اعوانی: وارث اصلی یونان ما هستیم نه غربیان / حبیبی: کتاب قانون ابن سینا در هیچ دانشکده طب در ایران تدریس نمیشود! 

به گزارش «مبلغ»- گروه فلسفه خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری انجمن حکمت و فلسفه ایران عصر روز گذشته (دوشنبه ۲۲ آبان ماه) مراسم روز جهانی فلسفه را با حضور غلامرضا اعوانی و نجفقلی حبیبی و پیامی از رضا داوری اردکانی برگزار کرد.

مالک شجاعی که دبیری جلسه را به عهده داشت در ابتدای جلسه ضمن تبریک روز جهانی فلسفه گفت: یونسکو از سال ۲۰۰۲ سومین پنجشنبه ماه نوامبر را به عنوان روز جهانی فلسفه نامگذاری کرد و در ایران هم به همت دکتر اعوانی و مؤسسه حکمت و فلسفه از سال ۱۳۸۳ در ایران هم روز جهانی فلسفه گرامی داشته می‌شود و برنامه‌ها و مجالس مختلفی در این حوزه برگزار می‌شود.

وی افزود: با مشورتی که با شورای علمی خانه اندیشمندان علوم انسانی داشتیم قرار است امروز یک کتاب را به عنوان اثر شاخص در حوزه فلسفه اسلامی و یک کتاب را به عنوان اثر شاخص در حوزه فلسفه غرب و تطبیقی معرفی کنیم که خوشبختانه مؤلفان هردو اثر هم حاضر هستند. یکی اثر جدید دکتر اعوانی با عنوان «فروغ حکمت؛ نقد و بررسی سیر تفکر غرب از دیدگاه حکمت الهی» که حاصل پژوهش دکتر اعوانی با رویکرد تطبیقی، تحلیلی و انتقادی است و به نظر بنده که شاگرد ایشان هستم می‌توان گفت این اثر حاصل بیش از پنج دهه کوشش و اجتهاد فکری دکتر اعوانی در حوزه فلسفه تطبیقی است که شامل فلسفه اسلامی، حکمت اسلامی و فلسفه غرب می‌شود. دکتر اعوانی در این اثر به بیش از ۳۰۰ اثر به زبان‌های انگلیسی، عربی و فارسی ارجاع دادند و نقد کردند و با اجازه ایشان قرار است ۱۰ جلسه درس گفتار برای این کتاب برگزار خواهیم کرد و فیلم درس گفتارها برای ما و نسل‌های بعدی بماند. به گفته خودشان این اثر از برکات دوران کرونا و خانه‌نشینی استاد در کتابخانه شخصی‌شان است.

شجاعی ادامه داد: کتاب شاخص دیگری که هدیه امروز ما به شماست تصحیح جدید و انتقادی «قانون» ابن‌سینا توسط دکتر نجفقلی حبیبی است که تاکنون دو جلد آن منتشر شده و جلد سوم هم در دست انجام است. دکتر اعوانی و دکتر سید حسین نصر هم در جلد اول این اثر مقدمات عالمانه‌ای نوشتند.

فلسفه در دوران جدید چه تغییراتی کرد؟

اولین سخنران این مراسم غلامرضا اعوانی، چهره ماندگار فلسفه بود که با موضوع «نقد فلسفه جدید» سخنرانی کرد. وی گفت: شاید برایتان تعجب‌برانگیز باشد که من قرار است چنین دوره‌ای را نقد کنم و شاید برایتان سوال پیش بیاید که ما اصلاً اجازه چنین کاری را داریم یا نه؟ باید پاسخ بدهم بله می‌توانیم؛ چون کار فلسفه کار نقد است مخصوصاً ما که در حکمت اسلامی بزرگ شدیم و اولین نهضت بزرگ ترجمه در تمام دنیا نهضت ترجمه دارالحکمه بوده است. در این نهضت تمام متون عقلی یک تمدن به طور کامل توسط مسیحیان به زبان عربی ترجمه شد و حکمت اسلامی پدید آمد و بعدها که در اروپا به زبان خارجی ترجمه شد نهضت وسیعی در کشورهای اروپایی پدید آمد.

