دو تور مهم منطقه‌ای مکرون و بن سلمان با چه اهدافی انجام شد؟

مهسا مژدهی: از اول دسامبر خاورمیانه شاهد آمدورفت دو مقام سیاسی بلند مرتبه بود. یکی از پاریس خودش را رسانده و دیگری از ریاض دوره افتاد تا با رهبران کشورهای عربی منطقه دیدار کنند. این دو سفر در حالی اتفاق افتاد که هر دو انها در ماه های اخیر تنش هایی را با غرب تجربه کرده بودند. بن سلمان به خاطر قتل خاشقچی، بعد از روی کار آمدن بایدن تحت فشار قرار گرفت و مکرون به خاطر پیوند نظامی آکوس بین امریکا و  استرالیا که در آن پاریس را از معاملات خط زدند، هنوز دلخور است. اما پشت پرده این دو سفر چه بود؟

مکرون در خاورمیانه به دنبال چه بود؟

سفر منطقه ای مکرون رییس جمهور فرانسه از سوم دسامبر و در آستانه دور تازه گفتگوهای ایران با ۴+۱ پس از پنج ماه، آغاز شد. او در دو روز دیدار فشرده ای از قطر، عربستان و امارات کرد تا به پرونده‌های موجود در خاورمیانه، مانند پرونده هسته ای ایران، گفتگوهای ریاض و تهران، ماجرای قطر، جنگ یمن و… بپردازد. یکی از اولین اتفاقاتی که آمدن مکرون به خاورمیانه در پی داشت، تماس تلفنی نخست وزیر لبنان و بن سلمان با یکدیگر بود که پس از یک ماه قطع ارتباط دو کشور با یکدیگر رخ داد. فرانسه همیشه نقش خود را به عنوان میانجیگر در خاورمیانه، به ویژه اگر یک پای ماجرا بیروت باشد، حفظ کرده است. رویترز در تحلیل این سفر نوشت که امانوئل مکرون، نقش عربستان سعودی را برای کمک به ایجاد یک توافق صلح در سطح منطقه خاورمیانه با ایران حیاتی می‌داند. اگر این گزارش و کرنش مکرون مقابل بن سلمان را با خواسته قبلی فرانسه که حضور مقامات سعودی به عنوان ناظر در مذاکرات وین بود را کنار هم بگذاریم، پازل تکمیل تر می شود. یکی از دلایل سفر منطقه ای مکرون در بحبوحه ای که ایران و غرب به دنبال راهی برای احیای برجام هستند، شنیدن صدای ریاض بود.

در این بین ولیعهد سعودی از سوی واشنگتن غافلگیر شده و می داند که دیگر نمی تواند روی امریکایی ها برای حمایت بی قید و شرط حسابی باز کند. از طرفی فرانسه نیز که با متحد درجه یک خود یعنی ایالات متحده آمریکا بر سر پیمان امنیتی آکوس به مشکل خورده است درصدد محکم کردن همکاری ها در ابعاد گوناگون از جمله تقویت همکاری های سیاسی، راهبردی، دفاعی، اقتصادی و فرهنگی است تا پس از خروج تدریجی آمریکا از منطقه بتواند جا پای خود را در خاورمیانه محکم تر کند.  مکرون تنها مقام اروپایی است که حاضر شده بعد از قتل شدن جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی آمریکایی پایش را در عربستان بگذارد. این در حالیست که بایدن یک تماس تلفنی را هم از ولیعهد جوان عربستان دریغ می کند.

ماجرای اقتصادی اما زودبازده تر است. شرکت ایرباس از امضای قرارداد فروش ۲۶ فروند بالگرد غیرنظامی به یک شرکت سعودی خبر داده و امارات متحده عربی یک توافق خرید تسلیحاتی با فرانسه امضا کرد که بیش از ۱۹ میلیارد دلار ارزش دارد. خرید ۸۰ هواپیمای رافال از فرانسه، بخش مهمی از این این توافق بزرگ تسلیحاتی است. این در حالیست که حضور امارات و عربستان در جنگ یمن باعث شده تا تردیدهای بسیاری بر سر فروش تسلیحات به این دو کشور وجود داشته باشد. به هر حال مکرون ۶۰ میلیارد دلار از توافق بین امریکا و استرالیا زخم خورده و باید با فروش سلاح در خاورمیانه آن ضرر عظیم را جبران کند. به نظر می رسد مکرون از شکاف به وجود آمده بین امارات و آمریکا بر سر فروش جنگنده های اف ۳۵ درصدد بهره برداری است تا بتواند مقامات ابوظبی را به خریدی بی دردسرتر نسبت به آمریکا تشویق کند.

