آداب سفر رفتن در اسلام، روایات و مفاتیح الجنان

سفر یکی از نیازهای اساسی انسان است که به کنترل مشکلات فردی و اجتماعی، بهبود روابط اعضای خانواده و خارج شدن از روزمرگی کمک بسیاری می‌کند. فرد با سفر کردن برای مدتی از دغدغه‌های همیشگی رهایی پیدا می‌کند و استراحتی به روح و جسم خود می‌دهد.

نیاز روحی به سفر کردن پررنگ‌ترین دلیل مسافرت به شمار می‌رود. در اسلام نیز سفر بسیار توصیه شده است. آیات و روایات زیادی، آداب و اصول سفر را تبیین کرده‌اند. اسلام، سفر رفتن را مایه سلامتی و افزایش روزی انسان بیان کرده و سیر و سیاحت در زمین با انگیزه های درست و خردمندانه را موجب رشد تعالی انسان دانسته است. در ادامه به مواردی پیرامون آداب و فرهنگ سفر خواهیم پرداخت. پس در این مقاله با کجارو همراه باشید.

_{منبع عکس: ژیوار}

با آداب سفر آشنا شوید:

آداب سفر در اسلام

_{منبع عکس: پژوهه}

خداوند در قرآن کریم‌، به‌عنوان کتاب هدایت بشر، هجرت و گردش روی زمین را بهترین و کامل‌ترین منبع انسان‌ساز دانسته و افراد را به این امر دعوت کرده است تا در این مسیر، به آگاهی و شاخت آفریننده هستی برسند. انسان‌ها با این گذشت و گذار در طبیعت و جهان، به مطالعه و تفکر درباره سرگذشت پیشینیان ترقیب می‌شوند و درس‌های بزرگی می‌گیرند که آن‌ها را به جایگاه‌های بالای انسانی می‌رسانند.

پندآموزی از سرگذشت اقوام گذشته، به‌ویژه کافران، تفکر درباره چگونگی پیدایش زمین و دید آگاهانه به جهان و اجزای آن، همه و همه به‌عنوان فواید سفر، در آیاتی از قرآن ذکر و سفارش شده‌‎اند. اگر سیر و سفر این موارد را در بر بگیرد، موجب تعالی انسان و جامعه شده و مورد تایید خدای یکتا است.

_{منبع عکس: آوازه تراول}

در اسلام برای شروع سفر آدابی ذکر شده است که رعایت آن‌ها سبب کاهش سختی‌های سفر و افزایش برکت می‌شود. وصیت کردن قبل از سفر، از توصیه‌های اسلام است؛ تا ذهن از دل نگرانی و مدیون بودن به دیگران خلاص شود. با توجه به خطرات احتمالی سفر، وصیت کردن قبل از آن توصیه شده است تا فرد حق دیگران را ادا کند.

خبردار کردن خانواده قبل از سفر سفارش شده است. این امر سبب می‌شود تا مسافر از راهنمایی‌ها و دعای خیر آن‌ها بهرمند شود و باخیالی آسوده‌تر سفر کند. بهتر است خانواده بعد از سفر، به پیشواز مسافر بروند. صدقه دادن قبل از سفر بسیار توصیه شده است. این عمل انسان را از شر بدی‌ها و مشکلات، خلاص می‌کند.

در اسلام برای شروع سفر دعا و اذکاری بیان شده است. توصیه شده هنگام خروج از منزل در زمان سفر، یازده مرتبه سوره توحید خوانده شود که خداوند آن را نگهبان مسافر قرار می‌دهد تا زمانی که بازگردد. بهتر است شروع سفر با خواندن آیه‌الکرسی همراه باشد.

_{منبع عکس: پازلا}

امام صادق (ع) در شروع سفر می‌فرمودند:

خدایا راه را بر ما آسان و نیکو گردان و عاقبت ما را بزرگ بدار.

فرد مسافر با خواندن دعاهای ویژه سفر، حمایت و عنایت خداوند را در طول سفر همراه خود می‌کند. این امر همچنین سبب یاری خداوند به خانواده مسافر، در زمان غیبت او می‌شود. گفتن «بسم‌الله»، بهترین ذکر برای زمانی است که مسافر سوار بر وسیله نقلیه می‌شود. نام خدا سبب ایمنی سفر و آرامش خاطر او است.

تهیه وسایل مورد نیاز سفر از مواردی است که توصیه شده است. توشه سفر باید حلال، پاکیزه و زیاد باشد. گذاشتن نان در توشه سفر، سبب برکت است. همراه داشتن این وسایل سبب ایجاد فضای آرام و لذت‌بخش در سفر می‌شود. حفظ و حراست از وسایل هم توصیه شده است؛ چون به‌عنوان پیشتوانه انسان در سفر هستند و مانع پریشانی فرد می‌شوند.

