سیاست خارجی ویتنام در پرتو مکتب دیپلماسی بامبوی ویتنامی

مطالعه سخنرانی دبیر کل حزب کمونیست ویتنام نگوین فو ترونگ در کنفرانس ملی روابط خارجی جهت بازبینی و عینیت بخشیدن به سیاست خارجی در سیزدهمین کنگره حزب ملی در ۱۴ دسامبر ۲۰۲۳ با موضوع ایجاد و توسعه روابط خارجی مدرن ویتنام پر از نکات علمی، عملی و راهکارهایی برای سیاستگذاری خارجی است. به تعبیر ما دانشگاهیان، این سخنرانی یک کلاس درس جامع برای آشنایی دانشجویان تخصصی مطالعات روابط بین الملل با الزامات طراحی و تدوین ایده و استراتژی برای سیاست خارجی بود.

اما اگر بخواهم کل این سخنرانی را در یک جمله خلاصه کنم به نظرم این است که: ویتنام با طراح ایده دیپلماسی بامبوی ویتنامی به عنوان استعاره مقاومت در عین انعطاف و قدرت انطباق در سیاست خارجی، همه چیز را با هم میخواهد؛ عزت و احترام ملی و بین المللی، بهره گیری از هویت ملی برای ارتقای موقعیت جهانی، پیشرفت و توسعه پایدار، اثرگذاری در موقعیتهای منطقه ای و بین المللی تر شدن در عرصه مناسبات جهانی.

در این سخنرانی ایده محور، دیپلماسی علاوه بر کارکرد جلوگیری از جنگ و یا پایان دادن به آن، باید همواره در خدمت سیاستهای داخلی، ملت سازی و توسعه ملی باشد. گزاره ای که وجود و باور عمیق به آن، به یک عنوان یک سنت فکری و هویتی در ویتنام در نظر گرفته شده است. از طرفی دیگر، به درستی و با اتکا به جدیدترین تحولات حکمرانی در سطح جهانی، اشاره شده است که روابط خارجی امروزه صرفاً ادامه سیاستهای داخلی نیست، بلکه محرک قوی برای رشد دولتها و ملتها در حقوق خود است.

محورهای قابل تامل سخنرانی

در ادامه برخی از مهمترین محورهایی که با مطالعه متن این سخنرانی به نظرم رسید را توصیف و تبیین خواهم کرد.

واقعگرای آرمان اندیش

بازاندیشی در عرصه سیاست خارجی با اتکا به ترکیب مولفه های ملی قدرت اعم از هویت، سیاست، اقتصاد به علاوه ورود به شکل جدید از دیپملاسی رسمی و غیررسمی ملت محور برای ارتقای همکاریهای بین المللی نشان از یک واقع بینی آرمانگرا در رویکرد سیاست خارخی مطرح شده دارد. این مساله تناقض نیست بلکه توان ترکیب مقدورات و توانمندیهای یک کشور و آرمانهای آن کشور با یک هارمونی قابل احترام است. استراتژی کلی مطرح شده در پشت این ایده، با هدف و آرمان ملت سازی و ارتقای توان دفاعی، و ایجاد روحیه و عزم و نیروی محرکه برای کل نظام سیاسی است.

جامعه ویتنامی به پهنای جهان

نکته ظرفیت و قابل تامل دیگر در سخنرانی، تاکید بر استفاده از ظرفیت جامعه ویتنامی های خارج از این کشور است. پیوند دوستی و همکاری بین مردم داخل و خارج از ویتنام برای ارتباط قوی تر و محکمتر با همه کشورهای جهان یک امر ضروری تلقی شده است. موضوعی که در صد اولویت کشورهای پیشرو قرار دارد و بازتاب و نشانه های مثبت و کارآمدی آن را در حوزه های سرمایه گذاری، بهبود اعتبار و پرستیژ، بازگشت منابع مالی، تسهیل ارتباطات و هموار کردن مسیر توسعه پایدار همواره شاهد بوده ایم. اینکه ساکنین خارج نشین یک کشور به عنوان ظرفیت اثرگذاری و پیوند بیشتر فرهنگی، اقتصادی و سیاسی با جهان دیده میشود نشانه تدبیر شرایط اجتناب ناپذیر اتصال بیش از پیش جهان و همچنین آینده نگری رهبران یک کشور است.

رویکرد منعطف و صلحطلب به مثابه تصویر جدید

در طول سالهای متمادی در ادبیات بین المللی سیاست خارجی و روابط بین الملل، تصویر ویتنام همواره به جنگ طولانی و فرسایشی و در عین حال مقاومت ستایش برانگیز در برابر ابرقدرت‌ها به نام آمریکا گره خورده بود. جدا از بین المللی بودن این تصویر و نشانه اصلی برای هویت ویتنام، در دل سخنرانی نگوین فو ترونگ نیز به مبارزات سرسختانه برای دفاع از سرزمین، استقلال و حفظ حاکمیت در عین در نظر داشت روحیه قهرمانی، انسان دوستی، دوستی و مدارا، و همیشه حقیقت، عدالت و درستی اشاره شده است. اما نکته قابل تامل این است که در یک دهه اخیر، این تصویر رفته رفته به تصویر یک بازیگر توانمند سیاسی و اقتصادی قابل توجه در سطح منطقه ای و بین المللی تبدیل شده است.

