بهترین کتاب های فانتزی: ۱۰ کتاب فانتزی بی‌عیب و نقص

چیزهای کمی در دنیای ادبیات می‌تواند اندازه کتاب‌های فانتزی لذت‌بخش باشند. هیچ‌چیز مثل غرق‌شدن در دنیایی جادویی یا همراه شدن با قهرمان یک داستان حماسی نیست. ژانر فانتزی قدمت زیادی دارد، و به همین دلیل مجموعه‌های عالی فراوانی برای خواندن پیدا می‌شود؛ از مجموعهٔ «چرخهٔ زمین‌دریا» تا «ارباب حلقه‌ها» و «هری پاتر». به همین دلیل نگاهی داریم به بهترین کتاب های فانتزی جهان که به معنا درست کمی بی‌عیب و نقص هستند.

برای پیدا کردن بهترین کتاب های فانتزی جهان در این فهرست به سراغ مجموعه‌های شگفت‌انگیزی رفته‌ایم که از ابتدا تا انتها هیچ لغزشی ندارند. این داستان‌ها آغازی قوی دارند، و در پایان نیز شگفت‌آور عمل می‌کنند. مجموعه‌های درخشانی هم وجود دارند که هنوز تمام نشده‌اند (و شاید هیچ‌وقت هم نشوند)، مانند «سرگذشت شاهکش» و «نغمه‌ی یخ و آتش». این مجموعه‌ها در این فهرست جایی ندارند و تنها آثاری بررسی شده‌اند که دست‌کم در خط اصلی داستان به پایانی رضایت‌بخش رسیده‌اند.

۱۰. مجموعه استورم‌لایت (The Stormlight Archive)

اثر برندون سندرسون
سال انتشار: ۲۰۱۰

«من جاودانم. من خودِ طوفانم.»

برندون سندرسون شاید پرکارترین نویسندهٔ فانتزی عصر حاضر باشد و رمان‌های قطور را با سرعتی باورنکردنی می‌نویسد. جاه‌طلبانه‌ترین دستاورد او تاکنون «بایگانی روشنایی طوفان» است؛ مجموعه‌ای که حول «شوالیه‌های پرتوافشان» و رازهای آنان می‌گردد. این مجموعه بالای شش هزار صفحه دارد و گروه شخصیت‌های گسترده‌ای را دنبال می‌کند، از جمله کالادین استورم‌بلسد که از سربازی به بردگی افتاده، ژنرال جنگ‌دیده دالینار کولین، و شالان داوار پژوهشگر جوانی که اسرار پنهانی دارد.

کنترل استادانهٔ سندرسون بر زمان نیز یکی از نقاط برجستهٔ اثر است؛ او روایت را به‌شکلی روان میان گذشته و حال جابه‌جا می‌کند—روشی دشوار که در دستان کم‌تجربه می‌توانست بسیار گیج‌کننده باشد. ترکیب جهان‌سازی پیچیده، شخصیت‌های چندلایه و حس مداوم معما و کشف، کاری می‌کند که خواننده لحظه‌ای نتواند کتاب را زمین بگذارد. هرچه داستان پیش می‌رود، عمق تازه‌ای از دنیا آشکار می‌شود و فرضیات قبلی را زیر سؤال می‌برد. نمونهٔ بارزش وقتی است که در کتاب‌های متأخر، روایت از دید شخصیت‌هایی ارائه می‌شود که ظاهراً نژادی «اهریمنی» دارند و دشمن انسان‌ها تلقی می‌شوند؛ اما این کار روایت را پیچیده‌تر و چندسویه‌تر می‌کند.

۹. مجموعه کتاب مالازان کتاب تباهی (Malazan book of the fallen)

اثر استیون اریکسن
سال انتشار: ۱۹۹۹

«اگر می‌خواهیم زنده بمانیم، باید خطر کنیم.»

