در سفر به مرند، به تماشای چه مکان‌ هایی برویم؟

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۶/۰۶/۲۵ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۰/۰۸ به‌روزرسانی شده است.}

شهر زیبا و تاریخی مرند، پس از شهرهای تبریز و مراغه، سومین شهر پرجمعیت و پس از تبریز دومین شهر وسیع در استان آذربایجان شرقی شناخته می‌شود. با توجه به مدارک باقی مانده‌ تاریخی، مورخان و باستان‌شناسان براین باور هستند که مرند در گذشته‌هایی بسیار دور، در دوران حکومت مادها، از شکوه و پویایی قابل توجهی برخوردار بوده و یکی از سرزمین‌های مهم و اصلی آن زمان بوده است. این در حالی است که پس از کاوش‌های انجام شده بر تپه‌های باستانی «گرگر»، ظروف سفالی و وسایل کشف شده، متعلق به هزاره‌ پنجم پیش از میلاد مسیح (ع) است.

در مورد شهرت این شهرستان به مرند، نظریات متعددی وجود دارد. گروهی متعقد هستند که نام این شهرستان، ابتدا «مادوند» و سپس «مارند» بوده که به مرور زمان به مرند تغییر یافته است. «بطلیموس» از جغرافیان‌ دانان اهل یونان که در دوران پیش از میلاد زندگی می‌کرد، در متونی که از خود به یادگار گذاشته، مرند را با نام «ماندگار»، ثبت کرده و از آن به‌عنوان یکی از آبادترین شهرها در طول تاریخ یاد کرده است. اما ارامنه طبق روایات باستانی خود می‌گویند که حضرت نوح (ع) در شهر مرند دفن شده و این کلمه لغتی است ارمنی و مشتق آن به‌معنای تدفین است. البته ارامنه‌ دوران معاصر اعتقاد دارند که پس از طوفان نوح، حضرت در نخجوان فرود آمد و خود و همسرش را در این شهر دفن کردند. در جایی دیگر نیز بر اساس مکتوبات تورات، به نظر می‌رسد که مادر حضرت نوح (ع) نیز در مسجد واقع در بازار مرند به خاک سپرده شده است. گروهی دیگر نیز مرند را تغییر یافته‌ نام «ماریا»، دختری ترسایی می‌دانند.

کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند

در فاصله‌ ۱۳ کیلومتری از شهرستان مرند در مسیر مرند به تبریز و درون روستایی به نام «یام» یا «پیام»، می‌توان یکی از جاهای دیدنی آذربایجان شرقی را مشاهده کرد که به «کاروانسرای شاه عباسی پیام مرند»، شهرت یافته است. این کاروان‌سرا را با نام «یام» نیز می‌شناسند. این مکان با قدمتی برابر با دوران فرمانروایی مغول و صفویه، از مهم‌ترین استراحتگاه‌ها و اماکن بین راهی و جاده‌ای است که عنوان بزرگ‌ترین کاروانسرای شمال غرب کشور را به خود اختصاص داده است. این کاروان‌سرا به‌شکل هندسی مستطیل با چهار ایوان، سردری با ارتفاعی قابل‌توجه، گنبدخانه، حیاط مرکزی، هشتی، چندین اتاق، چهار برج دایره‌ای، حیاط و ایوانی‌هایی جهت اقامت کاروانیان ساخته شده است.

باستان‌شناسان، پیشینه قلعه و طاق هلاکو را به دوران هزاره نخست پیش از میلاد مسیح (ع)، نسبت می‌دهند

طاق و قلعه هلاکو

یکی از آثار تاریخی و بسیار قدیمی در شهرستان مرند، بنایی است آجری و متعلق به دوران حکومت مغول‌ها، واقع در ۲۷ کیلومتری از این شهرستان که به «قلعه هلاکو»، شهرت دارد. مردم محلی این اثر تاریخی را با نام «کاخ هلاکو» می‌شناسند که در دشت بسیار وسیعی به نام «دشت هلاکو» یا «الاکی»، قرار دارد. عمارتی که با توجه به آثار به دست آمده از جمله تکه‌ سفال‌های بسیار قدیمی، باستان‌شناسان قدمت آن را برابر با هزاره‌ نخست پیش از میلاد مسیح (ع) عنوان کرده‌اند.

