خانه موزه آنا آخماتووا؛ یادگاری از صدای تراژیک روسیه

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۸/۱۰ منتشر شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۱۲/۲۴ به‌روزرسانی شده است.}

آنا آخماتووا در سن پترزبورگ، نه‌تنها به‌عنوان یکی از شاعران بزرگ قرن ۲۰ میلادی شناخته می‌شود، بلکه با عنوان نخستین بازگوکننده رنج‌ها و سختی‌های دوره وحشت استالینی و جنگ جهانی دوم نیز شهرت دارد. علاوه بر اشعار او که بخش اعظم میراث ادبی‌‌اش را تشکیل می‌دهند، آخماتووا به نوشتن خودزیست‌نامه و مقاله نیز پرداخته است. همچنین از او اشعار ترجمه‌ شده بسیاری از زبان‌های ایتالیایی، رومانیایی، کره‌ای و فرانسوی باقی است.

آپارتمان آخماتووا که بخشی از قصر شرمتوف و یکی از جاهای دیدنی روسیه محسوب می‌شود، در بزرگداشت یاد او حفظ شده و میزبان یکی از متاثرکننده‌ترین موزه‌های سن پترزبورگ است. خانه موزه آنا آخماتووا در صدمین سالگرد تولدش، در سال ۱۹۸۹ به‌عنوان یکی از شعب موزه‌های یادبود ادبی داستایوسکی افتتاح شد و بعدها به‌شکل مستقل به کار خود ادامه داد. با مجموعه‌ای بزرگ از اشیا، «خانه موزه آنا آخماتووا» (The Anna Akhmatova Museum) امروزه یکی از مهم‌ترین مقاصد گردشگری ادبی در روسیه به شمار می‌رود.

شخصیت شاعرانه آخماتووا بازتابی از وضع تراژیک روح انسانی در قرن بیستم روسیه است

آنا آخماتووا در سال ۱۸۸۹ در اودسا، واقع در اوکراین امروزی به دنیا آمد. او در طول زندگی خود، روسیه را در دو شکل متفاوت تجربه کرد؛ روسیه پیش از انقلاب و شوروی سوسیالیستی. او با مقاومت در برابر هجوم سبک‌های افراطی آوانگارد و انتقاد‌های خفه‌کننده واقع‌گرایان سوسیالیست، سنت‌های فرهنگی روسیه کلاسیک را در شعر‌هایش پاس می‌داشت. با المان‌های فمنیستی و اشعاری بی‌اعتنا به سیاست زمانه، شخصیت شاعرانه آخماتووا بازتابی از وضع تراژیک‌ روح انسانی را در قرن بیستم روسیه به نمایش گذاشته است.

آپارتمان قصر شرمتوف طی دو مرحله، یکبار بین سال‌های ۱۹۱۸ تا ۱۹۲۰ و بار دیگر بین  سال‌های ۱۹۲۶ تا ۱۹۵۲ میزبان آخماتووا بود. او بسیاری از مشهورترین آثار خود را در همین مکان به رشته تحریر درآورد. آپارتمان او در طبقه دوم بال جنوبی قصر شرمتوف که خانه فاونتین نیز نامیده می‌شود، جای گرفته است. با قدم نهادن به درون خانه و تماشای اثاثیه‌ای که از آن دوران به یادگار مانده است، می‌توان حال و هوای زندگی را در اوایل قرن ۲۰ میلادی لمس کرد. اتاق‌های این آپارتمان میراث روزهایی است که آخماتووا نزدیک به ۳۰ سال در آن‌ها زیست، عشق ورزید و نوشت.

قصر شرمتوف که به خاندان شرمتوف تعلق داشت؛ پس از روی کار آمدن دولت بلشویک به‌عنوان یکی از املاک ملی ضبط شد و مانند دیگر عمارت‌های اشرافی، از طرف دولت برای اقامت دانشمندان، هنرمندان و صاحب منصبانی که در راستای پیروزی دولت کارگران و رعایا مفید بودند، مورد استفاده قرار گرفت. آخماتووا پس از ازدواج با ولادیمیر شیلیکو، پرفسور موسسه باستان‌شناسی در سال ۱۹۱۸، که به‌دلیل خدمات بی‌اندازه‌اش به علم و پژوهش، موفق به دریافت مجوز اقامت در قصر شده بود، زندگی خود را در این بنای قرن هجدهمی آغاز کرد. برای آخماتووا قصر شرمتوف با فرهنگ پیش از انقلاب گره خورده بود.

