آیین‌های محرم در استان چهارمحال و بختیاری

ماه محرم در چهارمحال و بختیاری یکی از ماه‌هایی است که در آن کار گروهی در برپایی عزاداری به اوج خود می‌رسد. در دهه نخست این ماه که بیش‌ترین آیین‌های عزاداری در آن برگزار می‌شود و هر کسی با توجه به توان خود گوشه‌ای از کار هیات‌های عزاداری را بر عهده می‌گیرد. آیین سنتی خیمه سوزان و مراسم تعزیه حضرت قاسم(ع) در شهر طاقانک، آیین‌های گل زنی، آقا سلام و علم‌گردانی(فرو بردن علم در گرداب) در شهر بن، آیین سنتی«چاق چاقو» در شهر سامان و روستای اطراف، آیین‌های استقبال از محرم با راه‌اندازی کاروان نمادین، بازسازی صحنه‌های جانسوز کربلا، مجالس سخنرانی با هدف تبیین اهداف واقعه‌ی کربلا و قیام امام حسین(ع)، سازماندهی هیات‌های مذهبی، اجرای مجالس روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی، تعزیه‌خوانی، زنجیرزنی و سینه‌زنی، طبخ و توزیع غذاهای نذری از جمله آش، حلیم و شله زرد و…، از جمله آیین‌های مرتبط با ایام سوگواری شهادت حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفای ایشان در دهه‌ی اول ماه محرم در استان چهارمحال و بختیاری است.

_{عکس از خبرگزاری مهر}

اصل آیین‌های ویژه تاسوعا در نقاط مختلف چهارمحال و بختیاری یکی است، اما در شیوه اجرا تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند

مردم چهارمحال و بختیاری با نواخته شدن آهنگ حزن‌انگیز عزا، پیراهن سیاه بر تن می‌کنند و برای برپایی خیمه‌های عزاداری در این استان مهیا می‌شوند. بر اساس یک سنت دیرین، شب تاسوعای حسینی در بین برخی از ساکنان چهارمحال و بختیاری به شب « چوب و دهل» معروف است و روز عاشورا را روز «تیغ» می‌نامند.

اصل آیین‌های ویژه تاسوعا در نقاط مختلف چهارمحال و بختیاری در حقیقت یکی است، اما در شیوه اجرا تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. جوانان بیش‌تر در هیات‌های عزاداری به زنجیرزنی می‌پردازند و پیران و بزرگان نیز در این استان در آیین‌های سینه زنی شرکت می‌کنند. در ایام گذشته مساجد «مسجد نو»، «جامع» و «ابومحمد» مثلث سه‌گانه و محوری عزاداری شهرکرد مرکز استان چهارمحال و بختیاری بود و هر طایفه ی شهرکردی(دهکردی) در این مساجد به عزاداری می‌پرداخته و محل تجمع آن‌ها در اوج عزاداری میدان امام‌زاده بوده است. کم‌کم با گسترش مساجد و توسعه شهرنشینی در شهرکرد، مساجد دیگری هم به جمع میعادگاه‌های عزاداران حسینی مرکز استان پیوستند که دسته‌های عزاداری حسینیه اعظم، مساجد صاحب الزمان(عج) و مسجدالرضا نیز محل تجمع عزاداران طایفه‌های دهکردی شد و پس از آن‌ها مساجد دیگر شهرکرد هم پذیرای عزاداران چهارمحالی و بختیاری شد.

عکس از  تی نیوز

در آیین‌های دسته‌های عزاداری در ستون سه و دو ستون موازی در خیابان حرکت می‌کنند و بزرگان هیات‌های عزاداری، سنگین و تک می‌زنند. 

در شهرکرد در سه مسجد معروف(جامع، نو و ابومحمد) نوع و شیوه زنجیرزنی بر اساس همان رسم دیرینه«سنگین زدن» است و جفت زدن زنجیرها بر گرده و تک زدن هنگام دم دادن با مداح، از ویژگی‌های این مساجد از گذشته تا امروز بوده است. اکنون در شهرکرد نیز در هیات‌های عزاداری، زنجیرزنی به صورت جفت و تک ضربی است و مداحان و طبل زنان نیز ضربه‌ها را هماهنگ با زنجیرزنی، سنگین و تک می‌زنند. در این آیین دسته‌های عزاداری در ستون سه و دو ستون موازی در خیابان حرکت می‌کنند و بزرگان هیات‌ها در رده‌ی نخست ستون‌های عزاداری قرار می‌گیرند و به هنگام «دم دادن» و جواب نوحه خوان‌ها، زنجیرزنی تک ضرب خواهد شد. در سایر شهرهای استان به ویژه شهرستان بن و سامان، زنجیرزنی به صورت سه ضربه‌ای است. در برخی از روستاها و شهرهای حاشیه زاینده‌رود و بیش‌تر در بین آن‌هایی که با گویش ترکی صحبت می‌کنند، عزاداران زنجیر سه ضرب می‌زنند و مداحان با دو گویش فارسی معیار و ترکی قشقایی مداحی می‌کنند و طبل‌زنان و سنج‌زنان نیز ریتم عزایشان سه ضربی است. در برخی از این هیات‌های عزاداری امام حسین(ع) در مناطق ترک‌نشین استان، زنجیرزنی و مداحی به صورت تک‌زنجیر و پنج ضرب و هفت ضرب وجود دارد که این شیوه اکنون در بین جوانان کمی کم‌رنگ شده است.

