آتشفشان چیست و چگونه به وجود می آید؟

پدیده آتشفشان در طول سالیان دراز از عمر کره زمین، همواره به وقوع پیوسته است. آتشفشان بر اثر تغییر در لایه‌های زیرین نزدیک به پوسته زمین و عوامل خارجی رخ می‌دهد. دانشمندان با بررسی نقاط مستعد فوران آتشفشان در جهان، موفق به شناسایی مراکز فعال آتشفشانی شده‌اند؛ گرچه پیش‌بینی وقوع آتشفشان امکان‌پذیر نیست.

اگر به دانستنی‌هایی درباره پدیده آتشفشان و چرایی آن علاقه دارید، با ما همراه شوید. در این مقاله ما اطلاعات قابل‌توجهی درباره آتشفشان ارائه می‌دهیم و به معرفی فعال‌ترین آتشفشان‌های ایران و جهان خواهیم پرداخت.

آنچه می‌خواهید درباره آتشفشان بدانید:

آتشفشان چیست و چگونه به وجود می آید؟

_{منبع عکس: ایسنا، عکاس نامشخص}

آتشفشان پدیده‌ای در حوزه علم زمین‌شناسی است که در زبان ساده می‌توان آن را فوران توده‌های مذاب از حفره‌های سطح زمین دانست. کره زمین در ابتدا کره‌ای گداخته بوده است و در طول سال‌هایی که از عمر آن می‌گذرد، پوسته بیرونی به لایه‌ای سخت تبدیل شده و بر اثر عبور مواد مذاب از منافذ، بخش‌هایی از این پوسته سوراخ شده و مواد مذاب داخل آن به سطح زمین رسیده است. در هر پدیده آتشفشان، مخلوطی از سنگ‌های آتشفشانی، گازهای درون زمین و خاکستر به سطح زمین فوران می‌کنند. آتشفشان‌ها در حالت کلی در مناطقی از زمین که پوسته سخت آن حالت فرورفته یا برآمده داشته باشند رخ می‌دهد و کوه‌های آتشفشانی نیز به همین ترتیب در طول زمان با انباشت مواد مذاب سرد شده به وجود آمده‌اند.

آتشفشان در تعریف علمی، یک ساختمان زمین‌شناسی است که مواد مذاب درون زمین از طریق آن به پوسته بیرونی و سطح زمین می‌رسند. انباشت مواد گداخته هسته زمین که شامل گاز، مایع و جامد هستند در یک منطقه سبب ایجاد کوه آتشفشانی می‌شود. در هر نقطه از زمین که به‌لحاظ ساختار، پوسته برای فوران آتشفشان مناسب باشد نیز کوه‌های آتشفشانی تشکیل می‌شوند.

ساختمان آتشفشان شامل دودکش، دهانه انفجاری و مخروط آتشفشانی می‌شود. بسته به‌شدت انفجار آتشفشان، قطر دهانه متفاوت است و مواد فورانی نیز شکل مخروط آتشفشانی را تعیین می‌کنند. فوران آتشفشان شامل ماگما، لاوا یا گدازه و سنگ‌های آتشفشانی می‌شوند. ماگما داغ، سیال و سیلیکاتی است و ماده اصلی سازنده سنگ‌ها به شمار می‌رود. سنگ‌های آتشفشانی پس از افتادن روی سطح زمین به سرعت سرد می‌شوند. سنگ‌های اطراف کوه آتشفشان ساختار شیشه‌ای دارند و از انواع سنگ‌های ریزدانه هستند.

_{منبع عکس: motamem.org، عکاس نامشخص}

از مهم‌ترین آثار فوران آتشفشان‌ها می‌توان به تشکیل چشمه‌های آبگرم اشاره کرد. آب‌های سطحی و زیرزمینی پس از برخورد با سنگ‌های داغ، گرم شده و وارد چرخه آب می‌شوند. این روند در اطراف کوه‌های آتشفشانی چشمه‌های آبگرم را ایجاد می‌کند. از دیگر آثار فوران آتشفشان‌ها می‌توان به تغییر کوتاه مدت آب و هوایی در جهان اشاره کرد. پس از هر بار آتشفشان، کره زمین کاهش دمای ملموسی را تجربه می‌کند، اما مرگ و میر انسان‌ها و جانوران و تخریب ساختمان‌ها و سازه‌ها از آثار مخرب فوران آتشفشان‌ها هستند.

با کمک سایر رشته‌های علمی و مطالعه بر پدیده آتشفشان، می‌توان پیشگویی‌های نسبی درباره احتمال فعال شدن کوه‌های آتشفشانی خاموش به دست آورد. آتشفشان پدیده‌ای جهانی به شمار می‌رود و در سایر کرات منظومه شمسی نیز اتفاق می‌افتد.

