تحلیل آماری مقوله سفر و گردشگری در خراسان رضوی

حامد بخشی امروز، ۲۸ دی‌ماه، در سلسله نشست‌های موج دوم پیمایش ملی، ارزش‌ها، نگرش‌ها و رفتارشناسی گردشگری ایران با موضوع «بررسی نگرش و رفتار زائران و گردشگری شهر مشهد»، اظهار کرد: دو موج از طرح پیمایش ملی گردشگری اجرا شده است؛ موج اول گردآوری داده‌های داخلی در سال ۱۳۹۶ و موج دوم گردآوری داده‌ها ۱۴۰۱ انجام شد. مهرماه زمان گردآوری داده‌ها انتخاب شد و شیوه نمونه‌گیری ما، نمونه‌گیری در مبدا بود. به این صورت که پرسشگران به منازل افراد مراجعه کرده و از آن‌ها خواسته‌اند سفرهای یک سال گذشته خود را توصیف کنند.

وی اضافه کرد: بر مبنای آنچه که از سفرهای سال گذشته‌شان توصیف می‌شد، آخرین سفری که در یک سال گذشته انجام داده بودند را مبنا قرار می‌دادیم و از آن‌ها می‌خواستیم که آخرین سفر را به صورت تشریحی توصیف کنند. به عنوان مثال مواردی از قبیل سکونت در چه اقامتگاهی، استفاده از خدمات پذیرایی و تغذیه، انتخاب برای مقاصد از موارد این پیمایش بود؛ لذا این ملاک برای ما زائران و گردشگران و به طور کلی افراد جامعه ایرانی است که یک سال گذشته سفر کرده‌اند و این مورد مبنای آمارگیری ما شد.

بخشی ادامه داد: ما دو رویکرد در پیمایش‌های گردشگری داریم؛ پیمایش در مقصد که معمولا در مقاصد گردشگری انجام می‌شود و معمولا سفارش‌دهنده آن خود مقصد گردشگری است و مد نظر این است که رفتار گردشگران به آن مقصد را توصیف کند. دسته دوم پیمایش‌ها در مبدا است که هدف آن عام‌تر از یک مقصد گردشگری است و می‌خواهد رفتار گردشگری مردم آن جامعه را فارغ از اینکه به کدام مقصد گردشگری سفر می‌کنند را توصیف کند که پیمایش ما در این دسته قرار می‌گیرد.

وی عنوان کرد: در این پیمایش در سطح داخلی ۵۰۰۰ نمونه داخلی داشته‌ایم و بر مبنای این داده‌ها گزارش انجام شده است و داده‌های داخلی بر مبنای آخرین سفری که از مهرماه ۱۴۰۰ تا مهرماه ۱۴۰۱ اتفاق افتاده، انجام شده است. آنچه که مبنای این آمارگیری است یک ساله منتهی به مهرماه ۱۴۰۱ است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی گفت: یک مقوله متفاوتی در سال ۱۴۰۱ وجود داشت که مهرماه ۱۴۰۱ مصادف شد با اعلام پایان محدودیت‌های کرونایی، لذا پاییز ۱۴۰۱ همراه شد با حجم زیادی از سفرهایی که در سال گذشته یا انجام نشده بود یا بسیار کمتر اتفاق افتاده بود. با توجه به موج پیشین در پاییز سفرهای گردشگری کمی رخ می‌دهد، این در صورتی است که در آبان و آذر ۱۴۰۱ حجم بالایی از سفرها را در جمع‌آوری داده‌ها شاهد بودیم. چیزی حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد سفرهای گردشگری سالانه در این ۳ ماه اتفاق افتاد و همین مورد کار ما را مشکل کرد، به این دلیل که حجم داده قابل توجهی بود که نه می‌توانستیم از آن بگذریم و نه در چارچوب یک ساله آماری ما می‌گنجید، لذا سعی شد در این بخش با دقت آمار انتخاب و ارائه شود.

سهم ۲۵ درصدی خراسان رضوی از سفرهای مسافران در مهر ۱۴۰۰ تا مهر ۱۴۰۱

بخشی عنوان کرد: سهم زائران و گردشگران خراسان رضوی و مشهد را از کل مسافران کشور برآورد کردیم. طبق برآوردی که انجام شده بود خراسان رضوی ۲۵ درصد مسافران و گردشگران را در یک ساله منتهی به مهرماه ۱۴۰۱ به خود اختصاص داده است. این سهم که مربوط به خراسان رضوی است شامل تمامی سفرهای درون و برون استانی است که در خراسان رضوی اتفاق افتاده‌ و مقصد این استان بوده است.