_{منبع عکس: کافه سور}

تنها سفر رفتن در روایات نهی و انتخاب هم‌سفر و همراه خوب و همسان توصیه شده است. بهتر است هم‌سفران از نظر توان مالی هم‌سطح باشند تا سبب سرشکستگی نشود و فرد کم‌برخوردار بیش از توان خود به خرج نیفتد. هماهنگ و هم‌فکر بودن همراهان از نظر عقاید مذهبی، سطح علمی و فضیلت انسانی، اوقات بهتری را در سفر رقم خواهد زد.

هماهنگی هم‌سفران از نظر سطح مالی، عقاید مذهبی و سطح علمی، اوقات بهتری را رقم خواهد زد

داشتن اخلاق نیک در سفر، از توصیه‌های مهم اسلام است. بهتر است هم‌سفر در اخلاق الگو باشد تا این همراهی سبب زینت شخص شود. خوشرویی، تواضع و ادب از خصلت‌های خوب انسانی هستند که در سفر جایگاه ویژه‌ای دارند. همراهی فرد خوش‌اخلاق، سفر را لذت‌بخش و شیرین و سختی‌ها را آسان می‌کند.

سازش در سفر و با هم‌سفرها، بسیار مهم است. بهتر است صحبت‌ها با روی‌گشاده و بخشنده باشند و با همراهان مشورت شود. اختلاف کردن در سفر، سبب از بین رفتن خوبی‌های آن‌ می‌شود. وظیفه‌شناسی و مسئولیت‌پذیری از ویژگی‌های خوب و لازم هم‌سفر هستند. همیاری و همکاری در طول سفر، بسیار سفارش شده است و کسی که کارهای خود را به دیگران واگذار کند، همراه خوبی نیست. 

_{منبع عکس: ایرنا}

انسان از گناه و امور مخالف شرع اسلام در همه حال منع شده است. یاد آخرت در سفر، سبب حرکت در مسیر بندگی است و سفر را به پلی برای کسب سعادت دنیوی و اخروی بدل می‌کند. توجه به آثار عظمت خداوند در طبیعت مثل کوه، جنگل، دریا و صحراها سبب درک عمیق، خداشناسی و شکرگزاری انسان می‌شوند و این مسیر، شناخت و بصیرت افراد را گسترش می‌دهد.

آداب سفر در مفاتیح الجنان

_{منبع عکس: بهداشت نیوز}

در کتاب مفاتیح الجنان که از آثار آیت‌الله جوادی آملی است، دعاها، اعمال و اذکار دین اسلام جمع‌آوری شده‌اند. در بخشی از کتاب مفاتیح الجنان به آداب، حمکت‌ها و اهمیت سفر پرداخته شده است که در ادامه به‌صورت خلاصه بیان می‌شود.

سفر را باید با امیدواری و دوری از فکرهای منفی آغاز کرد. در احادیث نیز آمده است که اگر انسان بدبین باشد و سخت بگیرد، سختی پیش می‌آید. دو رکعت نماز با هم‌سفران قبل از سفر توصیه شده است. مسافر با خواندن آن، همه چیز را به خدا می‌سپارد و به او توکل می‌کند. خواندن سوره‌های حمد، آیه‌الکرسی، فلق، ناس و اخلاص هنگام خروج از خانه توصیه شده است.

_{منبع عکس: تفریح یاب}

امیرالمومنین (ع) پنج فایده سفر را اندوه‌زدایی، درآمدزایی، دانش‌افزایی، ادب‌آموزی و همراهی با افراد شرافتمند دانسته‌اند. در سفر نباید دین و نماز به مخاطره بیفتد. شبانه مسافرت کردن در احادیث توصیه شده است و دلیل آن را این‌گونه بیان کرده‌اند که زمین آن‌طور که در شب طی می‌شود در روز طی نمی‌شود. شبانه از سفر برگشتن نکوهیده است، مگر آن‌که از قبل اطلاع داده شود. روز شنبه برای سفر خوب است. توقف کوتاه در منزلگاه‌های بین راهی توصیه شده است. امام باقر (ع) می‌فرمایند: 

اندوه‌زدایی، درآمدزایی، دانش‌افزایی، ادب‌آموزی و همراهی با افراد شرافتمند از فواید سفر هستند

هرگاه در زمین سرسبز و خرم سفر می‌کنید، به‌آرامی سیر کنید و هرگاه زمین خشک و بی‌حاصل را می‌پیمایید، به سرعت بگذرید.