آتشفشان چگونه فوران می‌کند؟

_{منبع عکس: خبرگزاری برنا، عکاس نامشخص}

فوران آتشفشان زمانی رخ که فشار گازها و گدازه‌های هسته زمین بالا می‌رود، رخ می‌دهد و با پرتاب گازهای سمی، خاکستر و سنگ همراه است. فوران می‌تواند به‌صورت انفجاری عظیم یا خفیف باشد. گاهی بر اثر شدت انفجار حاصل از فوران آتشفشان در اطراف کوه، سونامی، زمین‌لرزه یا سیلاب‌های شدید رخ می‌دهد. بارش باران‌های اسیدی نیز از پیامدهای فوران آتشفشان به شمار می‌رود.

شکل دهانه آتشفشان، محل قرار گرفتن آن، شکل و نوع مخروط آتشفشانی و شدت انفجار، فوران‌های آتشفشان را دسته‌بندی می‌کنند. شدت فوران آتشفشان‌ها به نوع ترکیب عناصر موجود در گداخته و گازها مربوط می‌شود. سنگ‌های آتشفشانی نیز انواع متفاوتی دارند. عناصر تشکیل دهنده سنگ‌ها سبب شکل‌گیری نوع مخروط‌های آتشفشانی می‌شود. ریزشی یا فرسایشی بودن دهانه و مخروط نیز با شدت و جنس سنگ و ترکیب‌های موجود در فوران، ارتباط دارند.

به‌طور کلی، پس از فوران آتشفشانی حجم زیادی از گازها از دهانه کوه آزاد می‌شوند. ترکیب گازهای مختلف و تشکیل گازهای آتشفشانی در عمق زمین اتفاق می‌افتد. گازهای اصلی در این فرآیند بخار آب، دی اکسید کربن و دی اکسید گوگرد هستند. بخار آب سمی نیست و رها شدن آن از دهانه آتشفشان تاثیر مثبتی بر چرخه آب و هوایی می‌گذارد.

_{منبع عکس: سایت علمی بیگ بنگ، عکاس نامشخص}

دی اکسید کربن نیز با وجود آن که از گازهای گلخانه‌ای محسوب می‌شود و در گرم شدن زمین نقش دارد؛ اما با توجه به تعداد فوران آتشفشان‌ها در سال، تاثیر محدودی در این فرآیند دارد؛ بنابراین خسارت قابل‌توجهی نخواهد داشت. بیشترین تاثیر در میان گازهای فورانی به دی اکسید گوگرد مربوط می‌شود. بارش باران اسیدی نیز به‌دلیل تولید اسید سولفوریک از دی اکسید گوگرد موجود در هوا پس از آتشفشان، اتفاق می‌افتد؛ البته در طول زمان این پدیده سبب خنک شدن کره زمین می‌شود.

شاید در نگاه نخست، فوران آتشفشان پدیده‌ای مخرب به نظر برسد؛ اما خوب است بدانید که آتشفشان‌ها دلیل حاصلخیزی زمین‌های بایر می‌شوند. خاکستر حاصل از هر بار آتشفشان، به سرعت تجزیه و با خاک مخلوط می‌شود. گازهای منتشر شده از آتشفشان‌ها نیز در طول زمان به منابعی قابل‌توجه تبدیل می‌شوند. دامنه‌های کوه‌های آتشفشانی به‌دلیل خارج از دسترس بودن، مکانی امن و به دور از تصرف انسان‌ها برای رشد گیاهان و حیوانات نادر به شمار می‌روند. از طرف دیگر فوران آتشفشان‌ها کره زمین را خنک کرده‌اند و در طول زمان جزایر زیادی را نیز به وجود آورده‌اند. رسوب حاصل از فوران‌های آتشفشانی نیز برای تهیه وسایل صنعتی و بهداشتی بسیاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

انواع آتشفشان

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان، عکاس نامشخص}

آتشفشان‌ها در شکل‌ها و انواع مختلفی اتفاق می‌افتند. فوران آتشفشان ممکن است به‌صورت نقطه‌ای، شکافی یا پله‌ای صورت بگیرد. آتشفشان‌ها از نظر شکل ظاهری به سه دسته تقسیم می‌شوند. آتشفشان‌های سپری به‌شکل یک گنبد صاف هستند و به‌آرامی رخ می‌دهند؛ تا جایی که ساکنان اطراف آن فرصت دور شدن از آتشفشان را دارند.

