهم دستگیر شده، در واقع فردی معتاد و بیکار بود که برای کار به عراق رفته بود. او طی اعترافات ضد و نقیض خود، نام پنج نفر را به‌عنوان همکار در خرابکاری اعلام کرد؛ اما دادستان و بازپرس پرونده این اعترافات را نپذیرفتند.

_{منبع عکس: نامه نیوز}

با ادامه اعتراض‌ خانواده‌های شهدا به‌دلیل عدم رسیدگی درست به پرونده و تحصن آن‌ها، دادگاه ویژه‌ای به ریاست حجت الاسلام موسوی تبریزی در آبادان تشکیل شد و حسین تکبعلی زاده و چند نفر از کارکنان شهربانی و ساواک را محکوم به اعدام کردند.

حسین تکبعلی زاده عامل اصلی آتش‌سوزی اعلام شد که فیلم اعترافات او نیز موجود است و می‌گوید:

خودم کبریت کشیدم و ساختمان را آتش زدم. این فرد معتاد و دارای شخصیتی متناقض بود.

_{گلزار شهدای آبادان- بهشت رضا     منبع عکس:قاب عشق}

ریس دادگاه عاملان آتش‌سوزی سینما، در گفت‌و‌گویی اشاره کرد که سینما رکس از ایمنی پایینی برخوردار و تانکر آتش‌نشانی آن خالی بود. با این وجود مسئولان سینما به هشدارهای شهرداری توجه نکردند. علی نادری، صاحب سینما، به اتهام بی‌توجهی به هشدارها و ایمنی سینما محکوم و اعدام شد.

بعد از انقلاب در چهارم شهریور ماه ۱۳۵۹ پس از ۵۰ ساعت محاکمه، پرونده جنایت سینما رکس آبادان با برگزاری ۲۰ جلسه دادگاه در محل سینما نفت آبادان و صدور ۶ حکم اعدام، چهار حکم اعدام غیابی، ۱۵ حکم زندان و پنج تبرئه بسته شد. 

_{منبع عکس: سازمان منطقه آزاد اروند}

فاجعه سینمار رکس آبادان دردناک‌ترین رویداد دوران انقلاب ایران بود و شهدای سینما رکس آبادان بسیار مظلومانه قربانی شدند. آن‌ها برای لحظه‌ای آرامش و لذت بردن از هنر، به سینما رفتند و  غافل از این بودند که آخرین شب زندگی خود را رقم می‌زدند. با این حال فاجعه سینما رکس در شعله‌ور شدن خصم مردم و پیروزی انقلاب اسلامی نقش داشت.

سینما رکس آبادان کجاست؟

_{منبع عکس: خلیج فارس}

سینما رکس حدود سال ۱۳۳۷ در خیابان شهرداری ساخته شده بود. سینما رکس در طبقه دوم یک پاساژ قدیمی قرار داشت که برای ورود به آن باید از دری آهنی عبور می‌کردید و از راه پله، به طبقه بالای پاساژ می‌رفتید. راه ورود و خروج سینما از پاساژ جدا بود.

سینما رکس آبادان در حال حاضر

_{المان شهدای سینما رکس رو‌به‌روی سینما رکس سایق          منبع عکس: فرارو}

بقایای سینما رکس در سال ۱۳۸۴ تخریب و به یک مجتمع تجاری تبدیل شد. یک میدان و دو خیابان در آبادان به نام شهدای سینما رکس نام‌گذاری شده است. المان شهدای سینما رکس در کنار ساختمان سینما رکس قرار دارد، که البته بقایای سینما تخریب و یک پاساژ جایگزین آن شده است. یادمان دیگری در نزدیکی محل دفن شهدای سینما رکس ساخته شده است. هنوز و بعد از گذشت این سال‌ها، مردم مراسم گلباران و یادبود را پای این المان بر سر مزار شهدای فاجعه سینما رکس به جا می‌آورند.

_{منبع عکس کاور: نامه نیوز}