رئیس اسبق مؤسسه حکمت و فلسفه افزود: فلسفه تطبیقی بسیار اهمیت دارد و کار ایرانیان است و تجربه پنجاه شصت ساله دارد. تنها جایی که حکمت حیات مستمر داشته ایران بوده و منظور از ایران هم ایران بزرگ و ایران فرهنگی است نه ایران فعلی و جغرافیایی. و نکته مهم اینکه هرجا که مرکز حکمت بوده مرکز قدرت هم بوده است. گاهی خراسان، گاهی اصفهان و گاهی هم مراغه و شیراز بوده است. تمام غربی‌ها خودشان را وارث یونان می‌دانند در حالی که وارث ما بودیم. متأسفانه فلسفه اسلامی‌ای که امروز در یک دپارتمان در ایران خوانده می‌شود مورد غفلت است. مسئله‌ای که کانت مطرح کرده بوده خیلی سال پیش تر ابن‌سینا مطرح و حل کرده است.

اعوانی در ادامه این سوال را مطرح کرد که چطور در دوره جدید یک تغییر ناگهانی در فلسفه اتفاق افتاد و روح آن دگرگون شد؟ و در پاسخ به آن توضیح داد: تغییر روح فلسفه دلایل مختلفی دارد مثل مخالفت کلیسا با علوم عقلی، گرایش‌های ضد عقلی مثل اصالت ایمان ضد عقل، پیدایش جریانی که وجود کلیات را انکار می‌کردند (نومینالیست‌ها)، احیای مکتب‌های غیر ارسطویی، ظهور ابن رشد لاتین چون ابن‌رشد در دوره جدید فیلسوف خیلی مؤثری بوده است. ابن رشد، ارسطویی بود و در کلیسا هم پیروانی داشت و نظریات ابن رشد لاتین حدود دو قرن در اروپا حاکم بود.

وی اضافه کرد: تأسیس دانشگاه‌های بسیار علی‌رغم مخالفتی که کلیسا داشت از دیگر عوامل تغییر فلسفه در عالم جدید است. دانشگاه پاریس، آکسفورد و کمبریج جزو اولین دانشگاه‌هایی بودند که حوالی سال ۱۲۱۵ تأسیس شدند. دانشگاه پاریس چند وقت پیش جشن ۸۰۰ سالگی‌اش راگرفت.

این استاد فلسفه ادامه داد: یکی از تغییراتی که در فلسفه روی داد نفی حکمت الهی بود. حکمت دو شعبه دارد؛ حکمت دینی و حکمت رسمی. قرآن همه انبیا را معلم حکمت می‌داند پس اساس دین حکمت است وگرنه مردم آن را نمی‌پذیرفتند. حکمت چه دینی چه غیر دینی یک خصوصیت مشترک دارد و آن تبیین همه چیز از دیدگاه الهی است. در قدیم علوم خیلی تحت تأثیر ارسطو بودند اما در چهار پنج قرن اخیر علوم ریاضی شده است و همه چیز جنبه مکانیستی صرف می‌گیرد و ریاضی و فرمول‌ها جایگزین علل چهارگانه ارسطویی می‌شود بنابراین علم جدید دنبال تسخیر عالم است بنابراین حکمت در جهان جدید تبدیل به قدرت شده است در حالی که در علم قدیم بخاطر حضور حکمت انسان یک موجود مختار و با اراده بود و اختیار از خیر و فضیلت می‌آید. دکارت به عنوان پدر علم جدید خیلی خرابکاری کرد چون او برای عالم نفس و روح قائل نبود و می‌گفت فقط انسان نفس دارد.

اعوانی در پایان گفت: یکی از سوالاتی که همواره مطرح بوده اینکه علم تقدم دارد یا اراده؟ حکماً می‌گویند علم تقدم دارد و فلسفه هم علم به حقایق اشیا است اما اشاعره و متکلمان می‌گویند علمی وجود ندارد و هرچه خدا اراده کرد همان است و این طرز تفکر با حکمت منافات دارد. در تمام نظریات فیلسوفان جدید حتی دکارت اصالت اراده وجود دارد که با حکمت مغایرت دارد.