آتشفشان‌های چینه‌ای نوع دیگری از فوران آتشفشانی هستند که شکل مخروطی دارند و با شدت زیاد اتفاق می‌افتند. در این نوع از فوران آتشفشانی شدت و سرعت انفجار مجالی برای گریز ساکنان اطراف آن باقی نمی‌گذارد. انفجار آتشفشان کوه آگونگ در جزیره بالی  بین سال‌های ۱۹۶۳ تا ۱۹۶۴، از نوع انفجار چینه‌ای بود که متاسفانه تلفات زیادی در بر داشت. آخرین نوع فوران، کاسه آتشفشانی نام دارد که ظاهری دایره‌ای شبیه به حوضچه دارد. شدت فوران در این نوع به حدی است که دیواره‌های محافظ ماگما از بین می‌روند.

آتشفشان چگونه فعال می‌شود؟

_{منبع عکس: زومیت، عکاس نامشخص}

پس از آشنا شدن با مفهوم پدیده آتشفشان و شکل فوران آن، ممکن است این سوال در ذهن شما پیش بیاید که چرا آتشفشان اتفاق می‌افتد یا آتشفشان چگونه فعال می‌شود؟

فوران آتشفشانی بسیار فراتر از آن چیزی است که در ظاهر می‌بینیم. در واقع فعل و انفعالات داخل زمین به‌همراه عوامل خارجی باعث شکل‌گیری پدیده آتشفشان می‌شوند. حرکت صفحات زمین، تغییرات آب و هوایی و حرکت ماگما در نزدیکی هسته زمین، دلایل اصلی فوران آتشفشان‌ها هستند.

سنگ‌های لایه‌های زیرین زمین، در اثر گرمای هسته زمین ذوب می‌شوند و مایعی مذاب به نام ماگما با درجه حرارت بالا تولید می‌کنند. این گدازه‌ها زیر پوسته‌ای جامد مخفی می‌مانند تا زمانی که به‌دلیل کمتر شدن چگالی به‌سمت بالا شروع به حرکت می‌کنند. در این مرحله گازهای موجود در گدازه‌ها تا ۱۰۰۰ برابر اندازه واقعی خود بزرگ می‌شوند که مانند بمبی آماده انفجار هستند. با رسیدن به سوراخ پوسته زمین، گدازه‌های ماگما رها می‌شوند و انفجاری با درجه حرارت بیش از ۱۰۰۰ درجه سانتی‌گراد با سرعت ۷۰۰ کیلومتر در ساعت اتفاق می‌افتد.

_{منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس نامشخص}

در بعضی فوران‌های آتشفشانی انفجارهای پیاپی رخ می‌دهد که به‌دلیل افزایش انرژی گازهای منبسط است. استحکام کم سنگ‌های پوسته زیرین زمین و تغییرات شدید آب و هوایی مانند آب شدن یخچال‌های طبیعی، اثر زیادی بر احتمال فعال شدن آتشفشان‌های خفته دارند. زمین‌لرزه نیز به‌دلیل جابه‌جا کردن صفحه‌های زیرین زمین، نقشی مؤثر در شکل‌گیری فوران آتشفشانی دارد.

با وجود پیشرفت هر روزه تکنولوژی در زمینه بررسی گازهای اطراف آتشفشان‌ها‌ و همین طور بررسی تغییرات حرارتی اعماق زمین، پیش‌بینی وقوع پدیده آتشفشان هنوز برای بشر ممکن نیست. اگرچه دانشمندان موفق به شناسایی آتشفشان‌های فعال یا کوه‌های با احتمال فعالیت آتشفشانی شده‌اند، هنوز از زمان فوران آتشفشان‌ها کسی خبر ندارد.

آتشفشان های ایران

در کشور ایران در طول سالیان دراز ۱۰ کوه آتشفشانی فوران کرده‌اند و از آخرین فوران آتشفشانی بعضی از آن‌ها هزاران سال گذشته است. زمین شناسان با بررسی نشانه‌های اطراف این کوه‌ها از قبیل فعالیت چشمه‌های آبگرم، گازهای گوگردی اطراف کوه‌ها و تغییر در قطر دهانه آتشفشان‌ها، احتمال فعال شدن این کوه‌ها را می‌سنجند. در بعضی مواقع پیش از آغاز پدیده آتشفشان و فوران، در حوالی کوه آتشفشانی زلزله، سونامی یا تغییر در دمای محیط به شکلی غیر طبیعی رخ می‌دهد که می‌تواند اخطاری برای شروع فوران آتشفشان باشد.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های تسنیم و همشهری آنلاین و سایت‌های iktv.com , kziran.com، عکاس‌ها نامشخص}

در تعریف کلی اگر کوهی در طول ۱۰ هزار سال گذشته، سابقه فوران آتشفشانی داشته باشد، آن کوه آتشفشان فعال فرض می‌شود؛ البته سازمان‌های معتبر علمی در جهان تعریف‌های متفاوتی در این زمینه دارند. در ادامه به معرفی پنج کوه آتشفشانی در ایران می‌پردازیم.

