انتظار ۱۵ساله لایحه “حمایت از حقوق بیماران روان” / “سوگ پیچیده” در خانواده‌ فوتی‌های کرونا

علی اسدی در گفت‌وگو با هوشمند نیوز، با بیان اینکه روز جهانی سلامت روان از سوی سازمان جهانی بهداشت ۱۰ اکتبر مصادف با ۱۸ مهرماه اعلام شده است و شعار جهانی امسال این روز « مراقبت سلامت روان برای همه، بیایید آن را به واقعیت تبدیل کنیم» تعیین شده است، گفت: فدراسیون جهانی سلامت روان نیز شعار « سلامت روان در جهانی نابرابر» را انتخاب کرده است. یکی از تاکیدات فدراسیون بر این شعار به این علت است که به دلیل آسیب‌ها و فشارهای اقتصادی و اجتماعی، شکاف طبقانی ناشی از جنگ، کووید۱۹ و… به وجود آمده است که این نابرابری می‌تواند بر سلامت عمومی جامعه تاثیرگذار باشد. بنابراین این شعار تاکید دارد که اگر قرار است به سلامت روان توجه شود این امر باید مورد توجه دولتمردان و سیاست‌مداران قرار گیرد تا برای ارتقای سلامت روان عمومی تلاش کنند. نمی‌توان در جهانی که برابری نسبی وجود ندارد، به دنبال برقراری سلامت روان بود؛ پس موضوعات اقتصادی و اجتماعی محور اصلی این پیام است.

وی افزود: در ایران نیز خیلی پیش از آنکه سازمان جهانی بهداشت روزی را به سلامت روان اختصاص دهد، به این امر توجه کرده بودیم. در واقع از سال ۱۳۶۷ که ادغام خدمات سلامت روان در نظام PHC مطرح شد، هفته‌ای تحت عنوان هفته سلامت روان داشتیم.

روزشمار هفته سلامت روان

اسدی به روزشمار هفته سلامت روان امسال اشاره کرد و افزود: یکشنبه ۱۸ مهرماه تحت عنوان «نقش سیاست‌گذاران در دسترسی عادلانه به خدمات سلامت روان» است. دوشنبه ۱۹ مهرماه به دلیل تاثیرات تحریم‌ها و همزمانی آن با کووید۱۹ با عنوان « نقش تحریم‌ها در نابرابری سلامت روان در پاندمی کرونا» نام‌گذاری شده است. سه‌شنبه ۲۰ مهرماه نیز به دلیل ماهیت دو سویه خدمات سلامت روان، با عنوان « رابطه منصفانه ارائه دهندگان خدمات سلامت روانی با خدمت گیرندگان» نام‌گذاری شده است.

وی در ادامه بیان کرد: چهارشنبه ۲۱ مهرماه به عنوان «تاثیر انگ بر نابرابری خدمات سلامت روان در جامعه» نامگذاری شده است زیرا یکی از موانع مهم عدم مراجعه مردم برای دریافت خدمات روانپزشکی، بحث انگ است که به دلایل فرهنگی و باورهای غلط جامعه ما برخی مردم مراجعه به روانپزشک را نوعی انگ اجتماعی می‌دانند که مانعی در دریافت خدمت می‌شود. پنج‌شنبه ۲۲ مهرماه نیز با عنوان« ضروریت توسعه عدالت اقتصادی در بهبود سلامت روان جامعه» نام گذاری شده است. روز جمعه۲۳ مهرماه «سواد سلامت روان و بهره‌مندی از خدمات» نام گذاری شده است که نشان دهنده اهمیت سواد سلامت روان و لزوم ارتقای آن باشد. شنبه ۲۴ مهرماه نیز بر «نقش حاکمیت بر توانمندسازی افراد دارای معلولیت‌های جسمی» تاکید دارد.