اگر فکر می‌کنید «بایگانی روشنایی طوفان» اثری عظیم است، پس فقط کافی است نگاهی به «مالازان کتاب مردگان» بیندازید؛ مجموعه‌ای که نه‌تنها قرن‌ها بلکه هزاره‌ها را در بر می‌گیرد. این حماسهٔ غول‌پیکر میان قاره‌ها، جناح‌های متخاصم و انبوهی شخصیت در نوسان است—هر یک با انگیزه‌ها و پیشینهٔ منحصربه‌فرد. ماجرا با رمان Gardens of the Moon شروع می‌شود که خواننده را بی‌هیچ توضیح طولانی به دل دنیایی کامل و تمام‌عیار پرت می‌کند. در این دنیا، جادو با سامانه‌ای کهن از «ورن‌ها» (Warrens) در ارتباط است، خدایان به‌شکل فعالی در امور انسان‌ها مداخله می‌کنند، و بازمانده‌های تمدن‌های باستانی سراسر جهان را شکل داده‌اند.

این کتاب‌ها متراکم و چالش‌برانگیزند و ممکن است مورد پسند همه نباشند، اما خوانندگانی که حوصله کنند و پا پس نکشند، پاداشی غنی دریافت می‌کنند. رمان‌های مالازان سرشار از دسیسه‌های عظیم، پیشگویی‌های کهن، اشارات تاریخی به دنیای واقعی، تأملات فلسفی و نبردهای جادویی (با حضور گروهی شگفت‌انگیز از جنگ‌سالاران جادو). اگر از بازی‌های نقش‌آفرینی یا تخته‌ای لذت می‌برید، احتمالاً «مالازان کتاب مردگان» هم حسابی شما را شیفتهٔ خود خواهد کرد.

۸. جادوگران (The Magicians)

اثر لِو گراسمن
سال انتشار: ۲۰۰۹

«یک جادوگر قوی است چون درد را احساس می‌کند.»

اغلب «جادوگران» اثر لو گراسمن را «هری پاتر بزرگسالان» توصیف می‌کنند و تا حدی هم درست است. کتاب مفاهیم آشنای فانتزی مثل مدارس جادوگری، جهان‌های موازی، و قهرمانان برگزیده را می‌گیرد و آن‌ها را به شکلی تاریک‌تر و عمیق‌تر بازآفرینی می‌کند.. در مرکز داستان کوئنتین کولدواتر قرار دارد؛ جوانی بسیار باهوش اما عمیقاً افسرده که کشف می‌کند جادو واقعی است، آن‌هم وقتی به دانشگاه مخفی «بریکبیلز» برای جادوگران پذیرفته می‌شود. اما برخلاف داستان‌های دیگر دربارهٔ مدارس جادو، دنیای گراسمن آکنده از دلهرهٔ وجودی است.

در سراسر این سه‌گانه، نویسنده ژانر فانتزی را زیر ذره‌بین می‌برد و موضوعاتی نظیر سرخوردگی، تروما (آسیب روانی) و جست‌وجوی معنا را بازخوانی می‌کند. در این دنیا، جادو دشوار و اغلب دردناک است و برخلاف انتظار جادوگران، خوشبختی به ارمغان نمی‌آورد. سریال این کتاب چندان جذاب نیست، اما کتاب جادوگران بی‌تردید یکی از بهترین کتاب های فانتزی به خصوص برای بزگرسالان است.

۷. چرخهٔ زمین‌دریا (The Earthsea Cycle)

اثر اورسولا ک. لو گویین
سال انتشار:‌ ۱۹۶۸

«برای بدی یا اهریمن چیره‌شدن بر روحی که خود به آن تن نداده، بسیار دشوار است.»

این مجموعهٔ دوست‌داشتنی با رمان جادوگرِ زمین‌دریا آغاز می‌شود و جِد (Ged) را معرفی می‌کند؛ پسری با توانایی جادویی بسیار که باید بیاموزد چگونه قدرتش را مهار کند. اما داستان اورسولا ک. لو گویین دربارهٔ نبردهای عظیم یا برگزیدگان مقدر نیست—بلکه محورش تعادل، فروتنی و پیامدهای اعمال هر فرد است. هرچه مجموعه پیش می‌رود، جهان زمین‌دریا فراتر از دید یک قهرمان گسترش می‌یابد. کتاب‌های بعدی بر شخصیت‌های دیگر متمرکز می‌شوند و موضوعاتی نظیر قدرت، جنسیت و مرگ‌ومیر را واکاوی می‌کنند؛ آن هم با دیدگاهی پیشروتر از زمانهٔ خود.