کوه دماوند

• فعال
• استان مازندران
• ارتفاع: ۵۶۷۰ از سطح دریا (آمار ناسا)

منبع عکس: خبرگزاری پانا، عکاس نامشخص

کوه دماوند بلندترین قله ایران و بلندترین آتشفشان در قاره آسیا است که در دوره چهارم زمین شناسی تشکیل شده است و در فهرست بلندترین قله‌های جهان نیز قرار دارد. دمای هوای دماوند در طول سال منفی باقی می‌ماند. در سردترین روزهای زمستان دمای هوا در ارتفاع قله تا منفی ۶۰ درجه سانتی‌گراد می‌رسد و در تابستان نیز معمولا یک یا دو درجه زیر صفر است. قطر دهانه آتشفشانی این کوه را دریاچه‌ای یخ زده به قطر ۴۰۰ متر پوشانده است و در جبهه‌های مختلف کوه دماوند یخچال‌های طبیعی زیادی قرار گرفته‌اند.

در سال ۱۳۹۰، مجله علمی نشنال جئوگرافی، در آمار ۱۰ کوه خطرناک جهان، رتبه دهم را به کوه دماوند اختصاص داد. فعالیت چشمه‌های آبگرم اطراف کوه و همین طور وجود آب‌های گوگردی اطراف آن، شک زمین شناسان را به امکان فعال شدن دوباره کوه دماوند بر می‌انگیزد. با این حال عمده فعالیت‌های آتشفشانی کوه دماوند به حدود ۶۰۰ تا ۲۸۰ هزار سال قبل برمی‌گردد. نخستین فوران آتشفشان در کوه دماوند به میلیون‌ها سال پیش باز می‌گردد و آخرین فوران آن نیز در حدود ۷۵۰۰ سال قبل اتفاق افتاده است. در اطراف منافذ کوه دماوند بخارهای پراکنده‌ای هم دیده می‌شود که زمین شناسان وجود آن‌ها را به‌دلیل بخار شدن آب وارد شده در زمان بارندگی به درون کوه می‌دانند و ربطی بین این پدیده با بخارهای آتشفشانی وجود ندارد.

کوه تفتان

• فعال
• استان سیستان و بلوچستان
• ارتفاع: ۴۰۴۲ متر از سطح دریا

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم، عکاس نامشخص}

زمین‌شناسان کوه تفتان را آتشفشان فعال ایران می‌دانند و گرچه سال‌ها از آخرین فوران آتشفشان قله «چهل تن» که قله آتشفشانی کوه تفتان است، می‌گذرد، هم‌چنان بخارهای گوگرد بر فراز این قله دیده می‌شوند. کوه تفتان در جنوب شرقی زاهدان و شمال غربی خاش قرار دارد و نمای کوه مانند زین اسب است.  این کوه چهار قله با سه دهانه آتشفشانی دارد. در این کوه آتشفشانی لایه‌های خاکستر کم هستند و گدازه‌ها مسافتی در حدود ۱۳۰۰ کیلومتر مربع را پوشانده‌اند. در ارتفاعات تفتان سه دریاچه که دو تا از آن‌ها آب شیرین و دیگری شور هستند، وجود دارند.

بخارهای گوگردی بر فراز کوه تفتان از فاصله ۱۰۰ کیلومتری دیده می‌شوند. تفتان به رشته آتشفشانی سلطان کوه در پاکستان تعلق دارد که در حال حاضر خاموش است. گازها و مواد خارج شده از قله آتشفشانی تفتان در ترکیب با آب ماده سمی و خطرناک اسید سولفوریک را تولید می‌کنند که به نام تیز آب سلطانی معروف است. آخرین فعالیت آتفشانی کوه تفتان در حدود ۶۹۰۰ سال قبل بوده است.

کوه بزمان

• نیمه فعال
• استان سیستان و بلوچستان
• ارتفاع: ۳۴۹۰ متر از سطح دریا

_{منبع عکس: parminet.com، عکاس نامشخص}

کوه بزمان نیز از دیگر کوه‌های آتشفشانی در نزدیکی کوه تفتان است که در ۳۰ کیلومتری شمال شهر بزمان قرار دارد. شهر بزمان نیز در فاصله ۹۰ کیلومتری از شمال غربی ایرانشهر قرار گرفته است. این کوه را آتشفشانی نیمه فعال می‌دانند که دلیل آن نیز قرار گرفتن چشمه‌های آبگرم در اطراف قله و تغییر رنگ سنگ‌های قله به سبب خروج گازهای آتشفشانی است. ارتفاع قله آتشفشانی بزمان از زمین‌های اطرف در حدود ۲۱۰۰ متر است. نشانه‌هایی از خروج گدازه‌های آتشفشانی در دامنه شرقی دیده می‌شود. در دامنه شمالی نیز که شیب تندتری دارد، آثاری از فورانی عظیم از گدازه‌ها باقی مانده‌اند که شکلی مخروطی ساخته‌اند.