زندگی آخماتووا با شیلیکو در قصر دیری نپایید و پس از دو سال به جدایی ختم شد. او بار دیگر در سال ۱۹۲۶، به دعوت دوستش نیکولای پونین و خانواده‌ او، در همان قصر، در کناره رود فونتاکانا برای همیشه ساکن شد. هر چند عمر ازدواج او با شیلیکو و اقامت اولیه‌اش در قصر طولی نکشید؛ اما طی رابطه‌ای عاشقانه، آخماتووا با پونین حدود ۳۰ سال در قصر زندگی کردند.

دیدار آخماتووا با برلین، رویدادی افسانه‌ای را در تاریخ ادبیات روس رقم زد

تاثربرانگیزترین بخش از آپارتمان آخماتووا، اتاق مطالعه او است؛ اتاقی که «بسیار ناگهانی» در آن سرودن شاهکارش را با نام «شعر بدون قهرمان» آغاز کرد. همچنین اتاق نشیمن او، جایی که تمام طول شب در دوران اوج وحشت استالینی به گفت‌وگو با نویسنده و منتقد نامدار بریتانیایی، آیزایا برلین پرداخته بود و بدین ترتیب رویدادی افسانه‌ای را در تاریخ ادبیات روسیه رقم زد، از دیگر قسمت‌های مهم آپارتمان است.

علاوه بر آثار هنری آخماتووا، در خانه موزه می‌توان شاهد اثاثیه اصلی خانه، دست‌نویس‌ها، عکس‌ها و مجسمه‌هایی از او بود. حتی می‌توان المان‌هایی را از دیگر نویسندگانی که با او در ارتباط بودند، در خانه دید. یکی از آن‌ها پالتوی پونین محسوب می‌شود که در ورودی خانه از جالباسی آویزان است؛ پونین بیچاره طی دستگیری‌های گسترده روشنفکران ناراضی، توسط دولت زندانی شد و در سال ۱۹۵۳، در یکی از اردوگاه‌های کار و اصلاح شوروی که با نام گولاگ شناخته می‌شد، جان باخت.

بخش جداگانه‌ای از خانه موزه به پسر آخماتووا، لیف گومیلیف اختصاص یافته است. لیف گومیلیف به‌عنوان تاریخ‌دان، قوم‌شناس و مترجم زبان فارسی شناخته می‌شود. او زمان بسیاری را بین سال‌های ۱۹۳۸ تا ۱۹۵۶، در گولاگ سپری کرد. مادرش در تلاش برای حفظ امنیت و آزادی او، سروده‌ای در وصف استالین نوشت؛ اما این کار ثمری نداشت و شاید تنها از زندانی شدن آخماتووا جلوگیری کرد. در این بخش چند نمونه از بسته‌هایی که آخماتووا در طول دوران حبس فرزندش فرستاده بود، در معرض نمایش قرار گرفته‌اند.

در قسمتی دیگر از خانه موزه آنا آخماتووا، اتاق جوزف برودسکی، شاعر روس آمریکایی و برنده جایزه نوبل ادبیات، واقع شده است. هر چند او در خانه فاونتین زندگی نمی‌کرد؛ اما به‌دلیل رابطه قوی‌اش با آخماتووا، اتاق او را با اثاثیه اصلی که از خانه‌اش در ایالت ماساچوست جمع‌آوری شده است، در این مکان بازسازی کردند. برودسکی که چند سال پس از مرگ آنا از شوروی اخراج شد، در باور بسیاری وارث ادبیات این شاعر بزرگ روس بوده است.

خانه موزه آنا آخماتووا، نه‌تنها مقصدی ارزشمند برای دوستداران او، شعر و ادبیات به شمار می‌رود؛ بلکه گزینه‌ای پراهمیت در شناخت جنبه‌های دیگری از ظلم و خفقانی است که به نام کمونیسم بر مردم شوروی وارد شد. نظر خود را در خصوص جریان ادبی حاکم بر شوروی سابق و آنا آخماتووا با ما و سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.