در سفرهای گروهی هزینه سفر باید تقسیم شود. بهتر است سهم هم‌سفران پیشاپیش جدا و مشخص شود که این‌گونه آرامش ‌خاطر بیشتری وجود خواهد داشت. تهیه سوغات برای خانواده توصیه شده است؛ هر چند هدیه کوچکی باشد. پس از اتمام مسافرت به شکرانه سلامتی و فرصت سفر، بهتر است صدقه داده شود.

اهمیت سفر و آداب آن

_{منبع عکس: practicalwanderlust}

طبیعت از نعمت‌های خداوند است که در اختیار انسان قرار گرفته و لازمه بقا و حیات اوست. سفر به سرزمین‌های مختلف، مکان‌های تاریخی و دیدن طبیعت و جلوه‌های آن پیشینه‌ای طولانی دارد و سرشت انسان به‌گونه‌ای رقم خورده است که به حضور در میان طبیعت نیاز دارد. قرآن کریم به برخی پدیده‌های طبیعی سوگند خورده و انسان را به تفکر و تدبر در آن‌ها، به‌عنوان مظهر آیات الهی دعوت کرده است.

داشتن برنامه‌ریزی خوب برای سفر و شناخت جاهای دیدنی مقصد، بر کیفیت و کمیت آن تاثیر بسیاری دارد و سبب صرفه‌جویی در وقت و هزینه‌ها می‌شود. سفر کردن برای آشنایی با آداب و رسوم و فرهنگ مناطق مختلف جهان بسیار جالب است. این‌گونه انسان از حصار جغرافیایی خود خارج و با افراد، مکان‌ها و موقعیت‌های جدید روبه‌رو می‌شود. این حضور و سفر گردشگران، سبب حرکت، پویایی و رونق جامعه میزبان است.

_{منبع عکس: busytourist}

هر منطقه و جامعه‌ای دارای آداب، رسوم و فرهنگ خاصی است که رعایت آن‌ها از وظایف هر مسافری به شمار می‌رود. احترام به این اصول و قوانین از ایجاد تعارض و تنش جلوگیری می‌کند. درک فرهنگ و اصول منطقه و داشتن آرامش و خوش‌رویی، سبب ایجاد ارتباط بهتر با مردم محلی و شکل‌گیری سفری به‌یادماندنی است.

جوامع محلی به‌خصوص شهرهای کوچک و روستاها، رسم و افکار خود را مقدس می‌شمارند و گاهی هنجارشکنی می‌تواند به فرهنگ آن منطقه آسیب برساند. همراهی با فرهنگ و رسوم مناطق، خود از جاذبه‌های گردشگری محسوب می‌شود.

_{منبع عکس: آخرین خبر}

حفاظت از محیط زیست، آلوده نساختن مسیر و مقصد، بسیار مهم و یک وظیفه فردی و اجتماعی است. آسیب به پوشش گیاهی با کندن آن‌ها یا آتش زدن شاخه‌ها می‌تواند سبب آسیب طولانی مدت به منطقه شود؛ پس تا حد امکان آتش روشن نکنید و اگر روشن کردید از خاموش شدن کامل آن اطمینان حاصل کنید.

ایجاد آلودگی صوتی سبب رنجش حیوانات در طبیعت می‌شود 

ایجاد آلودگی صوتی در طبیعت، باعث آسیب به جانوران منطقه می‌شود و باید حریم زندگی حیوانات در طبیعت محترم شمرده شود. شکار حیوانات و قطع شاخه‌های درختان، نسل های آینده را از طبیعت بکر و غنی محروم می‌سازند.

در سفر به شهرها یا طبیعت، باید تلاش شود که هیچ اثری، به‌جز جای دو پا از گردشگر، باقی نماند و آن محیط دچار زشتی و آلودگی نشود. به‌طور کلی سفر نباید باعث تخریب یا آلودگی محیط زیست، تجاوز به حریم زندگی گیاهان و جانوران یا تغییر در سیمای محیط شود. بسیار پسندیده است که در طبیعت‌گردی تا حد امکان زباله‌ها جمع‌آوری شود تا هم این فرهنگ رواج پیدا کند و هم به مرور محیط زیست پاک شود.

_{منبع عکس: royalexaminer}

نکته مهم در سفر به مناطق تاریخی و بازدید از این آثار، آسیب نرساندن به آن‌ها است. این موارد اغلب به‌دلیل گذر زمان، آسیب‌پذیر و حساس هستند. متاسفانه بی‌فرهنگی و ناآگاهی، بخش مهمی از آثار تاریخی کشورمان را دچار آسیب‌کرده است و رعایت این مساله از اصول فرهنگی سفر است. در سفر به طبیعت، به‌خصوص غارها، باید به این نکته توجه شود که دست زدن به دیواره‌ها و ستون‌ها می‌تواند به مرور زمان سبب تخریب و تغییر طبیعت آنجا شود؛ پس تا حد امکان به آن‌ها دست زده نشود.