وی ادامه داد: به طور معمول حدود ۱۳ تا ۱۵ درصد سفرها درون استانی است و ۸۵ درصد دیگر سفرها برون استانی است. سفرهای درون استانی مانند سفر یک فرد سبزواری به مشهد است، به این معنی که این سفرها مبدا و مقصدشان درون استان است. این ۱۵ درصد که برای استان خراسان رضوی ۱۳.۹ و برای متوسط کشوری ۱۶.۸ است، تقریبا در همین رنج است که باید در نظر گرفته شود.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی اظهار کرد: پس از خراسان رضوی، مازندران قرار می‌گیرد که ۱۵ درصد مسافران و گردشگران را به خود اختصاص می‌دهد. تهران سهم ۷ درصدی، گیلان سهم ۱۰ درصدی، فارس ۵ درصد و سایر مقاصد ۳۸ درصد باقی مانده را به خود اختصاص داده‌اند. نکته جالب توجه این است که سهم استان اصفهان رو به کاهش بوده است، این در حالی است که اصفهان جزو ۵ استان اول در موج پیشین بوده است؛ در این موج سهم این استان تنزل پیدا کرده است و در سهم سفرهای این موج پایین‌تر از آذربایجان شرقی قرار می‌گیرد.

وی افزود: اگر بخواهیم سهم مشهد را از کل مسافران در نظر بگیریم در مجموع ۱۷ درصد گردشگران را مشهد به خود اختصاص داده است. سهم مشهد به تنهایی از مقاصدی مانند استان مازندران، تهران، گیلان و شیراز بیشتر است. حال چرا در این پیمایش مازندران و گیلان بر خلاف دیگر مقاصد که به صورت شهر و مقصد خاص در نظر گرفته شده است به صورت استان آورده شده به علت پیوستگی شهرهای این استان‌ها است.

بخشی ادامه داد: اما در این موج بین مازندران و گیلان تفاوت ایجاد شده است، به این دلیل که سفر به شمال بیشتر به مازندران الصاق می‌شود و این سرجمع کردن مازندران و گیلان آمارها و نسبت‌ها در بحث مقاصد را بر هم می‌زند. باز هم می‌توان دید با اینکه شیراز مقصد پنجم پر بازدید گردشگران داخلی است اصفهان در اینجا جایی ندارد، اما سهم مشهد سهم بالایی است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اظهار کرد: حال اگر بخواهیم ویژگی‌های جمعیت‌شناختی زائران و گردشگران مشهد را مقایسه کنیم با ویژگی‌های جمعیت‌شناختی زائران و مسافران کل کشور، تقریبا ترکیب جنسیتی در گردشگران و زائران مشهد با کل کشور نسبتا نزدیک است، با این تفاوت که در کل کشور سهم مردان قدری بیشتر و در مشهد سهم زنان بیشتر است. در یکی از مقاله‌هایی که نگارش شده ما عنوان کردیم که زنان با توجه به محدودیت‌هایی که برای آن‌ها وجود دارد سفرهای زیارتی را راحت‌تر انجام می‌دهند، چرا که برای سفرهای زیارتی زنان نیازی به اجازه همسر ندارند و این نوع از سفرها با محدودیت‌ها سازگار است، به همین دلیل سهم سفرهای زیارتی در بین زنان بیشتر از سهم زنان است که در مورد مشهد نیز این اتفاق قابل مشاهده است.

بخشی خاطرنشان کرد: در بحث تاهل نیز سهم بیشتر مربوط به متاهلین بوده است. در مشهد نیز به همین ترتیب است و سهم کشوری و مشهد یکسان است. گروه‌های سنی میانگین زائران و گردشگران مشهد قدری کمتر از میانگین سنی گردشگران کشور است. اگر چه در رده سنی جوان مانند ۱۵ تا ۲۴ ساله‌ها سهم مشهد قابل توجه است و در بررسی گروه‌های مسن‌تر سهم مشهد کمتر می‌شود. داده‌ها نشان می‌دهد که بر خلاف تصور اولیه که مقاصد زیارتی افراد مسن‌تر را جذب می‌کند، سهم جمعیت ۱۵ تا ۲۴ سال در این پیمایش در سفرهای مشهد قابل توجه بوده و بیشتر از میانگین کشوری است.