کمتر دنیایی در ادبیات فانتزی هست که به‌اندازهٔ زمین‌دریا غنی و پرجزئیات باشد. این مجموعه هم از اسطوره‌ها و فلسفه و هم از تاریخ واقعی الهام گرفته و فضای انسانی‌تری نسبت به بسیاری از دنیاهای جادویی دیگر دارد. نثر لو گویین نیز خود نوعی جادوست؛ زیبا و زنده که بر نسل‌های بعدی نویسندگان فانتزی تأثیر عمیقی گذاشته است. در مجموع، «چرخهٔ زمین‌دریا» بی‌هیچ تردیدی یکی از بهترین کتاب های فانتزی برای کودکان و نوجوانان است.

۶. سرگذشت نارنیا (The Chronicles of Narnia)

اثر سی. اس. لوئیس
سال انتشار: ۱۹۵۰

«اگر یک بار پادشاه یا ملکهٔ نارنیا شده باشی، همیشه پادشاه یا ملکهٔ نارنیا خواهی ماند.»

«سرگذشت نارنیا» یکی از شناخته‌شده‌ترین آثار ژانر فانتزی است. این شاهکار سی. اس. لوئیس، خواننده را به سرزمین جادویی نارنیا می‌برد؛ جایی که حیوانات سخنگو، موجودات اسطوره‌ای و ماجراجویی‌های پرشور در انتظارند. ماجرای قدم‌گذاشتن بچه‌های پِونسی (Pevensie) به‌واسطهٔ یک کمد لباس به قلمرویی پوشیده از برف که تحت نفرین «جادوگر سفید» است، مقدمه‌ای فوق‌العاده برای جهانی است که در آن نبرد خیر و شر تعیین‌کنندهٔ سرنوشت خواهد بود.

طرح داستان‌های «سرگذشت نارنیا» گیراست، اما از لحاظ مفاهیم فلسفی هم بسیار غنی‌اند. به‌ویژه دربارهٔ اخلاق و رستگاری حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد. در واقع، این کتاب‌ها نوعی تمثیل مذهبی‌اند؛ لوئیس نویسنده‌ای مسیحی بود که دربارهٔ باورهایش مقاله‌های فراوانی نوشته است. همین جنبه به «سرگذشت نارنیا» وزنی می‌دهد که بسیاری از آثار فانتزی دیگر فاقد آن‌اند. نثر این مجموعه نیز در وصف زیبایی طبیعی بی‌نظیر است، مخصوصاً صحنه‌هایی که از آمدن بهار پس از زمستان طولانی نارنیا سخن می‌گوید.

۵. وقایع‌نگاری اج (The EDGE Chronicles)

اثر پل استوارت و کریس ریدل
سال انتشار: ۱۹۹۸

«ترس را می‌توان شکست داد، اما نه نه بدون روبه‌رو شدن با آن.»

شاهکار دیگری در حوزهٔ فانتزی کودک و نوجوان، «وقایع‌نگاری اج» ما را به شهر شناور سانکتافراکس (Sanctaphrax) و اعماق جنگل‌های «دیپ‌وودز» می‌برد؛ یکی از دیدنی‌ترین جهان‌هایی که در این ژانر خواهید یافت. این دنیا پر است از دزدان دریایی آسمانی، شوالیه‌های دانشمند، بندربرها (موجوداتی خرس‌مانند)، سنگ‌های شناور، پرندگانی انسان‌نما و وحشی، هیولاهای تغییرشکل‌دهنده و طوفان‌هایی که همه‌چیز را از بین می‌برند.

اتفاقات این مجموعه طی چندین دهه رخ می‌دهد و نسل‌های مختلفی از شخصیت‌ها را دنبال می‌کند که هرکدام در جامعه‌ای رو به تغییر زندگی می‌کنند. فناوری و سیاست دنیای اج با گذر زمان تحول می‌یابد و هر قهرمان با چالش‌های جدیدی دست‌وپنجه نرم می‌کند. بسیاری از شخصیت‌های اصلی یک کتاب در کتاب بعدی در نقش فرعی ظاهر می‌شوند. البته داستان‌ها به‌خودی‌خود عالی‌اند، اما نقطهٔ درخشان «وقایع‌نگاری اج» تصویرگری‌های بی‌نظیری است که در هر چند صفحه به چشم می‌خورند. این تصاویر مکمل متن‌اند و تأثیر داستان را چند برابر می‌کنند. در این زمینه، نویسنده پل استوارت و تصویرگر کریس ریدل زوج هنری فوق‌العاده‌ای را شکل داده‌اند.

