حذف غربالگری، تعدی قدرت به حریم علم پزشکی

 بعضی نمایندگان مجلس بدون آنکه صلاحیت علمی ورود به مباحث پزشکی را داشته باشند، با اتکاء به قدرتی که به دست آورده اند، اکنون در مقام تصمیم گیری برای سلامت جامعه قرار گرفته، نهاد پزشکی به عنوان مرجع علمی و تخصصی حوزه سلامت را مقهور قدرت خود کرده و برای اتخاذ تصمیمی دست به کار شده اند که عواقب آن به شدت نگران کننده و آسیب زا است.

طرح غربالگری بیماریهای ژنتیکی و کروموزمی یک موضوع علمی و بهداشتی و به منظور پیشگیری از تولد کودکان معلول است که ضرورت آن نیاز به توضیح زیادی ندارد، اما بخشی از نمایندگان مجلس که ظاهرا تکیه دادن بر صندلی قدرت آنها را از علم و مراجعه به کارشناس و متخصص بی نیاز کرده چنین ضرورتی را نادیده گرفته و در حال تیشه زدن به ریشه یکی از دستاوردهای نیم بند بهداشتی کشور هستند. فرضیه زیربنایی مدافعان حذف طرح غربالگری در مجلس این است که چون نتایج بعضی آزمایش های غربالگری مثبت کاذب است (یعنی در موارد نادری تشخیص وجود بیماری ژنتیکی در جنین اشتباه بوده) و بعضا موجب سقط بچه سالم شده، بنابراین از نظر اینها کلاً باید طرح غربالگری حذف شود. این در حالی است که اولاً موارد مثبت کاذب به ندرت اتفاق می افتد و ثانیاً راه منطقی رفع این مشکل، فراهم کردن دسترسی به روش هایی گرانقیمتی است که دقت آنها بیشتر و امکان خطا در آنها کمتر است نه اینکه کل غربالگری کنار گذاشته شود و خطر افزایش بیماریهای ژنتیکی و معلولیت ها در کشور افزایش یابد. 

خوب است بدانیم که یکی از مشکلات وزارت بهداشت در طرح غربالگری بیماریهای ژنتیکی این است که هزینه این آزمایش ها زیاد است و به خاطر گران بودن و تحت پوشش بیمه نبودن تست های غربالگری، بسیاری از زنان خانواده های کم درآمد و فقیر نمی توانند این آزمایش ها را انجام دهند و از این رو احتمال تولد بچه های دچار بیماری ژنتیکی و معلولیت در خانواده های فقیر بیشتر است. از طرف دیگر علیرغم جنجالی که برخی به راه انداخته اند، اساساً طرح غربالگری بیماریهای ژنتیکی مانند سایر برنامه های غربالگری، هیچگاه اجباری نبوده که حالا بخواهند اجباری بودن آن را لغو کنند. پزشکان و ماماهای شاغل در مراقبت های بارداری غربالگری بیماری های ژنتیکی را به زنان باردار توصیه می کنند اما واقعیت این است که این توصیه همیشه اجرا نمی شود، چون انجام آزمایش های غربالگری کاملا وابسته به میزان درآمد و ثروت خانواده ها است و به همین خاطر انتظار می رفت برای پوشش همگانی این طرح تدابیری اتخاذ شود که همه زنان بتوانند آن را انجام بدهند اما شگفتا آنچه که فعلا دارد مطرح می شود کاملا بر خلاف این انتظار است.

 طرح حذف غربالگری بیماریهای جنین با هدف افزایش جمعیت نه تنها غیر علمی و غیرکارشناسی است، بلکه کاملاً بی ربط به هدف و اساساً حیرت آور است. حیرت آور است که برای چاره اندیشی درباره موضوع کلان افزایش جمعیت، نمایندگان بر روی طرحی متمرکز شده اند که حتی اگر علیرغم تبعاتش اجرا شود، به لحاظ کمّی و ریاضی هم  کمکی به افزایش جمعیت نمی کند. از این رو به نظر می رسد، در این موضوع خاص (حذف طرح غربالگری بیماریهای ژنتیکی در بارداری)، بیشتر از آنکه هدف برخی نمایندگان، افزایش جمعیت از راههای موثر، معقول و بی خطر باشد، منظورشان اقدامات نمایشی و تبلیغاتی به قصد تقرب بیشتر به هسته قدرت سیاسی است.

 متاسفانه در کشور یک جریان ارتجاعی و ضد علم قوّت و قدرت گرفته که در حال بر باد دادن دستاوردهای پزشکی و بهداشتی یک قرن اخیر است‌ و به نظر می رسد، یکی از سرچشمه های حذف طرح غربالگری بیماریهای جنین هم همین جریان است که یک روز با واکسیناسیون کودکان مخالفت می کند، یک روز با طرح غربالگری بیماریهای ژنتیکی مخالف است و یک روز مدعی درمان کرونا می شود. چنین جریانی ممکن است در وهله اول و وقتی فقط در حد ابراز عقاید غیرعلمی شخصی باشد بی ضرر  به نظر برسد و آسیبی هم به کسی نرساند، اما همین جریان وقتی خطرناک می شود که با اتصال به قدرت، نهادهای علمی و کارشناسان را مرعوب کند و به انزوا بکشاند و منویات خود را به جامعه تحمیل نماید.  اگر نهاد پزشکی و در رأس آن وزارت بهداشت نتواند با چنین مسأله ای مقابله کند و استقلال پزشکی را بازپس بگیرد، مشخص نیست در آینده چه تبعات شومی دامنگیر جامعه و سلامت آن شود.

نمایندگان مجلس اگر نگران کاهش جمعیت هستند، لازم است از مشاوره متخصصان و کارشناسان واقعی بهره مند شوند تا علل اصلی و واقعی مسئله را درک کنند و بعد در صدد چاره اندیشی برآیند. کاهش جمعیت در ایران یک پدیده با ریشه های اجتماعی است و نیاز به راهکارهای متناسب دارد، نه اینکه با راهکارهای آسیب زا به مشکلات جامعه اضافه شود.

*پزشک و جامعه شناس

۴۷۲۳۲