حلقه‌های مفقوده زنجیره عرضه سوغات در مشهد چیست؟

هادی رفیعی، عضو هیات علمی گروه اقتصاد گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی، طی یادداشتی که در اختیار ایسنا قرار داده، آورده است:

سوغات سفر ره‌آوردی است که گردشگران از مقاصد گردشگری با خود دارند و یادآور خاطراتی است که از سفر به همراه داشته‌اند. این سوغات که عموما به عنوان هدیه به دوستان و اقوام داده می‌شود، به عنوان نماد یک منطقه و مقصد گردشگری تلقی شده که می‌تواند از یک منظر یادآور خاطرات سفر بوده و از منظر دیگر نماد فرهنگی یک منطقه است که می‌تواند نمادی از فرهنگ و تاریخ آن باشد.

سوغات نه تنها برای گردشگران و مسافران ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است بلکه در سطح گردشگران بین‌الملل نیز اهمیت خاصی دارد و چنین کالاها و نمادهایی در تمام فرهنگ‌ها و کشورها وجود دارد. اهمیت سوغات از ۲ منظر حائز اهمیت است. اول اینکه سوغات به نوعی سفیر فرهنگی یک منطقه است و می‌تواند نمادی از فرهنگ، مذهب، تاریخ، جامعه، اقتصاد و… را شامل شود؛ لذا اهمیت سوغات فراتر از ارائه یک هدیه است و ظرفیت بالایی در ارائه و عرضه فرهنگ و خرده فرهنگ‌های مناطق مختلف دارد.

دوم اینکه چنانچه از منظر «زنجیره عرضه» مبحث سوغات مد نظر قرار گیرد، طیف وسیعی اعم از تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان در صنوف مختلف فعالیتی همچون فعالیت‌های کارگاهی، مشاغل مختلف خانگی، صنعت، کشاورزی، فعالیت‌های روستایی، واحدهای صنفی عمده‌فروشی و خرده‌فروشی و… را شامل می شود که از منظر تولید و اشتغال حائز اهمیت است.

نتایج مطالعات نشان داده که زنجیره عرضه سوغات ایران و همچنین سوغات خراسان رضوی پتانسیل بالایی در رشد و توسعه زمینه‌های مختلف دارد. این در حالی است که عمده سوغات خراسان رضوی و همچنین خراسان بزرگ، معطوف به چند کالای خاص خوراکی همچون زعفران و زرشک است و سایر زمینه‌های مختلف استان به ویژه در زمینه‌هایی همچون سنگ‌های قیمتی، چرم، سفال، گلدوزی و… می‌توانند از جایگاه در خوری برخوردار شوند.

نتایج مطالعات از بعد اقتصادی نشان داده که گردش مالی سوغات زائران و گردشگران خراسان رضوی (به غیر از خرید شخصی) حدود ۸۰۰۰ میلیارد تومان در سال ۱۴۰۱ بوده است که از سهمی ۱۸ درصدی در سبد هزینه‌کرد زائران و گردشگران برخوردار است. نکته‌ای که عموما مغفول واقع می‌شود، این است که علی‌رغم چنین گردش مالی، همچنان سهم صنایع‌ دستی به عنوان یک کالای خاص فرهنگی و ویژه در استان خراسان رضوی پایین است. هر چند که اصلی‌ترین عامل، بالا بودن هزینه خرید چنین کالاهایی است، به واسطه اینکه عموما کالاهایی فاخری است، معمولا در سبد هزینه‌کرد زائران و گردشگران جای نمی‌گیرند.

نکته دیگر اینکه همچنان سهم کالاهای خارجی در این سبد که حدود ۴۰ درصد است بالا بوده و این امر نیازمند توجه ویژه‌ای است. در این خصوص به نظر می‌رسد که شناخت ذائقه گردشگران و زائران شهر مشهد و تطبیق بخش تولیدات داخل متناسب با نیازهای بازار و قدرت خرید آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لذا در زنجیره عرضه سوغات، گردشگران و زائران حلقه شناخت بازار به عنوان یک حلقه مفقوده در این حوزه هستند. در این خصوص نوآوری در تولیدات به عنوان حلقه بعدی در زنجیره عرضه سوغات بوده که نیازمند برنامه‌ریزی ویژه و استفاده از ظرفیت مراکز فکری مبتنی بر خلاقیت و نوآوری است.

در زنجیره عرضه سوغات مشهد، برندسازی مبتنی بر پتانسیل‌های منطقه، کشور و خواستگاه زیارتی این شهر، از اهمیت بسزایی برخوردار بوده و یکی از آخرین حلقه‌های زنجیره عرضه سوغات است. مساله‌ای که کمتر مورد توجه قرار گرفته برندسازی در زمینه سوغات به صورت غیر حرفه‌ای و غیر علمی است.

عدم توجه به مساله برندسازی باعث می‌شود که زنجیره عرضه سوغات نتواند به شکل حرفه‌ای شکل گیرد و این امر باعث ناپایداری مشاغل و بنگاه‌های اقتصادی این حوزه می‌شود. به عنوان مثال یکی از زمینه‌های گردشگری که در سال‌های اخیر جایگاه ویژه‌ای در عرضه خدمات گردشگری کشورها داشته «گردشگری حلال» است.

در همین راستا سوغات مبتنی بر چنین گرایشی می‌تواند به عنوان یک برند خاص در ایران و خراسان رضوی در سطح ملی و به ویژه بین‌المللی نقشی ایفا کند. برند «چرم حلال»، «خوراکی‌های حلال» و… می‌تواند در کنار زنجیره عرضه شکل گرفته فعلی در سوغات شهر مشهد از اهمیت بالایی برخوردار باشد؛ مساله‌ای که در حال حاضر کشورهای مسلمان دیگر به شکل جدی به آن ورود پیدا کرده و برنامه‌ریزی منسجمی در این خصوص کرده‌اند.

انتهای پیام