هنگام حضور در این ناحیه، می‌توان بقایایی از یک بنای تاریخی را مشاهده کرد. پی‌های سنگی و دیوارهایی با قطر زیاد و کالبدی از یک طاق مدخل با قطری نیم متر در یک متر و سربنا گواه از عمارتی با معماری به سبک ساختمان‌های مغول و به مساحت ۹۰۰ متر مربع دارد. ارتفاع بنای باقی مانده بالغ بر ۶ متر است که در مجاورت آن کتیبه‌ای به خط کوفی و تزئین شده با آجر و کاشی‌های فیروزه‌ای رنگ، گرداگرد طاق سردر را پوشانده است. مقابل این بنا، می‌توان آثاری از یک دیواره‌ سنگی را مشاهده کرد که متعلق به قلعه‌ای کهن است و مردم محلی از آن به نام «قلعه گبرها» یاد می‌کنند.

مسجد پیر بالا؛ مزار همسر حضرت نوح (ع)

«مسجد پیربالا» یا «مسجد بازار»، یکی دیگر از بناهای تاریخی در شهرستان مرند است که گفته می‌شود پس از طوفان نوح (ع)، مدفن همسر حضرت نوح (ع)، بوده است. البته بنای امروزی مسجد با تغییرات اساسی نسبت به بنای نخستین آن مواجه شده است و مساحت آن ۶۰۰ متر مربع است. با توجه به ۳ عدد کتیبه‌ متعلق به این اثر تاریخی که یکی از آن‌ها در بالای محراب و دو کتیبه‌ دیگر در بالای سردر ورودی اصلی مسجد قرار دارد، ساختمان کنونی مسجد در سال ۱۲۶۸ هجری قمری روی بقعه‌ همسر حضرت نوح (ع)، ساخته شده و تا به امروز تعمیرات و بازسازی‌های متعددی را به خود دیده است. این مسجد در نظر ارامنه و مسیحیان از اهمیت و احترام ویژه‌ای برخوردار است و می‌توان آن را از معدود مساجدی در استان آذربایجان برشمرد که حدود چهار طرف آن را فضای آزاد تشکیل می‌دهد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، این مسجد به خواست مردم محلی به نام مسجد امام خمینی، تغییر یافت.

کیلسای هوانس مقدس

در فاصله‌ ۱۳ کیلومتری از مسیر تبریز به مرند، درون روستای «سهرل» یا «سهرقه»، «کلیسای هوانس مقدس»، قرار دارد که از جاذبه‌های گردشگری شهرستان مرند محسوب می‌شود. این بنای تاریخی دارای قدمتی حدود ۲ قرن است که در سال ۱۸۴۰ میلادی به همت معماران روس و فردی به نام «سردار سامسون»، روی خرابه‌های کلیسای دیگری که متعلق به قرن ۵ تا ۶ میلادی بوده است، ساخته شد. هرچند به‌دلیل وقوع زلزله این بنای کهن خرابی‌های بسیاری به خود دید، ولی همچنان محکم و استوار قد برافراشته و از دیدنی‌های استان آذربایجان محسوب می‌شود. کلیسای هوانس مقدس در پلانی مستطیلی به طولی برابر با ۱۸ متر و عرضی متغیر از ۵ متر و نیم تا ۷ متر و نیم ساخته شده و تنها کلیسای مرند است. محل اقامت اسقف اعظم، مدرسه و مکانی برای روشن کردن شمع و عود از بخش‌های این بنای مذهبی و تاریخی است. داخل کلیسا نیز به سه بخش تقسیم‌بندی شده است که هرکدام دارای یک گنبد مجزا است. برج ناقوسخانه، گنبد رگ هرمی با روکش شیروانی در سردر ورودی و محراب، از دیگر بخش‌های این کلیسای تاریخی است.

آبشار پیر بالا

یکی از زیباترین دیدنی‌های طبیعی در شهرستان مرند، «آبشار پیربالا» در این شهرستان است که در روستایی به همین نام و در ۱۸ کیلومتری از مرند قرار دارد. روستایی که آبشار درون آن قرار دارد، در بین یک دره‌ وسیع و در دهانه‌ دو رودخانه واقع شده و همین از مهم‌ترین دلایلی است که این روستا را به منطقه‌ای با چشم‌اندازهای زیبا و تماشایی تبدیل ساخته است. ارتفاع آبشار نزدیک به ۱۰ متر است و در راه رسیدن به آن باید مسیری فوق‌العاده و خیره‌کننده را طی کرد که برای طبیعت‌گردان و علاقه‌مندان به پیاده‌روی، مناسب است.