بن سلمان و موضوع ایران

پس از سفر منطقه ای مکرون، بن سلمان هم با هدف دیدار از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس ریاض را ترک کرد و راهی کشورهای عربی شد. اما این بار سفر بن سلمان با دوره های قبل کاملا متفاوت بود. چرا که دیگر یک چتر حمایتی مانند ترامپ را در کاخ سفید ندارد و تجربه های حاصل شده از رویکردهای اشتباه خصمانه علیه ایران برای ریاض گران تمام شده است. از همین رو ریاض برای جبران رویکردهای گذشته خود روابط را با قطر عادی کرد و در در حال حاضر برای تنش زدایی با ایران در حال گفتگو است. گفتگویی که هنوز در مراحل مقدماتی قرار دارد اما گذشت زمان به مرور آینده روشن و مثبتی را از این مذاکرات به نمایش می گذارد. در دوره پساترامپ و روی کار آمدن جو بایدن عربستان نیاز به رویکردی مثبت با نگاه به تقویت روابط به کشورهای عربی دارد. کشورهای عربی که حالا نیز موضع آنان نسبت به ایران تلطیف شده و به جای دشمنی در تلاش برای ساختن روابطی جدید با جمهوری اسلامی ایران هستند. از همین رو بن سلمان در سفر منطقه ای خود در خاورمیانه  از کشورهای عمان، قطر، امارات، بحرین و کویت دیدار کرد. عمان متحد اصلی تهران در میان کشورهای عربی است و قطر هم در سال های اخیر بیش از انکه به ریاض وابسته و نزدیک باشد، با ایران همراه بوده است. به ویژه امارات متحده عربی که چندی پیش در جنگ یمن حساب خود را از عربستان جدا کرد و با ارسال سیگنال مثبت به ایران تصمیم به تغییر رویکرد داد.

یکی دیگر از دلایل سفر منطقه ای بن سلمان که به شایعات دامن می زند آمادگی او برای پادشاهی عربستان است. با توجه به وضعیت سلامتی ملک سلمان گمانه زنی ها در این خصوص افزایش یافته است. به ویژه آنکه افشاگر مشهور سعودی یعنی مجتهد نیز بدان اشاره می کند و می گوید به مسؤولان فراهم کردن مقدمات اجرای این اقدام هیچ موعدی اعلام نشده و همچنین مشخص نشده است که آیا این اقدام واقعا صورت خواهد گرفت یا صرفا آمادگی لازم برای انجام آن درصورت مرگ ملک سلمان، پادشاه عربستان است.

 این کاری است که بن سلمان حالا با سفرهای خود به دنبال آن بوده است و دست از اتحاد با امریکایی ها کشیده و دست به دامان هم‌پیمانان قدیمی شده که در دوران ترامپ با پشتیبانی واشنگتن به انها پشت کرده بود. برای بن سلمان هماهنگی هر چه بیشتر بین متحدان خود و همچنین تنش زدایی با ایران همراه با نزدیک تر شدن به پادشاهی اهمیت بیشتری می یابد. به ویژه آنکه مذاکرات وین نیز در جریان است و در صورت موفقیت می تواند توازن جدیدی را در بین روابط تهران و ریاض حاصل کند و منجر به حل و فصل مهمترین علت اختلاف ایران و عربستان شود. اگرچه رویکرد مخرب و غیرسازنده آمریکایی همچنان علیه یمن در جریان است اما سعودی ها مانند گذشته پشتیبانی را برای عملیات های خود به ویژه در زمان های حساس نمی بیینند. کاخ سفید که همچنان به فروش سلاح به عربستان می دهد دیگر به درخواست های ریاض توجه نمی کند. انتشار اخباری از بی توجهی آمریکایی ها به درخواست عربستان برای پشتیبانی اطلاعاتی از این واقعیت پرده می بردارد. به همین جهت به نظر می رسد ریاض به دنبال خروج تدریجی و آبرومند از جنگ یمن است تا گام مثبتی دیگر برای تنش زدایی با ایران برداشته باشد.

به نظر می رسد که بن سلمان اختلافات منطقه ای را کنار گذاشته و امارات و قطر را کنار خود نگه می دارد. این مسیری است که او حالا پس از بالا و پایین های بسیار انتخاب کرده و اگر به استقبال رهبران این کشور ها از او نگاه کنیم، می شود گفت که تا حد زیادی می تواند ریاض را از انزوای پس از دوران ترامپ بیرون بکشد. قطر که روزی از سوی عربستان و چند کشور دیگر تحریم شده بود به نظر می رسد قصد دارد با میانجی گری روابط عربستان و ترکیه را نیز بازسازی کند. در همین راستا روزنامه وال استریت ژورنال اعلام کرد که قطر درحال میانجیگری میان ریاض و آنکارا است تا نشستی را میان محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه ترتیب دهد.

سفرهای اخیر شاید بتواند شکل و شمایل خاورمیانه را تغییر دهد؛ تلاش برای اتحادهایی تازه که محوریت تنش زدایی با ایران را در برنامه دارد می تواند منجر به گشایش هایی شود.اگرچه رژیم صهیونیستی با برنامه خود جهت عادی سازی روابط سعی در دمیدن در آتش اختلافات بین ایران و کشورهای عربی داشت اما هم اکنون کشورهای عربی در حال حاضر بیشتر منافع خود را در راستای همکاری با ایران می بینند تا تقابل. وجود چنین اراده همکاری به همراه سیاست خارجی متوازن دولت سیزدهم ظرفیت های بالقوه و قابل توجهی را در راستای تحقق منافع مشترک و پایدار جمعی پیش روی کشورها می گذارد.

بیشتر بخوانید:
مکرون نتیجه دیدارش با بن سلمان را اعلام کرد
اظهارات مکرون قبل از سفر به کشورهای عربی
سفر منطقه ای بن سلمان

۲۳۳۱۱