قطر دهانه آتشفشانی در بزمان به ۵۰۰ متر می‌رسد و از شواهد موجود در اطراف قله، زمین شناسان این کوه را جوان‌ترین کوه آتشفشانی ایران می دانند. گستره پوشیده از گدازه‌های باقی مانده، مساحتی به‌اندازه ۱۴۰۰ کیلومتر مربع را در این کوه پوشش داده‌اند. عمر فوران‌های آتشفشان در کوه بزمان بیش از ۶ میلیون سال پیش بوده و آخرین باز نیز این کوه در حدود ۴۱ هزار سال قبل فوران کرده است.

کوه سبلان

• نیمه فعال
• استان اردبیل
• ارتفاع: ۴۸۱۱ متر از سطح دریا

_{منبع عکس: visitiran.ir، عکاس نامشخص}

کوه سبلان سومین قله بلند ایران است که در استان اردبیل و در رشته کوه آذربایجان قرار دارد. از آخرین زمان فوران آتشفشان قله سبلان اطلاعی در دست نیست؛ اما شکل قطعه قطعه گدازه‌ها در مساحتی به‌اندازه ۱۲۰۰ کیلومتر مربع، در دامنه‌های این کوه، از فوران‌های شدید و پی در پی آتشفشان در این کوه در سال‌های دور خبر می‌دهد. قله‌های آتشفشانی کوه سبلان سه تا هستند و معروف‌ترین آن‌ها قله سلطان است.

دریاچه واقع در دامنه شمالی سبلان و در جوار بلندترین قله، به احتمال زیاد باقی مانده فوران آتشفشان است. چشمه‌های آبگرم دامنه‌های جنوبی نیز با حرارتی در حدود ۴۰ درجه سانتی‌گراد و مملو از گوگرد، فعالیت آتشفشانی کوه سبلان را تایید می‌کنند؛ گرچه این کوه سالیان درازی است که خاموش است.

کوه سهند

• نیمه فعال
• استان آذربایجان شرقی
• ارتفاع: ۳۷۰۳ متر از سطح دریا

_{منبع عکس: نمناک، عکاس نامشخص}

کوه سهند نیز از دیگر کوه‌های آتشفشانی ایران در سال‌های دور بوده است که از آخرین زمان فوران آتشفشان آن اطلاع دقیقی در دست نیست. این کوه در دسته آتشفشان‌های رشته کوه آرارات در ارمنستان است و در شمال غربی دریاچه ارومیه قرار دارد. کوه سهند ۱۷ قله دارد که بلندترین آن‌ها‌ قله «قوچ گولی» است. مخروط پهن و گسترده کوه سهند با گدازه‌های باقی مانده از فوران آتشفشان در دامنه‌های این کوه، فعال بودن آتشفشان سهند در گذشته را نشان می‌دهد.

در حال حاضر سال‌های زیادی از خاموش ماندن آتشفشان سهند می‌گذرد و هیچ نشانه‌ای از فوران مجدد آتشفشان سهند وجود ندارد؛ البته به‌دلیل نقص دانش بشری نمی‌توان در مورد آتشفشان‌های خاموش به‌صورت قطعی نظر داد.

آتشفشان های فعال جهان

در نقاط مختلف کره زمین، کوه‌های آتشفشانی فعالی وجود دارند که فوران آتشفشان آن‌ها در سال‌های گذشته تلفات جانی زیادی در شهرهای اطراف کوه داشته است؛ اما وقتی در نقطه‌ای از جهان فوران آتشفشان رخ می‌دهد، تمام دنیا تحت‌تاثیر این حادثه قرار می‌گیرد.

انبوه دود و خاکستری که از کوه‌های آتشفشانی به هوا وارد می‌شود مانع رسیدن نور خورشید در فاصله زمانی قابل‌توجه به آن منطقه می‌شود. برخلاف انتظار عمومی از گرم شدن زمین در اثر پدیده آتشفشان، تنها در فاصله کوتاهی پس از این پدیده به‌دلیل باقی ماندن حجم دود در آسمان و نرسیدن نور خورشید به زمین، مناطق اطراف آتشفشان دچار افت محسوس دما می‌شوند. در بعضی موارد فوران دود تا مدت‌ها بعد ادامه دارد؛ مانند آتشفشان آگونگ که تا ۱۱ ماه بعد اهالی جزیره بالی موفق به دیدن نور خورشید نشدند و در نتیجه سالی بی‌تابستان با کاهش محسوس دما را تجربه کردند. این پدیده بر میانگین دمای هوای کل جهان نیز تاثیر می‌گذارد و در نتیجه افت محسوس دما در میانگین دمای هوای جهانی کره زمین در آن سال، رخ می‌دهد.