روستای تاریخی اویندین

«روستای اَویندین»، یکی از روستاهای زیبا، برخوردار از اقلیمی مطلوب و بهره‌مند از جاذبه‌های گردشگری طبیعی متعددی است که در ۸۰ کیلومتری از شهرستان مرند قرار دارد. این روستا به‌دلیل دارا بودن آب‌های معدنی که خاصیت درمانی دارد، به یکی از مقاصد گردشگری اصلی و مهم استان آذربایجان شرقی تبدیل شده است. آبشار زیبای میان‌دره، چشمه‌های قزل چشمه و زلفی چشمه سی، گورستان تاریخی دوزلاخ با قدمتی بالغ بر ۵ قرن، صخره‌های بزرگ و مناسب صخره‌نوردی و تفرجگاه لزگه، از دیدنی‌های این روستای زیبا و کهن است.

آتشکده مانداگارنا

«آتشکده مانداگارنا»، یکی از چهار آتشکده‌ای است که در بخش باستانی شهرستان مرند قرار دارد. جالب است بدانید که پس از پیروزی سپاهیان اسلام در این منطقه، اکثر آتشکده‌ها از بین رفته است. امروزه آثاری از باقی مانده‌ خرابه‌های این آتشکده‌های کهن در بخش شرقی مرند برجای مانده که به نام «کول تپه» یا «تپه خاکستری» نیز شهرت یافته است. «آتشکده‌ مانداگارنا»، در شمال و در قسمت پشت «قبرستان باغ رضوان» و در بین باغ‌ها و مزارع قرار گرفته است.

پیشینه‌ قلعه مانداگارنا با توجه به آثار کشف شده به هزاره‌ چهارم پیش از میلاد بازمی‌گردد

بر اساس متون ثبت شده از مورخانی همچون «هردوت»، «گرنفون» و «بلطیموس» که قدمت آن‌ها به ۲۲۰۰ سال پیش بازمی‌گردد، شهر مرند به نام مانداگارنا یاد شده است و احتمالا این آتشکده نیز «مانداگارنا» نام داشته است. باستان‌شناسان پیشینه‌ این قلعه را با توجه به آثار کشف شده در آن به هزاره‌ چهارم پیش از میلاد مسیح (ع)، تخمین زده و آن را از نوع قلعه‌های خشتی او را رکویی معرفی کرده‌اند.

روستای ییلاقی دو گیجان

«روستای دوگیجان»، از مناطق ییلاقی در شهرستان مرند است که با آب و هوایی مناسب، چشم‌اندازهای خیره‌کننده، طبیعتی بکر و مطبوع، مردمی اصیل و میهمان‌نواز، دیدنی‌های طبیعی همچون غار دوگیجان به یکی از جاذبه‌های گردشگری طبیعی در استان آذربایجان تبدیل شده است. ساکنین این روستای ۳۰۰ نفره به حرفه‌ دامداری، قالی‌بافی و کشاورزی مشغول‌ هستند. آنچه که نظر گردشگران را در بدو ورود به این منطقه‌ زیبای گردشگری جلب می‌سازد، لباس اهالی آن است که از لحاظ رنگ، طرح و نوع پارچه کم‌نظیر است.

غار دو گیجان

«غار دوگیجان»، یکی دیگر از جاهای دیدنی مرند است که در کوهی بین روستاهای دوگیجان و زرقان قرار دارد و از نوع غارهای استالاکیتیت است. ورودی دهانه‌ اصلی غار، تالاری است که هیچ تزیینات غاری در آن وجود ندارد. غارنوردان با عبور از شیبی ۲۰ درجه که در قسمت چپ تالار وجود دارد، به طبقه‌ پایین غار هدایت می‌شوند که دو تالار در آن به چشم می‌خورد. تالار سمت راست برگه‌های خشگیده، استخوان‌های حیوانات و چندین دهلیز فرعی را که بن‌بست در خود جای داده و تالار سمت چپ دارای استالاکیتیت و استالاکمیت‌های بسیار زیبایی است که آن را جلوه‌ای چشم‌گیر بخشیده است. کف این تالار نیز گلی است.

از دیگر مکان‌های تاریخی و دیدنی‌های شهرستان مرند می‌توان به گردنه‌ پیام، روستای کندلج، مسجد بازار، پیست اسکی پیام، منطقه شکار ممنوع یکانات، آبشار عیش آباد، منطقه محافظت‌شده علمدار داغی، تنگه دره دیز، قلعه سن سارود، پناهگاه حیات وحش کیامکی و مسجد جامع مرند اشاره کرد. تجربیات و نظرهای خود را در خصوص جاذبه‌های گردشگری مرند با ما و سایر کاربران کجارو به اشتراک بگذارید.