لزوم انگ‌زدایی از خدمات روانپزشکی

معاون دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با اشاره به نقش رسانه بر انگ‌زدایی از دریافت خدمات روانپزشکی، تصریح کرد: برای این هفته هماهنگی‌هایی با سازمان‌های همکار مانند وزارت ارشاد، صدا و سیما، انجمن‌های روانشناسی، شهرداری‌ها، بهزیستی و… داشتیم تا با همفکری هم بتوانیم کاری کنیم که شرایط بهتر شود و بسته‌های آموزشی و برنامه‌هایی با همکاری این سازمان‌ها ارائه دهیم.

شیوع بیش از ۲۳ درصدی اختلالات روانپزشکی در کشور

افسردگی و اضطراب در صدر اختلالات

اسدی درخصوص شیوع اختلالات روانپزشکی در کشور نیز به هوشمند نیوز گفت: شیوع اختلالات بر اساس پیمایش‌های ملی بالای ۲۳ درصد است و بالاترین اختلال روانپزشکی در کشور اختلال افسردگی است و پس از آن اختلالات اضطرابی در رتبه بعد قرار دارد. اختلالات افسردگی به تنهایی ۱۲.۷ درصد و اختلالات اضطرابی حدود ۱۵ درصد است. 

سرنوشت لایحه ۱۵ ساله حمایت از حقوق بیماران روانپزشکی

او در ادامه صحبت‌هایش به قانون سلامت روان اشاره کرد و درباره آخرین اقدامات انجام شده در این زمینه، اظهار کرد: پیش‌نویس لایحه حمایت از حقوق بیماران روانپزشکی حدودا از ۱۵ سال قبل تهیه شده است و طی رفت‌وآمدهایی در مسائل حقوقی، اجرایی، تخصصی و … بر آن فعالیت‌هایی صورت گرفت و طی مواردی به کمیسیون‌های مربوطه در مجلس شورای اسلامی وارد شد که این روند ایراداتی به آن وارد شد و اصلاحات فنی، حقوقی و روانپزشکی بر آن صورت گرفت و نهایتا این پیش نویس با امضای وزیر اسبق بهداشت به مجلس رفت و پس از بررسی‌های صورت گرفته مجددا ایراداتی به آن وارد شد. در نهایت روز سه‌شنبه ششم مهرماه نظریات کارشناسی دیگری پیرامون این قانون بررسی شد و در نهایت پیش نویس قانون با تغییراتی برای ورود به صحن علنی مجلس آماده شده است تا بررسی شود.

اسدی با تاکید بر اینکه دریافت خدمات روان در نظام PHC رایگان است، بیان کرد: کارشناسان سلامت روان در مراکز جامع خدمات سلامت افراد را غربالگری و شناسایی کرده و بر اساس پروتکل‌های موجود به آنها خدماتی پایه در حوزه اجتماعی، پیشگیری از خشونت خانگی، پیشگیری از افسردگی و… ارائه می‌دهند.

اختلال “سوگ پیچیده” در خانواده‌های فوتی‌های کرونا

وی با اشاره به تاثیر کرونا بر سلامت روان افراد، به تهیه پروتکل مداخله و مشاوره برای خانواده‌هایی که عزیزان خود را به دلیل مسئله کرونا از دست دادند، اشاره کرد و گفت: این افراد شرایط سختی داشتند زیرا نمی‌توانستد مانند قبل با برگزاری مراسم عزاداری کنند و این محدودیت‌ها می‌توانست منجر به مشکلات روانشناختی شود که یکی از آنها سوگ پیچیده است. این مشکل می‌تواند تبعات روانشناسی زیادی داشته باشد که برای آن اقدام به تدوین راهنماهایی علمی با همکاری معاونت درمان، بهزیستی و… کردیم. این پروتکل در تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی در حال اجرا است و حدود ۸۰ هزار خانواده که فوتی کرونایی داشتند توسط تیم‌های سلامت روان شناسایی شدند و با ۱۰۳ هزار نفر از افراد این خانواده‌ها تماس برقرار شده است و بالغ بر ۷۰ هزارنفر از این افراد پذیرفتند همکاری داشته باشند و خدمات مشاوره پیشگیری از سوگ پیچیده را دریافت کردند.