تحصیلات زائران و گردشگران مشهد بالاتر از میانگین تحصیلات گردشگران سایر نقاط کشور

وی اضافه کرد: به لحاظ تحصیلات نیز متوسط تحصیلات زائران و گردشگران مشهد از متوسط تحصیلات کشوری قدری بالاتر است، تقریبا بافت و ساختار جمعیت‌شناختی گردشگری و زائران مشهد با کشور یکسان است و در بسیار از موارد شاید تفاوتی وجود نداشته باشد، اما باز هم به لحاظ حجمی تحصیلات گردشگران و زائران مشهد بالاتر است.

بخشی ادامه داد: همچنین سهم بی‌سوادان در گردشگران کشوری بالاتر از زائران و گردشگران مشهد است. همچنین در سطوح افراد دارای مدرک کارشناسی و کارشناسی‌ارشد نیز می‌بینیم که سهم زائران و گردشگران مشهد از متوسط گردشگران کشوری قدری بالاتر است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی عنوان کرد: به لحاظ انگیزه سفر نیز انتظار ما این است که انگیزه سفر در زائران و گردشگران شهر مشهد قاعدتا در حوزه انگیزه‌های زیارتی افزایش داشته باشد که همینطور نیز هست، در حالی که ۱۳.۲ انگیزه سفر گردشگران کشوری زیارت بوده و ۸۷.۶ درصد انگیزه سفر در زائران و گردشگران مشهد زیارت عنوان شده است.

بخشی ادامه داد: ما معمولا در نوع پیمایش‌های مقصدی که در شهر مشهد انجام می‌دهیم، زمانی که پرسشگر نمونه معرفی که برای پرسش انتخاب می‌کند از اطراف حرم است، چرا که به دلایل مختلف همواره استدلال ما این بوده که اطراف حرم بهترین جایی است که برای نمونه‌گیری از زائران و گردشگران شهر مشهد انتخاب می‌شود. به این دلیل که به صورت سنتی افراد زمانی که به مشهد سفر می‌کنند حتما به حرم می‌روند و در ادامه باید گفت که ما هر روش جایگزینی را در نظر بگیریم دارای دشواری‌های بسیار زیادی است، اینکه بخواهیم از اقامتگاه‌ها آمار بگیریم بخش قابل توجهی از اقامتگاه‌های زائران و گردشگران در مشهد اقامتگاه‌های شخصی و اجاره‌ای است که آماری از آن‌ها وجود ندارد و پراکندگی دارند.

وی اضافه کرد: دشواری که ایجاد می‌کند این است، زمانی که اطراف حرم از زائران و گردشگران نمونه‌گیری و هدف از سفر و انگیزه سفر پرسیده می‌شود، قاعدتا انگیزه فردی که به حرم مراجعه کرده است، زیارت عنوان می‌شود. ما هیچ‌گاه درصد زائران و گردشگران درون استانی و برون‌ استانی در اطراف حرم را نمی‌توانیم محاسبه کنیم. نمونه از مبدا در مشهد این قابلیت را برای ما داشت که بتوانیم درصدهای نسبت افرادی که با انگیزه‌های غیر زیارتی به مشهد سفر می‌کنند را برشماری کنیم.

دیدار اقوام سهم بالایی در انگیزه گردشگران و زائران در انتخاب مشهد به عنوان مقصد سفر دارد

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاددانشگاهی اظهار کرد: ۱۲.۴ درصد گردشگرانی که به مشهد سفر کردند، زیارت را به عنوان انگیزه اعلام نکرده‌اند؛ پرسش این مرحله به صورت چند پاسخی بوده است، یعنی فرد می‌توانسته چندین انگیزه را اعلام کند؛ چراکه ما نخواسته بودیم انگیزه اصلی سفر را مطرح کنند. در این پیمایش هدف انگیزه‌های کلی بوده است که گردشگران برای سفر به مشهد داشته‌اند. در نهایت می‌توان اعلام کرد که از هر ۸ نفر که به مشهد سفر کرده‌اند یک نفر به دلایلی غیر از زیارت از جمله دیدار اقوام، تفریح و سیاحت، ماموریت‌های کاری و درمان سفر می‌کند. سهم دیدار اقوام و تفریح و سیاحت بسیار قابل توجه است.