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان، عکاس نامشخص}

گرچه فوران آتشفشان در عصر حاضر از مرگبارترین حوادث طبیعی است، تاثیری که از بقایای گدازه‌ها و مواد مذاب روی زمین‌های اطراف می‌ماند، در طولانی مدت سبب حاصلخیزی آن مناطق می‌شود. مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که نزدیک‌ترین نقاط به کوه‌های آتشفشانی محل شکل‌گیری تمدن‌ها بوده‌اند. ارزیابی میزان سهمگین بودن آتشفشان‌های معروف جهان به‌سادگی ممکن نیست و حجم این حادثه طبیعی در حدی است که دانشمندان به‌سادگی قادر به تفکیک میزان خسارت‌های وارد شده در نقاط مختلف جهان و مقایسه آن‌ها با یکدیگر نیستند.

کشورهای زیادی در قاره‌های مختلف، کوه‌های آتشفشانی فعال دارند که متاسفانه فوران آتشفشانی آن‌ها از مرگبارترین حوادث طبیعی تاریخ بوده‌اند. در این بخش از مقاله به معرفی فعال‌ترین آتشفشان‌های جهان با تفکیک کشورها می‌پردازیم.

اندونزی

_{منبع عکس: سایت علمی بیگ بنگ، عکاس نامشخص}

یکی از مرگبارترین فوران‌هایی آتشفشانی در سال ۱۸۱۵ در کشور اندونزی اتفاق افتاد. این انفجار در کوه «تامبورا» در جزیره «سومباوا» دهانه‌ای به قطر نزدیک به ۶۵۰۰ متر باز کرد و فوران آتشفشان نزدیک به ۵۰ کیلومتر در هوا پرتاب شد. در زمان انفجار در حدود ۱۹ هزار نفر از بین رفتند و تلفات جانی پس از این فوران نیز در حدود ۸۲ هزار نفر برآورد شد. وقوع این آتشفشان سبب سرمای هوا و سال بی تابستان شد که دلیل آن پوشش آسمان از دود و خاکستر پس از فوران و نرسیدن نور خورشید به زمین بود. این کوه برای آخرین بار در سال ۱۹۶۷ فوران کرده است.

_{کوه آگونگ جزیره بالی، منبع عکس: خبرگزاری میزان}

دیگر کوه آتشفشانی کشور اندونزی کوه «آگونگ» در شرق جزیره بالی است. این کوه با ارتفاع بیش از ۳۰۰۰ متر در سال ۱۹۶۳ فوران کرد. آخرین فوران کوه آگونگ پیش از آن به ۱۲۰ سال قبل برمی‌گشت. انفجار آتشفشان آگونگ در این سال نزدیک به ۱۱ ماه طول کشید و بیش از ۱۶۰۰ نفر کشته و ۸۶ هزار  نفر بی خانمان در پی داشت. آخرین بار در سال ۲۰۱۷ خروج گاز و گدازه از دهانه این آتشفشان دیده شده است و تا به امروز نیز به شکلی خفیف ادامه دارد. این کوه یکی از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های فعال در جهان به حساب می‌آید.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های میزان، ایرنا، باشگاه خبرنگاران جوان و سایت aa.com.tr، عکاس‌ها نامشخص}

کوه «مراپی» نیز دیگر آتشفشان فعال کشور اندونزی است که در سال ۲۰۱۴ دود و گدازه از دهانه آن فوران کرده است. کشور اندونزی کوه‌های آتشفشان‌ زیادی دارد که در حال حاضر زیر رصد کامل قرار گرفته‌اند تا در صورت بروز حادثه‌ بتوانند به سرعت مناطق اطراف را تخلیه کنند.

فیلیپین

_{منبع عکس: خبرگزاری میزان، عکاس نامشخص}

از دیگر کشورهایی که در سال‌های اخیر شاهد فوران مرگ‌بار آتشفشان بوده است می‌توان کشور فیلیپین را نام برد. در سال ۱۹۹۱ فوران آتشفشان کوه «پیناتوبو» موجب مرگ نزدیک به ۸۵۰ نفر شد. خاکستر و دود حاصل از این فوران پروازها را مختل کرد و دمای هوا را تا پنج درجه در سال بعد کاهش داد. باران‌های اسیدی در طول سال بعد در این منطقه می‌بارید. نکته جالب توجه در مورد آتشفشان پیناتوبو این است که تا پیش از حادثه سال ۱۹۹۱ این کوه هرگز فعالیت آتشفشانی نداشته و فوران نکرده بود؛ اما نخستین فوران این کوه از شدیدترین‌ها فوران‌های آتشفشانی در جهان شد.