او ادامه داد: خدمات سلامت روان برای این افراد بین ۳ تا ۵ جلسه ارائه می‌شود و دستاورد خوبی بود. بیش از ۵۰ درصد این افراد حداقل ۳ جلسه مشاوره حضوری یا تلفنی دریافت کردند که به پیشگیری از سوگ پیچیده کمک کرده است.

ارایه خدمات سلامت روان از سوی ۵۰ کارشناس در سامانه ۴۰۳۰

تعداد تماس‌های مردمی کاهش یافته است

وی افزود: از اسفند ۹۸ تاکنون با کمک همکارانمان پروتکل‌های آموزشی و مداخله‌ای تدوین کردیم. این محتواها درون ساختار حوزه بهداشت و درمان به دست گروه‌های هدف رسید؛ همچنین پروتکل‌هایی طراحی شد که از طریق سامانه ۴۰۳۰ هدایت شدند و با استقرار بیش از ۶۰۰ کارشناس سلامت روان پشت خط سامانه ۴۰۳۰ از ساعت ۸ صبح تا ۱۲ شب خدمت ارائه کردیم. این خدمات هنوز هم ادامه دارد ولی تعداد تماس‌ها از سوی مردم کاهش یافته است؛ اما همچنان حدود ۵۰ روانشناس آماده ارائه خدمت به مردم هستند. از طرفی ارائه خدمات سلامت روان برای بیماران بهبودیافته از کرونا نیز از تاکیدات ما بود.

بسته خدمات سلامت روان برای بهبودیافتگان کرونا

اسدی ادامه داد: بسیاری از افراد مبتلا به کرونا در بیمارستان بویژه بخش‌های مراقبت ویژه بستری شدند که هم به دلیل بیماری دچار اختلال اضطراب و استرس شدند و هم غالبا شاهد مرگ بیماران دیگر در کنار خود بودند و این موضوع هم از نظر روانپزشکی بر آنها تاثیر گذاشته و سبب شده است تا بیماران بهبود یافته از کرونا خدمات سلامت روان دریافت کنند. این بسته خدمتی از خردادماه ابلاغ شده و در حال اجرا است و تاکنون حدود ۲۷ هزارنفر شناسایی شدند و با آنها تماس گرفتیم تا خدمات را بر اساس پروتکل ارائه دهیم.

تاثیر کرونا بر افزایش آمار خودکشی؛ آری یا خیر؟

معاون دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت درباره تاثیر کرونا بر آمار خودکشی، بیان کرد: اطلاعات اقدام به خودکشی نزد وزارت بهداشت و موارد فوت ناشی از خودکشی نزد سازمان پزشکی قانونی است. بررسی علمی و پژوهشی در این زمینه انجام نشده است، اما آمارها و اطلاعاتی که در سامانه اقدام به خودکشی ثبت کرده‌ایم نشان می‌دهد از اوایل شروع کرونا در ایران تا شهریور سال قبل آمار موارد اقدام به خودکشی روند افزایش نداشت و حتی در مواردی کاهش نسبی هم داشت؛ اما از شهریور ۹۹ به دلایل مختلفی آمار اقدام به خودکشی نسبت به مدت زمان مشابه در سال ۹۸ افزایش یافت که علل آن هنوز مشخص نیست. خودکشی موضوعی چندوجهی است که مولفه‌های گوناگونی بر آن اثر دارد و ما فعلا در وزارت بهداشت تحقیق مشخصی نداریم که علت دقیق افزایش آمار اقدام به خودکشی را مشخص کنیم.

وی افزود: آماری که در کشور ما در رابطه با مرگ ناشی از خودکشی وجود دارد حدود ۶ تا ۶.۲ درصد در هر ۱۰۰ هزارنفر است که نسبت به میانگین جهانی بالا نیست؛ ولی برای کشور ما که اعتقادات و باورهای مذهبی و فرهنگی بر آن حاکم است، آمار خوشایندی نیست. وزارت بهداشت شاید بتواند بخشی از موارد اقدام به خودکشی را پیشگیری کند، اما بخش زیادی از آن بر عهده سازمان‌ها و نهادهای دیگر است‌ که باید پای کار پیشگیری از خودکشی باشند.

انتهای پیام