تحلیل شهید امیرعبداللهیان از چرایی تخاصم ترکیه با سوریه/ تضاد نوعثمانی‌گری و ناسیونالیسم عربی

رسول سلیمی: شهید امیرعبداللهیان از دیپلمات های برجسته ای بود که فقدان او در این روزها بیش از هر زمان به دلیل تخصص و تجربه وی بر حوزه کشورهای حاشیه خلیج فارس و سیاست ورزی او در دو رویداد مهم حمله امریکا به عراق و جنگ اول سوریه، وی را به سردار سلیمانی نیز نزدیک کرده بود.

وی به علت دو دهه مسئولیت در وزارت امور خارجه به‌خصوص در سمت عربی و آفریقایی این وزارتخانه، ارتباط نزدیکی با سردار سلیمانی داشت.

زمانی که شهید سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه شد و امیرعبداللهیان کارشناس عراق در وزارت امور خارجه بوده بود. اوج همکاری های دو طرف در جریان تحولات عراق در سال ۲۰۰۳ با سرنگونی صدام حسین بود که امیرعبداللهیان مسئول پرونده عراق در وزارت امور خارجه می‌شود.

سردارسلیمانی بعد از هماهنگی‌ با مقامات عالی نظام، برای پیگیری امور مرتبط شخصاً با وی در تماس بوده است. از این رو تحلیل شهید امیرعبداللهیان از وضعیت فعلی توسعه طلبی ترکیه در سوریه با بهره گیری از نیروهای تحریرالشام اهمیت دوچندان دارد.

چرایی توسعه طلبی ترکیه در سوریه

وزیر فقید خارجه کشورمان در تحلیل خود که در کتاب «صبح شام» چاپ انتشارات سوره مهر، در توضیح ریشه های توسعه طلبی ایدئولوژیک ترکیه در سوریه، به این نکته اشاره می کند که «بعد از حاکمیت چهره های اخوان المسلمین در تونس و مصر برای حکومت ترکیه، که متمایل به تفکر اخوانی داشتند، فرصت جدیدی فراهم شد تا بیش از پیش در منطقه به ایفای نقش بپردازد. ترکیه در آن دوران تحت تأثیر اندیشه سیاسی آقای احمد داود اوغلو وزیر خارجه وقت بود که رساله دکترایش را هم درباره «عمق راهبردی ترکیه و احیای تفکر نوعثمانی» نوشته است»

از این رو شهید عبداللهیان با تاکید به این نکته که «اندیشه بازگشت ترکیه به بزرگی و قدرت دوران عثمانی در منطقه شامات(صبح شام: صفحه۹۲)» محور اصلی حکمرانی اردوغان را نشان می داد به پیوند تاریخ و ایدئولوژی در تفکر رئیس جمهور کنونی ترکیه اشاره می کند که از سال ها قبل با پدیدآمدن بستر جنگ داعش در سوریه، کوشش کرد در شمال ترکیه نیروهای نیابتی خود را علیه بشاراسد هدایت کند.

تفکر «نوعثمانی گریِ» اردوغان، از آنجا او را بیشتر مصمم کرد که با روی کار آمدن اخوانی ها در مصر و تونس در جریان بهارعربی، راست گرایان در ترکیه که نماینده آنها را حزب «عدالت و توسعه» تشکیل می داد «احیای امپراتوری عثمانی» نوین را در دستور کار قرار دادند. به این ترتیب اردوغان می توانست با دستکاری مٌهره های سیاسی در کشورهای درگیر بهار عربی، «محور عثمانی نوین» را دربرابر “محور مقاومت” شکل دهد و ترکیه را به عنوان «مدل ایده آل دموکراسی اسلامی» در کشورهای عربی معرفی کند.

متحدان ترکیه در تلاش برای دلسرد کردن ایران

امیرعبداللهیان در ادامه معتقد است «سیاستی که آمریکایی ها در قبال سوریه و در برای ساقط کردن بشار اسد داشتند در تقویت انگیزه ترکیه بی تأثیر نبود» موضوعی که در شرایط فعلی نیز صادق است و حملات اسرائیل به حزب الله لبنان و پیروزی ترامپ در امریکا که افزایش فشار به شبه نظامیان شیعه عراقی را به دنبال خواهد داشت، برای بار دوم ازدوغان را مصمم به توسعه طلبی در سوریه کرد.

در روایت وزیر شهید خارجه کشورمان آمده که «ابتدا تشدید ناامنی و آنارشی و برنامه طراحان این نقشه سقوط نظام سیاسی سوریه و تسری نا امنی به لبنان و عراق و از آنجا به سوی جمهوری اسلامی ایران بود در این مرحله آقای «احمد داود اوغلو» وزیر خارجه وقت، ترکیه، شاید هر هفته حداقل سه مرتبه با آقای دکتر صالحی، همتای ایرانی خود تماس میگرفت و هشدار میداد که تا هفته آینده بشار اسد سقوط میکند. دکتر صالحی هم معمولا به وی توصیه میکرد شتاب نکند و به برقراری آرامش در سوریه و منطقه کمک کنند و تأکید میکرد انسان عاقل وضع موجود را رها نمی کند تا کشوری را وارد مرحله ای گنگ و نامعلوم کند (صبح شام: صفحه۳۹)»

تفکر «نوعثمانی گریِ» اردوغان، از آنجا او را بیشتر مصمم کرد که با روی کار آمدن اخوانی ها در مصر و تونس در جریان بهارعربی، راست گرایان در ترکیه که نماینده آنها را حزب «عدالت و توسعه» تشکیل می داد «احیای امپراتوری عثمانی» نوین را در دستور کار قرار دادند.