چرا قانون ابن‌سینا مهم است؟

سخنران بعدی این مراسم نجفقلی حبیبی استاد فلسفه دانشگاه علامه و محقق و مصحح آثار فلسفی بود که درباره مسیری که برای تصحیح جدید قانون ابن‌سینا طی کرده توضیح داد و گفت: در همین ابتدا باید از دکتر اعوانی به خاطر حمایت‌هایشان تشکر کنم و در ادامه باید از اهمیت قانون ابن‌سینا بگویم. قانون ابن‌سینا یکی از مهم‌ترین آثار اوست به طوری که خودش هم در کتاب «شفا» از «قانون» به عنوان «کتاب بزرگ» یاد می‌کند در واقع ابن‌سینا در دو حوزه طب و موجودات (معادل فلسفه) خیلی عمیق شده و در دو کتاب قانون و شفا هم حرف‌های مشترک زیادی زده است. «قانون» ابن‌سینا یک کتاب جهانی است و تا قرن هفدهم کتاب درسی در حوزه طب جهانی بوده همچنین بزرگترین کتاب در حوزه طب اسلامی است. جایی خواندم که در سال ۱۳۳۳ در دانشگاه تهران مراسمی برای ابن‌سینا برگزار شده که در آن یکی از سخنرانان خارجی می‌گوید در قرن هفدهم امپراتور لهستان در کشور ما تصمیم گرفت دانشکده پزشکی تأسیس کند و بعد از تأسیس کتاب قانون ابن‌سینا برای تدریس معرفی شد.

وی افزود: ابن‌سینا «قانون» و «شفا» را در گرگان شروع به نوشتن کرده و بعداً در اصفهان یا همدان به اتمام رسانده است. در چندین بخش از شفا به کتاب قانون ارجاع داده شده اما برعکس آن خیر. با خواندن این دو اثر متوجه می‌شویم که ابن سینا فرد خیلی دقیق و جزئی‌نگر بوده است. ویژگی دیگر ابن‌سینا این بوده که بسیار علاقه داشته تا مردم چیزهایی را که بیان می‌کند یاد بگیرند بنابراین گاهی سخنانش را به صورت شعر و روان درآورده است تا مردم یاد بگیرند که سالم زندگی کنند. به عقیده ابن‌سینا انسان اگر سالم نباشد نمی‌تواند فکر کند. کتاب‌های دیگری از افرادی مثل کتاب زکریای رازی، جهانی شدند اما هیچکدام نتوانستند جای قانون را بگیرند. یکی از دلایل اهمیت قانون، نظم و تقسیم‌بندی آن است.

این استاد ممتاز فلسفه ادامه داد: قانون شامل پنج کتاب است؛ کتاب اول قانون که کلیات نام دارد شامل چهار فن است که بحث‌های عمومی مورد نیاز جامعه را مطرح می‌کند و درباره اهمیت ورزش گفته است. تمام کوشش ابن‌سینا این است که جامعه سالم باشد و در همین کتاب اول قانون درباره مسائلی مثل شیردهی مادر به فرزند و شرایط دایه هم حرف زده است. موضوعاتی که ما فکر می‌کنیم مختص امروز است. مسئله هوا و خواب درست برای ابن‌سینا بسیار اهمیت دارد به طوری که حدود ۱۰۰ صفحه درباره اهمیت هوا نوشته است. کتاب دوم قانون درباره داروهای گیاهی و نباتی و نکات آنهاست و بیش از ۸۰۰ نوع از این داروها را معرفی کرده است.