بخشی عنوان کرد: در بحث توزیع فصل و ماه سفر نیز در این پیمایش مورد توجه قرار گرفته است، ساختار سفرها به مقصد مشهد با ساختار سفرهای کلی کشور یکسان است و اینگونه نبوده که شهر مشهد ساختار متفاوتی داشته باشد، در مشهد نیز مسافران همانند کشور توزیع‌شان در تابستان و بهار بیشتر و در پاییز و زمستان کمتر بوده است؛ البته اندکی سفرهای زمستانه مشهد از متوسط کشوری بیشتر بوده است. اگر بخواهیم به تفکیک ماه‌ها نشان دهیم باید گفت که مشهد در ماه‌های پایانی سال قدری افزایش و در شهریور ماه قدری نسبت به میانگین کشوری کاهش ورود مسافران را دارد، در فصل فروردین نیز سفر به مقصد مشهد کمی از متوسط سفرهای کشور کمتر است.

وی خاطرنشان کرد: مدت اقامت در مشهد از متوسط کشوری مقداری بیشتر بوده است. در حالی که مدت اقامت در متوسط کشوری ۳.۵ روز است، متوسط زمان اقامت در مشهد ۴.۱ روز بوده است. سفرهای به مقصد مشهد قدری بیشتر خانوادگی و با خویشاوندان است و سفرها به سایر مقاصد کشور بیشتر دوستانه و شخصی است. سهم سفرهای خانوادگی و خویشاوندی به مقصد مشهد از متوسط کشوری بیشتر است و سهم مشهد از سفرهای انفرادی و همراه با دوستان مقداری کمتر است.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی اضافه کرد: نسبت سفرهای درون استانی و برون استانی خراسان رضوی نسبت به سایر مناطق کشور یکسان است و در ویژگی‌های جمعیت‌شناختی تفاوت خاصی میان زائران و گردشگران مشهد با متوسط کشوری نمی‌بینیم.

بخشی گفت: در حالیکه سهم خودرو شخصی در سفرهای کشور حدود ۷۳ درصد است، این سهم در سفرها به مشهد حدود ۵۲ درصد است؛ به این معنی که سفرهای مشهد کمتر با خودروی شخصی و بیشتر با وسایل حمل‌ونقل عمومی از جمله هواپیما، قطار و اتوبوس انجام می‌شود. سهم سفرهای هوایی شهر مشهد به نسبت کل کشور نزدیک به ۲ برابر است، ۹.۶ درصد سفرها به مشهد با هواپیما بوده و این در حالی است که میانگین کشوری ۵.۳ درصد است.

وی ادامه داد: قطار نیز سهم ۳ برابری در سفرهای مشهد دارد که سهم بالایی است. در اتوبوس نیز سهم مشهد نسبت به متوسط کشوری بیشتر است. اما بیشترین تفاوت در این حوزه تفاوت بین استفاده از خودروی شخصی به عنوان وسیله نقلیه در مقصد مشهد و سایر مقاصد بوده است، همین ویژگی تا اندازه قابل توجهی طبقه اجتماعی زائران و گردشگران مشهد را نسبت به متوسط کشوری تعیین می‌کند. به این معنی که مشهد در مجموع یک سفر گران قیمت نسبت به سفرهای متداولی که در کشور انجام می‌شود، به حساب می‌آید. با توجه به داده‌های این پیمایش می‌توان گفت که سفر به مشهد بیشتر توسط طبقه اجتماعی متوسط و بالا انجام می‌گیرد.

عضو هیات علمی پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی گفت: اگر اقامتگاه را به عنوان یک شاخص مصرفی در حوزه منزلت و طبقه اجتماعی در نظر بگیریم سهم اقامتگاه‌ها ۳۹.۷ درصد است. این در حالی است که در یک ساله منتهی به ۱۴۰۱، ۱۰ درصد گردشگران کشوری در هتل اقامت داشته‌اند و این سهم برای مشهد ۲۴ درصد بوده است. مشهد مقصدی است که به نوعی به سمت مصارف گردشگری نسبتا تجاری‌تر و گران‌تر حرکت می‌کند. استفاده از هتل‌آپارتمان در شهر مشهد ۱۳ درصد و در سایر کشور ۴ درصد بوده است. مهمانسراهای رسمی در کل کشور ۴.۵ درصد و آمار در مشهد ۳.۶ درصد بوده است. استفاده از منزل شخصی در سطح کشور ۱.۳۳ درصد بوده و در مشهد ۰.۱۸ بوده که بسیار ناچیز است.

