خالق دونده و تنگسیر؛ امیر نادری و سلیقه سینمایی‌اش

ایرنا زندگی: در آبادان، شهری که نامش به سینما گره خورده، از سینما رکس تا فیلم‌های ماندگاری که در این شهر ساخته شده، به دنیا می‌آید. در کودکی مادر و پدرش را از می‌دهد و خاله‌اش او و برادرش را بزرگ می‌کند.

در کودکی‌اش در آبادان کار‌هایی مثل تخمه‌فروشی جلوی در سینما، کنترل‌چی سالن سینما و آپارات‌چی سینما را انجام داده‌است. به سینما علاقه‌مند می‌شود و وقتی با برادرش به تهران می‌آیند در چند عکاس‌خانه کار می‌کند. بعد‌ها فعالیت در سینما را با عکاسی شروع می‌کند و بعدتر فیلم‌هایش کاندیدا‌های فیلم خارجی جایزۀ اسکار می‌شود. امیر نادری کارگردان سینمایی است که زندگی خودش از جنس فیلم‌هایی است که ساخته است.

خداحافظ رفیق (۱۳۵۰)

«خداحافظ رفیق» اولین ساخته امیر نادری است فیلمی با که با هزینه بسیار کم ساخته شد و به نظر بسیاری از منتقدان اولین فیلم ضد قصه در سینمای ایران است. این فیلم در باره ناصر، جوان هفت خطی است که می‌خواهد آخرین دزدی زندگی‌اش را انجام دهد و بعد از این کار دست بکشد. او با دو نفر از دوستانش به سرقت از یک جواهرفروشی دست می‌زند. خسرو پس از سرقت تصمیم می‌گیرد جواهرات را به تنهایی تصاحب کند…

تنگسیر (۱۳۵۲)

داستان بلند «تنگسیر» نوشته صادق چوبک شامل سیزده فصل است که می‌توان گفت تمام فصل‌های کتاب با حذف‌هایی کوتاه در فیلم امیر نادری به تصویر کشیده شده است. قهرمان اصلی که زار ممد نام دارد و در کتاب و فیلم در انجام یک کار مشخص به یک شیوه عمل می‌کند. تنگسیر به اهالی و ساکنان شهرستان تنگستان در استان بوشهر می‌گویند. زار ممد به دلایلی برای گرفتن طلبش از آقا علی وکیل، عبدالکریم حاج حمزه، ابول گنده رجب و شیخ ابوتراب برازجانی اقدام می‌کند. آن‌ها زار ممد را مسخره می‌کنند و می‌گویند که سرمایه‌اش در معامله نابود شده است. زار ممد تفنگ قدیمی و تبر زنگ‌زده‌اش را از زیر خاک بیرون می‌آورد و پس از خداحافظی از همسرش درصدد انتقام برمی‌آید. بهروز وثوقی نقش زار ممد را بازی می‌کند و نوری کسرایی، عنایت بخشی، جعفر والی از دیگر بازیگران این فیلم هستند.

ساز دهنی (۱۳۵۲)

عبدلو به دلیل بیماری اسهال از دارو خوردن فرار می‌کند تا آنجا که تمامی همسایه‌ها به تماشای او می‌نشینند در نهایت پدرش که روی کشتی کار می‌کرده از یک خارجی سازدهنی هدیه می‌گیرد و آن را به عبدلو می‌دهد تا داروهایش را بخورد. عبدلو به دلیل داشتن سازدهنی که هیچ کدام از بچه‌های بندر تا آن زمان سازدهنی ندیده‌اند، شروع به استفاده ابزاری از بچه‌ها می‌کند تا بتوانند با شمارش او از سازدهنی استفاده کنند. امیرو به این ساز شدیدا دل می‌بندد تا آنجا که حتی به عبدلو کولی می‌دهد تا بتواند از سازدهنی استفاده کند و در نهایت علیه عبدلو طغیان می‌کند. امیر نادری در سال ۵۲ سه فیلم تنگسیر، تنگنا و ساز دهنی را در فضا‌های متفاوت ساخت که در هر سه فیلم در مورد مبارزه با ستم و ظلم است. سه فیلمی که هر کدام برنده با نامزد جوائز مختلفی در سطح جهانی و در تاریخ سینمای ایران ماندگار شده‌اند.

دونده (۱۳۶۳)

امیرو گویا خود کودکی امیر نادری است. نوجوان تنهایی که می‌خواهد به سرزمین‌ها دور برود. کودکی که تنها در یک کشتی به گل نشسته زندگی می‌کند است با جمع کردن آشغال‌ها و فروش بطری‌های خالی، فروش آب یخ، واکس زدن کفش فرنگی‌های در جنوب خرج زندگی‌اش را در می‌آورد. برای یاد گرفتن سواد خواندن و نوشتن به کلاس‌های شبانه می‌رود و صحنه پایانی فیلم از درخشان‌ترین صحنه‌های سینماست که امیرو در نبردی با دوستانش خودش را به خودش اثبات می‌کند و پیروز می‌شود. دونده اولین فیلم ایرانی ساخته شده پس از انقلاب سال ۱۳۵۷ است که توجه جهان را متوجه سینمای ایران کرد. دونده را بسیاری از منتقدان یکی از تاثیرگذارترین فیلم‌های ربع قرن اخیر معرفی می‌کنند.

کارگردانی برای همیشه

امیر نادری از سال ۱۳۶۹ به آمریکا مهاجرت کرد و خودش یکی از دلایل این تصمیم را ساخت فیلم ماه بیان کرده است. در سال‌های اخیر در ژاپن زندگی می‌کند و در تمامی این سال‌ها برنامه‌ها بسیاری برای بزرگداشت او در کشور‌های مختلف برپا شده است و این کارگردان تولیدی نداشته است که توجه و تحسین منتقدان و صاحب‌نظران را به همراه نداشته باشد. فیلم آب باد خاک، آ ب ث، دیوار صوتی، رویای لاس‌وگاس، ماراتن، منهتن از روی شماره، جست‌وجو ۱ و ۲، مرثیه و انتظار دیگر آثاری از امیر نادری است. کارگردانی که با وجود اینکه سال‌ها است که در ایران زندگی نمی‌کند، اما یکی از شناخته شده‌ترین کارگردان‌های ایرانی در سطح جهانی است.