بنیانهای دیپلماسی بامبوی ویتنامی

هوشی مین رئیس جمهور ویتنام در سال ۱۹۴۵ پایه و اساس دیپلماسی بامبوی ویتنامی را پایه گذاری کرده و مستقیماً توسعه خدمات دیپلماتیک انقلابی ویتنام را رهبری و هدایت کرده است. عناصر اساسی اندیشههای دیپلماتیک هوشی مین از فلسفه و سنت دیپلماسی با ویژگی های میهن پرستی، فرهنگ ملی به طور یکپارچه ترکیب شده است. وی معتقد بود که استقلال ملی باید همراه با سوسیالیسم، خوداتکایی و خود اتکایی با همبستگی بین المللی و توسعه قوت های ملی با نقاط قوت زمان باشد.

رئیس جمهوری که کوشید تا از نقش حقوق بین الملل دفاع کند، ارزشهای فرهنگ سنتی ویتنامی و رفتار دیپلماتیک را در کنار فلسفه های جهانی و مترقی بشریت برای اعتزاز پرچم انسان دوستی، خیرخواهی، حقیقت و قانونمندی در روابط بینالملل به کار بگیرد. او لازم دید که با هر کشوری، به ویژه قدرت های بزرگ، همسایگان، متحدان سنتی و مردم مترقی و صلح طلب جهان تعامل سازنده و نزدیک داشته باشد. سنتی که به عنوان یک پژوهشگر واقع بین نتیجه آن را با نگاه به بزنگاه های موفق در تاریخ روابط خارجی این کشور یعنی مذاکره در دفاع از جمهوری دموکراتیک نوپای ویتنام در آغاز به کار آن پس از انقلاب اوت ۱۹۴۵، مذاکره و امضای توافقنامه ژنو در سال ۱۹۵۴، از مقاومت در برابر استعمارگران فرانسوی، مذاکره و امضای توافقنامه پاریس در سال ۱۹۷۳ به عنوان پیش نیاز برای آزادی کامل جنوب، اتحاد مجدد ملت و کشور شاهد بوده ایم. این سنت همچنان در متن تمام کنش های سیاست خارجی ویتنام برای من به عنوان یک پژوهشگر روابط بین الملل در ایران قابل مشاهده است.

اجماع ملی و حاکمیتی بر سر خط جهت گیری سیاست خارجی

سیاست امروز ویتنام نشان دهنده یک اصل همیشه موفق در تجربه سیاست خارجی کشورها یعنی اجماع ملی بر روی مسیر انتخابی است. اینکه اجماع حداکثری اجتماعی و حاکمیتی به شکلی قابل تامل بر روی اصول و جهتگیری سیاست خارجی ویتنام شکل گرفته است. محورهای اجماعی سیاست خارجی ویتنام این است که باید استقلال، خوداتکایی، صلح، دوستی، همکاری و توسعه، و تنوع و چندجانبه سازی در روابط با نهادها و سازمانهای بین المللی را به عنوان یک عضو فعال و مسئولیت پذیر به طور مستمر در تدوین و طراحی سیاست خارجی خود در پیش بگیرد.

ویتنام توانسته است بر اساس کاربرد خلاقانه اصول اساسی مارکسیسم-لنینیسم، تداوم سنت و ویژگیهای ملی روابط خارجی، دیپلماسی و فرهنگ، و برگزیدن هوشیارانه نقاط قوت فرهنگ جهانی و فلسفه های مترقی زمانه، مکتبی برجسته و منحصر به فرد در روابط خارجی و دیپلماسی بسازد. سنتی با ریشه های قوی، تنه تنومند و شاخه های منعطف که میتواند مخاطرات ملی، منطقه ای و بین المللی این کشور را در عصر پرتلاطم مخاطرات سنتی و نوین حفظ کند و اعتبار قابل ستایشی در عرصه جهانی به ملت صبور، سرسخت، کوشا، خلاق ویتنام بدهد.

نکته پایانی

در این متن کوتاه تلاش کردم برخی محورهای سخنرانی نگوین فو ترونگ دبیر کل حزب کمونیست ویتنام را توصیف و تحلیل کنم. اما بخش بسیاری از آن هم مطرح نشد. بدون شک در ترم تحصیلی آینده تدریس در دانشگاه نکات بیشتری از این سخنرانی را برای دانشجویانم بازگویی خواهم کرد. خواهم گفت بدون شک با مطالعه دقیق گذشته، رصد دقیق اکنون ویتنام و تامل در چشم انداز این کشور، می توانند به صراحت به این گزاره باور داشته باشند که مسیر انتخابی ویتنام در عرصه مناسبات خارجی و بین المللی روشن و قابل احترام است. مسیری که میتواند سرشار از درسهای بزرگ برای سایر کشورهای جهان باشد.

۳۱۱۳۱۱