بخشی ادامه داد: سهم استفاده از مسافرخانه‌ها در مشهد ۷.۸ درصد بوده که در متوسط کشوری ۳.۵ درصد است. منازل اجاره‌ای در سطح کشور ۱۳.۷ درصد بوده که در مشهد ۱۰.۵ درصد بوده است به طور کلی سهم اقامت‌گاه‌های رسمی در مشهد بیش از متوسط کشوری است و به صورت ویژه استفاده از هتل‌ها و خانه‌های شخصی تفاوت معناداری نسبت به متوسط کشوری دارند.

مسافران مقصد مشهد در سال ۱۴۰۱ کمتر از جاذبه‌های تاریخی بازدید کرده‌اند

وی گفت: بازدید از جاذبه‌ها ناظر به استفاده از جاذبه‌ها در طول سفر افراد به مشهد مد نظر قرار گرفته است، باید ببینیم مسافرانی که به مشهد سفر می‌کنند در طول سفر خود از جاذبه‌هایی که بازدید می‌کنند با سایر مسافران وگردشگران که مقاصد دیگری را برای سفر انتخاب کرده‌اند متفاوت است یا نه؟ استفاده از جاذبه های تاریخی در مسافران و گردشگران کل کشور قدری بیشتر از گردشگران با مقصد مشهد است، به این معنی که مسافرانی که به مشهد سفر کرده‌اند کمتر به بازدید از جاذبه‌های تاریخی پرداخته‌اند و بیشتر به استفاده از جاذبه‌های تفریحی مانند استفاده از پارک‌های آبی پرداخته‌اند. نزدیک به ۴۰ درصد از زائران و گردشگران مشهد در طول سفر خود از یک جاذبه تفریحی و سرگرمی استفاده کرده‌اند که این نسبت برای گردشگران کشوری ۳۰ درصد است.

بخشی اظهار کرد: گردشگران و زائران مشهد کمتر در طول سفر خود از جاذبه‌های طبیعی استفاده کرده‌اند که سهمی ۲۱ درصدی را به خود اختصاص داده‌ و این در صورتی است که متوسط گردشگران کشوری ۴۲ درصد از جاذبه‌های طبیعی در سفرهای خود استفاده کرده‌اند.

وی عنوان کرد: در حوزه جاذبه‌های مذهبی نیز سهم مشهد همانطور که باید، بیشتر است و ۸۳.۷ درصد زائران و گردشگران در طول سفر خود در مشهد از جاذبه زیارتی (حرم) استفاده کرده‌اند و این سهم در مورد گردشگران کشوری ۳۴.۷ درصد است. افرادی که به دیگر مقاصد رفته‌اند در طول سفر حداقل از یک جاذبه زیارتی دیدن کرده‌اند.

سهم بالاتر مشهد در خرید سوغات زائران و گردشگران نسبت به متوسط کشوری

بخشی در خصوص تهیه حداقل یک بار غذا از بیرون مسافران، عنوان کرد: این سهم برای متوسط کشوری حدود ۴۲ درصد است و برای زائران و گردشگران مشهد ۴۵ درصد است و تفاوت معناداری بین این دو آمار در پیمایش وجود ندارد. به لحاظ خرید سوغات نیز تفاوت‌هایی بین گردشگران کل کشور با مشهد وجود دارد. سهم پوشاک در سوغات و خرید زائران و گردشگران مشهد بالاتر از متوسط کشوری است، این آمار ارقام تقریبا ۳۷ درصد مقابل ۲۵ درصد گردشگران کشوری را نشان می‌دهد.

وی خاطرنشان کرد: به همین ترتیب حتی سهم سوغات‌ها و خریدهای خوراکی نیز بیشتر است، مشهد سهمی ۴۳ درصدی در مقایسه با سهم ۲۴ درصدی کل کشور دارد. خرید فرش، صنایع‌دستی، زیورآلات و وسایل منزل اما تفاوتی در مشهد با سایر کشور وجود ندارد و قابل توجه نیست.

انتهای پیام