تهیه صنایع دستی و سوغات منطقه یکی از رسم‌های سفر است که محاسن زیادی دارد. این کار به اقتصاد منطقه کمک می‌کند و سبب رشد و رونق آنجا می‌شود؛ به‌علاوه خانواده و دوستان را خوشحال و راغب سفر به آن مناطق می‌کند.

_{منبع عکس: پیک لند}

عکاسی یکی از تفریحات سفر به طبیعت، شهر یا روستا است؛ ولی باید توجه شود که در عکاسی از افراد، حتما رضایت و اجازه آن‌ها لازم است و رعایت نکردن این موضوع، تجاوز به حریم شخصی افراد محسوب می‌شود.

 بهتر است تا حد ممکن وسایل و خدمات مورد نیاز خود را از مقصد تهیه کنیم. این کار سبب رونق بیشتر منطقه می‌شود. در مسافرت به‌خصوص سفر به روستاها یا شهرهای کوچک، بهتر است از اقامتگاه‌های بوم گردی استفاده شود. افراد با این کار، هم با شکل زندگی مردم منطقه بیشتر آشنا می‌شوند و هم به اقتصاد منطقه کمک می‌کنند.

آداب سفر حج

_{منبع عکس: یلدا سیر}

سفر حج انواعی دارد که دارای آداب مشترکی هستند. حج سفری معنوی و خدایی است که باید مخلصانه و برای قرب الهی انجام گیرد. هرگونه ریا کاری، اجر این حرکت خداپسندانه را زایل می‌کند. به جا آوردن حج مقبول، مقدمات، آمادگی‌ها و شرایطی دارد. این آداب را در سیره پیامبر و روایات می‌توان یافت.

برای شروع سفر حج، اولین شرط نیت خدایی است و انگیزه سفر بسیار در آن تاثیر دارد. شرط بعدی توبه و استغفار به درگاه خدا و زدودن زنگارهای گناه از روح انسان است. این امر سبب فراهم شدن زمینه‌های رشد و تعالی در سفر حج است. خداوند به‌عنوان میزبان سفر حج، به باطن حجاج آگاه است. آن‌ها باید دل و روح خود را برای رضای خدا پاک و طاهر کنند.

_{منبع عکس: سلامت دات}

حاجیان پیش از سفر حج با اعمالی به جنگ نفس خود می‌روند و آن را برای خدا پاک می‌کنند تا با تمام وجود به سوی او بروند. پاک کردن اموال یکی از شروط حج است. این کار با پرداخت خمس یا زکاتی که بر گردن فرد است یا رد مظالم انجام می‌شود. خداحافظی و طلب حلالیت از دوستان و آشنایان جزو اعمال پیش از سفر حج است.

سفر حج اعمال و مناسکی دارد که نیاز است حاجی قبل از سفر آموزش ببیند و به آن‌ها آگاه باشد. پس آموزش فلسفه، تاریخچه، و اعمال حج، پیش از سفر ضروری است. درستی اعمال حج یکی از شروط قبولی آن است و باید به‌طور دقیق اجرا شود.

_{منبع عکس: تسنیم نیوز}

از آنجا که برای به جا آوردن حج باید به کشور عربستان سفر کرد، همه موظف هستند با آداب، فرهنگ، عقاید، اصول و قوانین این کشور به قدر لازم آشنا باشند تا از هرگونه برخورد و ایجاد تفرقه جلوگیری شود.

آشنایی با مذاهب اسلامی کشورهای مختلف و مسائل فقهی آن‌ها، برای جلوگیری از هرگونه تنش، مهم است. بهتر است با زبان عربی آشنایی داشته باشید تا بتوانید ارتباط بهتری برقرار کنید. رعایت بهداشت فردی و عمومی، احترام با حقوق دیگران و رعایت مقررات شهری حاکم بر عربستان برای داشتن سفری آرام، ضروری است.

آداب سفر مشهد

_{منبع عکس: کجارو}

زیارت حضرت رضا (ع) و حرم متبرک ائمه اطهار (ع) باید با ارتباط روحی و قلبی انجام شود و هرچه معرفت و شناخت انسان نسبت به فرد معصوم بیشتر باشد؛ برکات سفر ملموس‌تر می‌شود. زیارت آداب خاصی دارد و هرچه زائر بیشتر و بهتر این آداب را رعایت کند از فیض معنوی بالاتری برخوردار خواهد شد.