حبیبی گفت: ابتکار ابن‌سینا در کتاب دوم نظمی بوده که به معرفی داروهای گیاهی در این کتاب داده است. به طوری که از آن زمان تاکنون هیچکس آنقدر منظم درباره داروهای گیاهی ننوشته است. ابن‌سینا برای همه این داروهای گیاه ۱۶ خاصیت مطرح کرده و آنها را توضیح داده است. ابن‌سینا همچنین به رواج زبان عربی و فارسی و فرهنگ ایرانی بسیار کمک کرده مثلاً کلمه «ماست» را در کتابش آورده است. یکی از تأکیدات ابن‌سینا در کتاب قانون این است که روزی یک وعده غذا بیشتر نخورند.

مصحح «قانون» ابن‌سینا در خصوص اثر اخیر خود گفت: کاری که من در تصحیح جدید و انتقادی «قانون» کردم این است که فهرست‌های مفصلی برای این کتاب نوشتند تا دسترسی به موضوعات راحت‌تر شود. البته نگران زیاد شدن حجم آن بودیم اما ارزشش را داشت. اما کتاب سوم قانون چون خیلی زیاد است در قالب دو جلد منتشر می‌شود. کتاب چهارم و پنجم اما در قالب همان یک جلد منتشر می‌شود. مصری‌ها همین کتاب را در ۱۲ جلد منتشر کردند تا مختصر و قابل خواندن باشد. مایه تأسف است که ما این همه دانشکده طب سنتی داریم اما در هیچکدام از اینها کتاب به زبان عربی و قانون خوانده نمی‌شود و بیشتر به کتاب‌های مختصر دوران قاجار که به زبان فارسی منتشر شده اکتفا می‌کنند در حالی که منبع آن آثار هم قانون ابن‌سیناست. به همین خاطر هم این کتاب من احتمالاً خیلی فروش نخواهد داشت. جای تعجب دارد که این اولین بار است که «قانون» ابن‌سینا دارد تصحیح می‌شود در حالی که سالانه چندین ناشر در دنیا این کتاب را چاپ می‌کنند اما نسخه تصحیح نشده آن. تمام متن‌های قدیمی قانون براساس نسخه‌ای که سال ۱۲۹۴ قمری در مصر چاپ شده است دوسال بعد یعنی سال ۱۲۹۶ در تهران چاپ سنگی می‌شود.

حبیبی در ادامه بیان کرد: این تصحیحی که بنده انجام دادم به دست یکی از فیلسوفان خارجی رسیده و ایشان در چندین صفحه نظراتشان را به من اعلام کردند؛ اول اینکه خیلی از کار بنده تعریف کردند و بعد هم اینکه پیشنهاد دادند که بهتر است من از روش آقای آموس برتولاچی در تصحیح نسخه الهیات شفا استفاده کنم. من ایشان را وقتی به ایران آمده بودم دیدم و به من گفت: من همه نسخه‌های الهیات شفا را در سراسر دنیا جمع آوری می‌کنم و تا ۵-۶ سال پیش حدود ۲۰۰ نسخه از الهیات شفا از سراسر جهان جمع‌آوی کرده بود و خب هزینه زیادی هم برای این کار صرف کردند. به گفته خودشان مبلغ ۶ میلیون دلار اتحادیه اروپا برای این پروژه هزینه کرده است و هنوز هم کتاب منتشر نشده است. به هرروی جواب من به کسی که نقد به تصحیح جدید قانون وارد کرده این بود که گفتم من روش آقای برتولاچی را قبول ندارم چون آن روش وقت زیادی تلف می‌کند.

وی در پایان گفت: کتاب سوم قانون درباره تشریح بدن، بیماری‌ها و داروهای مورد نیاز بیماری‌هاست و این کتاب مفصل‌ترین بخش قانون است. کتاب چهارم هم در ادامه کتاب سوم و درباره طبع‌های مختلف است و کتاب پنجم نسخه است و بسیاری از دانشکده‌های طب سنتی از این کتاب استفاده می‌کنند. برخی از نسخه‌های این کتاب برای خود ابن‌سینا و برخی هم برای طبیبان دیگر است.

اعوانی در پایان این جلسه گفت: متأسفانه ایران فن صدور کتاب را بلد نیست در حالی که از صادرکردن آن می‌تواند کسب درآمد دلاری داشته باشد.