_{کوه کانلاون، منبع عکس: ویکی پدیا، عکاس نامشخص}

کوه «کانلاون» آتشفشان فعال دیگر فیلیپین است که در سال ۲۰۱۶ با فوران دود و خاکستر فعالیت خطوط هوایی گذری از اقیانوس آرام را دچار مشکل کرد. این کوه در جزیره «نگروس» قرار دارد و ارتفاع آن نزدیک به ۲۵۰۰ متر از سطح دریا است. دیگر کوه آتشفشانی این کشور «تال» نام دارد و در فاصله ۵۰ کیلومتری از شهر مانیل واقع شده است. آتشفشان تال از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های جهان است که از سال ۱۵۷۲ تاکنون، ۳۳ بار فوران کرده است و از فعال‌ترین آتشفشان‌های جهان محسوب می‌شود. این کوه در میان جزیره‌ای با چشم‌انداز زیبا قرار دارد. آتشفشان‌های نام برده شده در کشور فیلیپین از فعال‌ترین آتشفشان‌ها در جهان هستند.

آمریکا

_{منبع عکس: ایسنا، عکاس نامشخص}

کشور آمریکا با توجه به گستردگی و تنوع جغرافیایی خود کوه‌های فعال آتشفشانی زیادی دارد. زمین شناسان و دانشمندان آمریکایی پنج کوه در این کشور را از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های فعال در جهان با امکان انفجار شدید می‌دانند. در نتیجه تحقیقات دانشمندان سازمان زمین شناسی آمریکا، ۱۰ درصد از آتشفشان‌های فعال جهان در این کشور قرار گرفته‌اند. در میان ۱۶۱ آتشفشان فعال و جوان در آمریکا، ۱۸ مورد را می‌توان خطر جدی برای این کشور و جهان دانست.

_{منبع عکس: ایسنا، عکاس نامشخص}

آتشفشان کوه «کیلاویا» در جزایر هاوایی، یکی از پنج آتشفشان فعال این جزیره به شمار می‌رود. آتشفشان «ماونا لوا» نیز در جزایر هاوایی قرار دارد و بزرگ‌ترین آتشفشان جهان است که ارتفاع قله آن تا کف اقیانوس به ۱۰ کیلومتر می‌رسد. ایالت واشنگتن نیز آتشفشان های فعال زیادی دارد. کوه «رینیر» که بلندترین کوه آمریکا است، یکی از خطرناک‌ترین آتشفشان‌های فعال جهان محسوب می‌شود و تنها ۶۰ کیلومتر تا شهر سیاتل فاصله دارد. کوه «سنت هلن» در این ایالت در سال ۱۹۸۰ با انفجاری شدید فوران کرد و کیلومترها از جنگل‌های اطراف را به‌همراه حیوانات از بین برد. در این حادثه طبیعی ۵۷ نفر کشته شدند. این فوران مرگبارترین آتشفشان آمریکا به حساب می‌آید. کوه‌های «گلاسیر» و «بیکر» از دیگر آتشفشان های فعال در ایالت واشنگتن آمریکا هستند.

۱۰ درصد از آتشفشان‌های فعال جهان در کشور آمریکا قرار دارند

ایالت اورگن کوه‌های آتشفشانی «نیوبری»، «هود»، دریاچه آتشفشانی «کراتر» و رشته کوه «سه خواهر» را در خود جای داده است. آخرین فوران کوه هود به سال ۱۸۶۶ بازمی‌گردد. ایالت کالیفرنیا نیز با کوه‌های آتشفشانی «لانگ ولی»، «لسن» و «شاستا» از فعال‌ترین نقاط آتشفشانی جهان محسوب می‌شود. لانگ ولی از بزرگترین کاسه‌های آتشفشانی جهان در کوه «ماموت» است. گنبد گدازه کوه لسن با بیش از پنج کیلومتر مکعب حجم، بزرگ‌ترین گنبد آتشفشانی جهان را دارد. این کوه در سال ۱۹۱۵ فوران کرد و تا ۴۵۰ کیلومتر اطراف آن از گدازه‌های آتشفشانی پوشیده شد. کوه شاستا که پنجمین کوه بلند آمریکا نیز هست، گرچه سال‌ها خاموش مانده است، محققان احتمال زیادی برای فعالیت مجدد آن قائل هستند.