۴. دیسک‌ورلد (Discworld)

اثر تری پرچت
سال انتشار: ۱۹۸۳

«مشکل ذهن باز این است که مردم اصرار دارند بیایند و هرچه دلشان می‌خواهد در آن بریزند.»

بامزه‌ترین مجموعه در این فهرست بدون تردید «دیسک‌ورلد» است. تری پرچت در این مجموعه هم شوخی و طنز دارد، هم نگاه دقیق اجتماعی، و هم تصاویری سرشار از تخیل که در کنار هم اثری خارق‌العاده خلق می‌کنند. او در قالب چند زیرمجموعهٔ داستانی و با شخصیت‌هایی که گهگاه تکرار می‌شوند، دنیای خود را روایت می‌کند؛ از جادوگر دست‌وپاچلفتی، رینس‌ویند (Rincewind)، تا سم وایمز (Sam Vimes) با آن ذهن نقاد و بدبین، و همچنین جادوگر زبردست، مادربزرگ وِدِرواکس (Granny Weatherwax).

با این‌که طنز در «دیسک‌ورلد» جاری است، اما کتاب‌ها فقط شوخی و خنده نیستند. پرچت با استفاده از طنز، مسائلی واقعی مانند سیاست، مذهب، کلیشه‌های جنسیتی و ذات بشر را به نقد می‌کشد و اعتراضش به نابرابری و حماقت را با طرح‌هایی جادویی و هیولاهای گوناگون می‌آمیزد. قلم او به‌شکلی هوشمندانه و پایان‌ناپذیر خلاق است، شخصیت‌هایش عمیقاً انسانی‌اند، و دنیایش هرج‌ومرجی آشنا و در عین حال شگفت‌انگیز از جهان خود ما را به تصویر می‌کشد. به همین خاطر، «دیسک‌ورلد» حتی در طول ۴۱ کتاب هم تکراری نمی‌شود.

۳. هری پاتر (Harry Potter)

اثر جی. کی. رولینگ
سال انتشار: ۱۹۹۷

«همهٔ ما باید با انتخابی روبه‌رو شویم: آنچه درست است یا آنچه آسان است.»

مجموعهٔ «هری پاتر» به‌دلیل محتوای جذاب و جهان فراگیرش، به پدیده‌ای جهانی بدل شد. داستان پسربچه‌ای جادوگر که گروهی از دوستان و استادانش، دنیایی مملو از جانوران شگفت و شخصیت‌های فراموش‌نشدنی را شکل می‌دهند، از همان ابتدا خواننده را مجذوب می‌کند و تا پایان رها نمی‌کند. هر کتاب نسبت به قبلی پیچیده‌تر می‌شود و ماجراهای مدرسه را به مبارزه‌ای بزرگ میان خیر و شر گره می‌زند؛ رشدی که با سن و بلوغ مخاطبان اصلی هم‌راستا بود.

این مجموعه با الهام از اسطوره‌ها و فولکلور، کلیشه‌های فانتزی را از نو می‌سازد و آن‌ها را تازه و درخشان نشان می‌دهد. اژدهایان، چوبدستی‌های جادویی، قهرمان برگزیده، شمشیرهای سحرآمیز و کلاه‌های نوک‌تیز همه هستند، اما با برداشتی متفاوت. تم مرگ در کل سری بسیار پررنگ است؛ و برخلاف بسیاری آثار کودکانه، «هری پاتر» از پرداختن به اندوه و فقدان ابایی ندارد. در مجموع، «هری پاتر» جوهرهٔ ناب فانتزی را دارد: لذتی بی‌نهایت در قالب ادبیات. هری پاتر یکی از بهترین کتاب های فانتزی تمام جهان و از زنده‌کنندگان این ژانر در دو دهه اخیر است.