تفاوت دیپلماسی آشکار و پنهان ترکیه

اگرچه دولت ترکیه در آن روزها به دنبال دلسرد کردن دیپلماسی سیاسی ایران برای حفظ بشار اسد بود اما در رویکرد پنهانی به گفته امیر عبداللهیان «گفته میشد که در ترکیه ظاهراً عناصری فعال بودند که دور از چشم دولت به شکل خودسر، بخشی از کار انتقال تروریست ها به سوریه را انجام میدادند دولت ترکیه هم به دنبال شکست بشار اسد بود(صبح شام: صفحه۳۹)»

موضوعی که به نظر می رسید در آن روزها کشورهای حاشیه خلیج فارس هم با ترکیه در سقوط اسد هم نظر و هم هدف بودند و تلاش می کردند ایران را از پشتیبانی بشار اسد ناامید کنند. امیر عبداللهیان در توضیح این رویکرد کشورهای عربی می گوید:

«در منطقه کشورهایی که تلاش زیادی کردند، جمهوری اسلامی ایران را متقاعد کنند از حمایت سوریه دست بردارد اول ترکیه بود و پس از آن قطر سال ۱۳۹۱ در اوج بحران سوریه بعضی کشورها به دلیل این تصور بازیگران و کنشگران بین المللی و منطقه ای که در کمتر از چند هفته حکومت بشار اسد سقوط خواهد کرد. فراموش نمیکنم وزیر خارجه وقت ترکیه آقای «احمد داود اوغلو» و آقای «شیخ حمد»، که نخست وزیر و وزیر خارجه قطر بود و نیز آقای «شیخ خالد العطیه، وزیر مشاور در امور خارجه قطر در آستانه ماه مبارک رمضان به صورت فشرده و جداگانه به تهران سفر کردند و در جلساتی که من هم در آن حضور داشتم با دکتر علی اکبر صالحی وزیر خارجه و آقای دکتر سعید جلیلی نماینده مقام معظم رهبری و دبیر شورای عالی امنیت ملی دیدار کردند نه در این دیدارها سعی کردند فضای روانی مذاکرات را به نفع خود سنگین کنند.» (صبح شام: صفحه۵۹)

پیشینه تاریخی ترکیه در توسعه تفکر «نو عثمانی گری» در تعارض با تفکر «ناسیونالیسم عربی» است

بوم رنگ تکفیری ها به ترکیه بازگشت!

اما به گفته وزیر فقید خارجه کشورمان، کنشگری ترکیه در نهایت به ضرر او تمام شد و «افزایش فراوان تعداد نفرات و میزان تردد داعش در ترکیه بود که تقریبا از کنترل دولت خارج شد و تروریستها به تدریج فعالیتهایی را هم در خاک ترکیه آغاز کردند که یک روز در ایستگاه اتوبوس شهری بمب می گذاشتند و روز دیگر شهروندان را ترور کردند به تدریج گوشه ای از ناامنی هایی که داعش در سوریه و عراق ایجاد کرده بود در ترکیه هم شد.»

حالا و در سال۱۴۰۳ با گذشت حدود دو هفته از آغاز درگیری ها در سوریه، حملات نیروهای تحریرالشام که از پشتیبانی ترکیه برخوردار هستند به مراتب سرعت گرفته است. تحلیل ها نشان می دهد شورشیان از حمایت اطلاعاتی و تسلیحاتی ترکیه، اسرائیل و امریکا برخوردارند اما آنچه به نظر می رسد تحلیل ترکیه را درباره آینده سیاسی سوریه در صورت سقوط بشار اسد به اشتباه خواهد کِشاند، نکته ای است که شهید امیرعبداللهیان هم در تحلیل بر آن متمرکز بود.

پیشینه تاریخی ترکیه در توسعه تفکر «نو عثمانی گری» در تعارض با تفکر «ناسیونالیسم عربی» است که حالا در گروه تحریرالشام در ترکیب «سلفی گری»، نمایش ایدئولوژیک جدیدی به آن داده است. از این رو به نظر می رسد ترکیه در صورت به حکومت رسیدن تحریرالشام در سوریه، به مراتب در انتظار تبدیل شدن به کانون تعارض با تحریرالشام قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی علاوه بر برتری جویی های داعش در میدان رقابت با تحریرالشام، باید منتظر نفوذ دوباره آنها به ترکیه هم بود. رویدادی که دور از دسترس نیست.

۳۱۱۲۱۳