_{منابع عکس‌ها: برترین‌ها، زومیت، ایسنا و hazelandhace.com، عکاس‌ها نامشخص}

ایالت آلاسکا در آمریکا بیشترین سهم از کوه‌های فعال آتشفشانی در این کشور را دارد. کوه «ردابت» با ارتفاعی بیش از ۳۰۰۰ متر، آخرین بار در سال ۲۰۰۹ فوران کرد. کوه «آکوتان» در جزیره‌ای به همین نام قرار گرفته و آخرین فوران آتشفشانی آن مربوط به سال ۱۹۷۹ میلادی می‌شود. در کوه «ماکوشین» نیز آخرین بار در سال ۱۹۹۵ میلادی، فوران آتشفشان اتفاق افتاد. کوه «اسپور» نیز با ۳۳۰۰ متر ارتفاع، آخرین بار در سال ۲۰۰۴ فوران کرد. آتشفشان «آگوستین» مجموعه‌ای از گنبد و جریان گدازه است که در جزیره‌ای در ساحل جنوبی آلاسکا قرار دارد و آخرین فوران آن بین سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ رخ داده است.

ایتالیا

_{منبع عکس: ایسنا، عکاس نامشخص}

کوه «وزوو» که با نام «وزوویوس» نیز شناخته می‌شود از فعال‌ترین آتشفشان‌های قاره اروپا است که در شرق ناپولی در کشور ایتالیا قرار دارد. در فوران آتشفشانی این کوه در سال ۱۹۴۴، شهرهای پمپیی، هرکولانیوم، نوکرانیوم، اوپلونتیس و استابیا زیر گدازه‌های آتشفشانی مدفون شدند و تا به امروز نیز به همان شکل از آن‌ها نگهداری شده است. قطر دهانه این آتشفشان نزدیک به ۴۰۰ متر و به نظر می‌رسد که مدتی است خاموش مانده است، اما فعالیت‌‌های آتشفشانی این کوه را هم‌چنان رصد می‌کنند.

_{منبع عکس: کجارو، عکاس نامشخص}

از دیگر آتشفشان‌های فعال در کشور ایتالیا می‌توان به کوه «اتنا» در شمال شرقی جزیره سیسیل اشاره کرد. ارتفاع این کوه آتشفشانی در حدود ۳۳۵۰ متر است و قدمت نخستین فوران آن به بیش از ۳۵۰۰ سال پیش باز می‌گردد. از حدود ۱۰۰۰ سال پیش تاکنون فوران‌های این کوه آتشفشانی جان هزاران نفر را گرفته است. آخرین فوران این کوه در سال ۲۰۱۱ اتفاق افتاد. کوه اتنا از فعال‌ترین آتشفشان‌های جهان به حساب می‌آید.

ژاپن

_{کوه آسو، منبع عکس: irannihon.com، عکاس نامشخص}

کشور ژاپن به‌دلیل موقعیت جغرافیایی ویژه‌ای که دارد یکی از زلزله‌خیزترین نقاط جهان است. کوه‌های آتشفشانی این کشور به‌دلیل وقوع زلزله‌های شدید، احتمال بالایی برای فعال شدن دارند. کوه «آسو» یکی از آتشفشان‌های بزرگ ژاپن است که در جزیره «کیوشو» قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا به حدود ۱۶۰۰ متر می‌رسد. در جزیره «میاکجیما» نیز که بخشی از استان توکیو محسوب می‌شود، کوه آتشفشانی فعالی وجود دارد.

_{کوه فوجی، منبع عکس: سایت خبری محیط زیست ایران، عکاس نامشخص}

کوه «فوجی» که بلندترین کوه ژاپن نیز هست، از مهم‌ترین آتشفشان‌های این کشور به حساب می‌آید که در طول سال‌های اخیر خاموش مانده است. این کوه در غرب توکیو قرار دارد و آخرین فوران آتشفشانی آن در سال ۱۷۰۷ اتفاق افتاد؛ اما نکته قابل‌توجه در اطراف این کوه نزدیکی آن به شهر توکیو و وقوع زلزله‌های شدید در اطراف کوه فوجی است که توجه زمین شناسان را به فعال شدن دوباره آن جلب می‌کند؛ به همین دلیل به‌طور پیوسته فعالیت کوه فوجی را رصد می‌کنند.

_{کوه اسو، منبع عکس: سایت تیشینه، عکاس نامشخص}

در این مقاله سعی کردیم اطلاعاتی مفید در مورد پدیده آتشفشان ارائه دهیم و آتشفشان‌های فعال در ایران و جهان را نیز نام بردیم. می‌توانید نظر خود درباره این مقاله را در ادامه بیان کنید تا ما و دیگر کاربران کجارو از آن‌ها بهره ببریم.

عکس کاور: سایت motamem.org، عکاس نامشخص