۲. نیروی اهریمنی‌اش (His Dark Materials)

اثر فیلیپ پولمن
سال انتشار: ۱۹۹۵

«جایی که ظلم را ببینی، همان‌جا باید با آن بجنگی؛ و هرکجا ببینی کسی نیاز به کمک دارد، همان‌جا باید کمکش کنی.»

«نیروی اهریمنی‌اش» شاهکار فانتزی فیلیپ پولمن است که از سه کتاب تشکیل شده: قطب‌نمای طلایی، خنجر ظریف و دوربین کهربایی. این داستان دربارهٔ لایرا بلاکوا است؛ دختری جسور که در دنیایی موازی زندگی می‌کند؛ دنیایی که در آن روح انسان‌ها به شکل حیوانی به‌نام «دیمون» همراهشان است. وقتی بهترین دوست لایرا ناپدید می‌شود، او سفری بزرگ را آغاز می‌کند که در نهایت او را به قلب نبردی کیهانی علیه نهاد مذهبی کنترل‌گر «ماجستریوم» می‌کشاند.

این مجموعه را می‌توان نقطهٔ مقابل «نارنیا» دانست؛ پولمن فردی خداناباور است و از کتاب‌ها برای نقد باورهای دینی بهره می‌گیرد. همین موضوع باعث شد که «نیروی اهریمنی‌اش» سال‌ها پیش از اقتباس سینمایی‌اش با ممنوعیت‌هایی مواجه شود. اما این رویکرد، ذره‌ای از کشش داستان یا ظرافت جهان‌سازی آن نمی‌کاهد؛ کتاب‌هایی که جزو برترین‌ها در ژانر خودشان محسوب می‌شوند. افزون بر این، بار احساسی کتاب بسیار بالاست و پایانی که در دوربین کهربایی شکل می‌گیرد، از غم‌انگیزترین و تأثیرگذارترین پایان‌ها در ادبیات کودک به‌شمار می‌رود.

۱. ارباب حلقه‌ها (The Lord of the Rings)

اثر جی. آر. آر. تالکین
سال انتشار: ۱۹۵۴

«قدم‌گذاشتن به جاده کار خطرناکی است، فرودو.»

و اما آن مجموعه‌ای که در صدر این فهرست می‌درخشد و بهترین سه‌گانهٔ ماجراجویی سینما هم از آن اقتباس شده است: «ارباب حلقه‌ها». این اثر، کتاب مرجع اصلی فانتزی حماسی است و سایه‌ای بلند بر سر کل ژانر فانتزی انداخته است. روایت تالیکن افسانه‌وار است؛ فرودو، هابیتی ساده و بی‌ادعا، مأمور می‌شود حلقه‌ای را در کوه نابودی از بین ببرد. در این سفر پرمخاطره، همراهانی گوناگون از جنگاور، جادوگر و موجوداتی عجیب او را همراهی می‌کنند. ارباب حلقه‌ها بی‌تردید از بهترین کتاب های فانتزی تمام تاریخ باقی خواهد ماند.

این مأموریت در بستری پهناور روایت می‌شود که تک‌تک زبان‌ها، فرهنگ‌ها و تاریخ‌هایش موشکافانه شکل گرفته‌اند. با این حال، ورای مقیاس عظیم نبردها و پیشگویی‌ها، «ارباب حلقه‌ها» داستانی صمیمی دربارهٔ دوستی و فداکاری باقی می‌ماند. شخصیت‌هایش به‌شکلی دوست‌داشتنی و باورپذیر پرداخت شده‌اند و مخاطب همواره می‌تواند با آن‌ها همذات‌پنداری کند. در حالی‌که در بسیاری از آثار فانتزی، جهان‌سازی نقطهٔ قوت اصلی است، تالکین ثابت کرد که خلق شخصیت‌های فراموش‌نشدنی مانند گیملی و لگولاس، مری و پیپین، برومیر و آراگورن و البته گندالف، به همان اندازه مهم است. انتخاب این مجموعه به‌عنوان پایان‌بخش فهرست کاملاً بجاست؛ چراکه از همین‌جا بود که فانتزی مدرن بال گشود.