بر بال ملائک؛ جشن‌نامه‌ای برای دوستی وفادار و مردی اخلاقمدار

جهاندار و داننده و رهنمای / خداوند پاکی و نیکی فزای

جناب آقای سید علی قاضی‌عسکر، دوستی دیرین، وفادار، فهمیده، و فردی آزاده و اخلاقی، مستقل، مصلحت‌اندیش، فعّال، علاقه‌مند به کار در فضای آرام، و همچنین معتقد به اداره امور بدون درگیری و سخت‌گیری است. شناخت سه دهه بنده از ایشان، گواه آن است که تمام همّ و غم وی مصروف تلاش و کار، با رعایت ضوابط و نیز استفاده از همه ظرفیت‌ها، و نیز گذاشتن وقت برای انجام وظایف، همزمان با رعایت موازین اخلاقی و با مشورت بود. سال 1371ش، اولین دیدار ما بود. درخواست نگارش کتابی درباره جغرافیای مکّه و مدینه داشتند که اندکی بعد با عنوان آثار اسلامی مکّه و مدینه منتشر شد. آن زمان مرکز تحقیقات حج، در کوچه ناصر در خیابان صفائیه (شهداء) مستقر بود. پس از نگارش اولیه کتاب «آثار»، و همان سال، برای اولین بار به حج تمتع مشرّف شدم. از آن پس، در طول سالیان، رفاقت و همکاری علمی ادامه یافت. چندین سفر حج، در خدمتشان بودم، و بیشتر اوقات در طول سال، همکاری در مجله میقات به عنوان عضو تحریریه، و نیز نگارش برخی از آثار و انتشار آنها و نیز سایر مشاوره‌ها ادامه یافت.

همه کسانی که با ایشان کار کرده‌اند، دقت، سرعت، اخلاق، تواضع و مصلحت‌اندیشی ایشان را در کارها می‌دانند. طبعاً در سایه فعالیت‌های ایشان بود که بخش آموزش و تحقیقات حج اوج گرفت، نشر مشعر به راه افتاد و صدها عنوان کتاب در حوزه‌های مختلف مربوط به حج و حرمین شریفین منتشر شد. برای ایشان، همزمان، جنبه‌های مختلف حج اهمیت داشت؛ فقه، تاریخ، شناخت آثار و همین‌طور اخلاقیات و آداب حج. در همه زمینه‌ها، به تهیه و تدوین و تألیف و ترجمه پرداختند و در این راه از متخصصان استفاده کردند. خودشان هم وارد کار تحقیق شدند، و آثاری در آداب و آثار و تصحیح منتشر کردند. نکته جالب در کار ایشان این بود که فعالیت را از ساده‌ترین شکل آن در سازمان حج آغاز کردند و تا عالی‌ترین مراتب آن که مدیریت بعثه رهبری در حج بود، پیش رفتند. به همین دلیل، با تمام ظرایف کار آشنا بودند.

و امّا برای ما که اهل کتاب بودیم، ایشان یک رفیق شفیق و مهربان بودند و همه همراهی‌های لازم را داشتند. علاقه ویژه‌ای به ادبیات حج داشتند، و این نقطه اشتراکی بود که میان ما وجود داشت. به همین دلیل، فعالیت‌های مشترک فراوانی در این حوزه به انجام رسید. یکی از جالب‌ترین طرح‌ها، کتاب حج بود که هر سال، گزارش حج آن سال آماده، و به صورت یک کتاب و با عنوان «کتاب حج» نوشته می‌شد. این کار در تمام این سال‌ها، در واقع از سال 70 به این سو، انجام شد. سه سال را بنده با مشارکت برخی از دوستان نوشتم و سال‌های دیگر، توسط دوستان دیگری انجام شد که اکنون خود میراثی قابل‌توجه از تاریخ حج ایرانی است.

برگ برنده کار من در کار حج، کتاب آثار اسلامی بود که هر ساله، صدها نسخه آن میان مدیران و روحانیون و زائران توزیع می‌شد، و اصرار آقای قاضی‌عسکر بر این بود که چاپ‌های مختلف کتاب آثار، با گزارش تغییرات در اماکن و همراه با زمان صورت گیرد. به همین دلیل هربار، مسائل تازه‌ای بر آن افزوده می‌شد و ایشان از این افزوده‌ها حمایت و با آن همراهی داشت. این کتاب برای سالیان سال، کتابی بود که روحانیون و مدیران کاروان‌ها می‌بایست آن را در اختیار می‌داشتند یا امتحان دهند؛ بنابراین ایشان حق داشتند اصرار کنند متن و اطلاعات آن به‌روز شود تا کتاب زنده بماند. مجله میقات، که توسط ایشان اداره شد، نزدیک سه دهه است انتشار آن ادامه دارد. در تمام این مدت، بنده عضو هیئت تحریریه بودم و مقاله می‌نوشتم. جلسات منظم با حضور و مشارکت جدی ایشان، و تلاش برای انتخاب مقالات خوب، سفارش مقاله و حساسیت بر این‌که یک مجله کاملاً تخصصی باشد، ادامه داشت.