شهر مشهد سالانه میزبان زائران بسیاری از شهرهای مختلف ایران و جهان است. زیارت حرم حضرت رضا (ع) بسیار در روایات توصیه و آداب عام و خاصی برای آن نقل شده است. خلوص نیت و طهارت روحی و جسمی و حتی انجام غسل زیارت از آداب پیش از تشرف هستند و اثرات مثبت زیارت را دو چندان می‌کنند.

_{منبع عکس: ندا بال آسمان}

بهتر است زائر مسافتی را با پای پیاده تا حرم طی کند. ذکر گفتن در مسیر و با ادب وارد حرم شدن از نکات مهم زیارت هستند. خواندن اذن دخول در بدو ورود به حرم و آهسته سخن گفتن توصیه شده است. خواندن زیارت‌نامه و نماز زیارت سبب قبولی دعا و حاجت می‌شوند. خواندن قرآن و هدیه ثوابش به روح مطهر اولیا خدا، جزعی از آداب زیارت هستند.

آداب سفر کربلا

_{منبع عکس: عراق یار}

سفر کربلا یا عتبات عالیات از سفرهای مهم و محبوب ایرانی‌ها، شیعیان و مسلمانان سراسر دنیا است. عاشقان امام حسین از جای‌جای این کره خاکی برای سفر به این منطقه متبرک لحظه شماری می‌کنند. این سفر معنوی و ارزشمند اصول و آدابی دارد. همانند هر عملی زیارت کربلا نیز باید با نیت خالص خدایی انجام شود.

زائر حسینی باید رفتار خوب و نیکو با همراهان و اطرافیان خود داشته باشد. از آنجا که این سفر معنوی معمولا پر ازدحام  است و محدودیت امکانات ممکن است مشکلاتی به وجود بیاورد؛ اخلاق نیکو و حس کمک به همراهان بسیار مهم است. داشتن صبر و آرامش، همکاری با خدام و کنترل خشم، سبب جلوگیری از هرگونه درگیری و داشتن سفری پرثمر خواهد شد.

_{منبع عکس: تجارت نیوز}

کم‌گویی و به نیکی سخن گفتن در سفر کربلا توصیه شده است. این کم‌گویی تمرکز انسان را به سوی هدف، معطوف می‌کند و برکات بسیاری را به‌سمت روح انسان جاری می‌سازد. ذکر گفتن در طول مسیر سبب بخشش گناهان و شایستگی روح برای دیدار حرم می‌شود.

طهارت و رعایت بهداشت، باعث سلامتی زائر و اطرافیان او و داشتن سفری دور از بیماری می‌شود. غسل زیارت پیش از رفتن به حرم، بسیار نماز خواندن و صلوات گفتن در این سفر توصیه شده است. داشتن وقار و متانت، چشم پاکی، کمک به نیازمندان و پرهیز از بحث‌های نابجا، اجر سفر انسان را بالا می‌برد. 

آداب سفر قم

_{منبع عکس: اتاقک}

سفر به شهر قم و زیارت حرم مطهر حضرت معصومه (ع) دارای فضیلت و جایگاه بالایی است. این سفر معنوی آداب و اعمالی دارد که می‌توانند اجر سفر را بیشتر کنند و بهره معنوی زائر را بالا ببرند. انجام غسل زیارت پیش از رفتن به حرم توصیه شده است. بهتر است با طهارت و وضو قدم در راه گذاشته شود. به تن داشتن لباس پاک و معطر در زیارت بسیار توصیه شده است.

داشتن آرامش ، ذکر گفتن و خواندن اذن دخول در زیارت توصیه شده‌اند

قدم‌های زائر در حرکت به سوی حرم، باید با وقار و آرامش باشد و با ذکر وارد حرم شود. خواندن اذن دخول در آستانه ورود به حرم و وارد شدن به حرم با پای راست در احادیث توصیه شده است. خواندن زیارت‌نامه، تسبیحات و توبه و استغفار اجر معنوی زیارت را بالا می‌برند.

در سفر به شهرهای مذهبی همانند قم، باید به فرهنگ و عقاید مردم منطقه احترام گذاشته شود. پوشش مناسب و به دور از هنجار شکنی، از آداب این سفر است. پوشیدن چادر برای حضور در حرم‌های معصومین و امامزاده‌ها الزامی است. رعایت بهداشت در صحن‌ها و آرام سخن گفتن از اصولی است که همه باید به آن توجه کنند.

_{منبع عکس کاور: lonelyplanet}