به نظرم، دوستی این چنین، شایسته آن بود که بنده برای تدوین کتابی به عنوان جشن‌نامه به احترام ایشان، اقدام کنم؛ امری که سبب آن علاقه بنده به حوزه حج و شخص ایشان بود، آن هم به اعتبار کسی بود که در آفرینش ادبیات حج در این سال‌ها نقش مهمی داشت. آشکارا باید گفت، مدیریت بعثه در تمام دورانی که ایشان به عنوان معاون بعثه (زمان ریاست آیت‌اللّه ری‌شهری) خدمت کرد، این فرصت را در اختیار ایشان قرار داده و از وی حمایت کرد تا کارها به‌خوبی پیش برود. در ثانی، ذوق و خلاقیت و ابتکار ایشان، چه در آن دوره و چه زمانی که در رأس تشکیلات قرار گرفت، چنان بود که توانست از این ظرفیت به‌خوبی استفاده کند. نتیجۀ آن، رشد ادبیات حج، توسعه امر حج و زیارت، و نیز انتشار صدها مقاله و کتاب بود که در افزایش آگاهی مردم نسبت به این فریضه دینی بسیار مؤثر بود.

وقتی تصمیم به انتشار جشن‌نامه گرفتم، مسأله را با دوستان نزدیک از جمله رفقای عزیزم استادان معراجی، مهدوی و مهریزی در میان گذاشتم. همه تشویق کردند و بنده هم شروع کردم. مجموعه فراهم آمده، شامل 39 مقاله و رساله، شامل دو بخش است. بخش اول شامل مقالاتی است که درباره شخص آقای قاضی‌عسکر، مدیریت وی و مسائل مربوط به حج در دوره ایشان است. بخش دوم مقالات و رساله‌ها و سفرنامه‌هایی در حوزه حج و زیارت است.

به نظرم، علاوه بر پژوهش‌ها، از امتیازات این جشن‌نامه، وجود چندین سفرنامه حج، عتبات و مشهد است که سرشار از معلومات تاریخی و جغرافیایی است. دو مقاله بلند و مهم در بخش دوم درباره اسناد کارپردازخانه ایران در عراق است که بسیاری از آنها در روشن کردن امر حج‌گزاری و نیز مسائل ایرانیان عراق مهم است. سه رساله نفیس، شامل دو رساله در سفرنامه مشهد و عتبات و یکی به عربی در شرح کارهای فرهاد میرزا به‌ویژه آنچه در کاظمین انجام داده، کار دوست عزیزم آقای حجت‌الاسلام و المسلمین برکت، از متون ارزشمندی است که در اینجا منتشر می‌شود. اسنادی هم از دوره پهلوی در زمینه حج در این مجموعه منتشر شده است. جدای از اینها، چند پژوهش خوب دیگر هم در حوزه حج و مسائل مربوط به آن داریم که خواندنی است. از آن جمله گزارش کاظم‌زاده ایرانشهر از اوضاع حج است که آن را در زمان کار اداری خود در کارپردازخانه ایران در جدّه نوشته و به فرانسه به صورت یک کتاب منتشر کرده، بسیار عالی است.

این مجموعه به احترام ایشان، از طرف دوستان و شماری از پژوهشگران آماده شده است. ناگفته پیداست انتخاب عنوان «بر بال ملائک» با توجه به امر حج و زیارت و تلاش چهل ساله ایشان در این حوزه است.

به هر روی، حاصل کار چند ماهه، همین است که ملاحظه می‌فرمایید. از تمام کسانی که به دعوت این بنده خدا مطلبی فرستادند، سپاسگزاری کرده و این مجموعه را به دوست عزیز و ارجمند جناب حجت‌الاسلام و المسلمین سیّد علی قاضی‌عسکر تقدیم می‌کنم. طبعاً مسئولیت این کار بر عهده بنده است و ایشان هیچ دخل و تصرفی جز ارائه مصاحبۀ بخش اول کتاب نداشتند.

در اینجا به‌طور ویژه از شماری از دانشجویان سابقم که مقالاتی برای این جشن‌نامه نوشتند سپاسگزارم. از سرکار خانم مریم صدیقی که علاوه بر یک مقاله اسنادی بلند، زحمت صفحه‌بندی این کتاب را کشیدند، متشکرم. خداوند همه این عزیزان را در این شرایط عسرت کرونا، سلامتی دهاد، و آخر دعوانا ان الحمد للّه ربّ العالمین.
 رسول جعفریان/ 27 آبان ماه 1399