_{عکس از سایت صاحب خبر}

در فرخ‌شهر صبح تاسوعا به یاد علمدار دشت کربلا، علامت‌گردانی رایج است و در عصر این روز در اشکفتک تا چالش‌تر علم چوبی با پارچه‌های سبز به حرکت در می‌آید

در استان چهارمحال و بختیاری «علامت» به گونه‌ای خاص برای ماه محرم آماده می‌شود و برای سر هم کردن علامت‌های سنگین فلزی، بزرگان «علامت‌بر» دور هم جمع می‌شوند و علامت یک مسجد یا دسته عزاداری را متصل و سر هم می‌بندند. در فرخ‌شهر صبح تاسوعا به یاد علمدار دشت کربلا، علامت‌گردانی رایج است و در عصر این روز در بخش اشکفتک تا چالش‌تر نیز علم چوبی با پارچه‌های سبز به حرکت در می‌آید. در این آیین بزرگان دسته‌های عزاداری علامت‌های سیزده فنره را بلند می‌کنند و جوانان و تازه‌کارها نیز اقدام به بلند کردن و گرداندن علامت‌های هفت فنره یا پنج فنره می‌کنند. کسانی که می‌خواهند علامت سیزده فنره را بلند کنند باید یکی از بزرگان و پیشکسوتان علامت‌گردان بوده و یا یکی از بزرگان معرف او به سردسته علامت گردان‌ها باشد و یا بزرگ علامت گردان‌ها، حمایل او را بسته باشد. علامت‌ها در پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند و بزرگ و پیر علامت گردان‌های هیات، در چهارراه و یا یکی از میدان‌های شلوغ شهرها، با انداختن علامت تا آستانه زمین و تعظیم دادن علامت، اقدام به «سلام» به دیگر عزاداران می‌کند. در دهه‌های گذشته در شهرکرد، هر طایفه در بین عزاداران دارای یک علامت بود و علامت‌برها و علامت‌گردان‌ها نیز بیش‌تر از همان طایفه بوده‌اند که این شیوه امروزه منسوخ شده است.

_{عکس از سایت شیپور}

در شهرستان شهرکرد آیین‌های سینه‌زنی به صورت چرخشی و مدور سه ضربی انجام می شود.

در برخی شهرهای شهرستان شهرکرد(که بیش‌تر حسینیه‌های استان را نسبت به شهرستان‌های دیگر دارد) آیین‌های سینه‌زنی به صورت چرخشی و مدور سه ضربی انجام می‌شود. در برخی از مناطق استان سینه‌زنی به صورت «واحد» و یا سینه‌زنی «خرمشهری» در دهه‌ی اول انجام می‌شود. در برخی از دسته‌های عزاداری در روستاها یا شهرهای کوچک استان و بیش‌تر در مناطق بختیاری‌نشین نیز نوازندگان سرنا و دهل با نواختن ساز چپ و نوای عزا، حرکت می‌کنند که برخی از عزاداری‌ها نیز با حرکت دادن نمادین اسرای کربلا همراه است. در شهر فرخشهر نیز دسته‌های عزاداری به صورت منظم و گسترده پشت سر هم در سطح شهر زنجیرزنی می‌کنند و زنجیرزنی مردم به صورت جفت است که در پیشاپیش دسته‌های عزاداری نیز، تعزیه‌خوانان و گروه‌های تعزیه‌خوان در حرکت هستند.

_{عکس از  محسن نفرستی}

در شهر طاقانک، شب تاسوعا شاهد برافراشته شدن خیمه‌ها و در روز عاشورا نیز شاهد خیمه‌سوزی است، مردم برای تبرک، قسمتی از این خیمه های سوخته را همراه خود می‌برند

شهر«طاقانک» شب تاسوعا شاهد برافراشته شدن خیمه‌ها و در روز عاشورا نیز شاهد خیمه‌سوزی است و پس از به آتش کشیده شدن خیمه‌ها، مردم برای تبرک، قسمتی از این خیمه‌های سوخته را همراه خود می‌برند.

در برخی از شهرها دو چوب کوچک را به هم می‌زنند و این برهم زدن چوب‌ها به نام «چاق چاقو» یا «چک چکو» معروف است و نشانه‌ای از صدای سم ستوران و شمشیرها در دشت کربلا بوده و این آیین نیز مانند سنج به صورت ۵ ضربی و هفت ضرب شکل گرفته است.

_{باشگاه خبرنگاران جوان}

در شهر بن، عزاداران علامت‌های چوبی هیات ها را به مدت یک شب در آب گرداب بن می‌گذاشتند و در روز تاسوعا و عاشورا، با پارچه‌های سیاه به حرکت درمی‌آوردند

در شهر بن نیز عزاداران علامت‌های چوبی هیات‌ها را به مدت یک شب در آب گرداب بن می‌گذاشتند و در روز تاسوعا و عاشورا، به حرکت دادن آن‌ها می‌گذاشته‌اند و در روز تاسوعا و عاشورا، به حرکت دادن آن‌ها که به صورت تنه درخت ارتفاع‌دار و با پارچه‌های سیاه پوشانده شده، اقدام می‌کردند. در روز عاشورا در شهر بن آیین سنتی گل مالی و آقا سلام از گذشته تا کنون رایج بوده است.

در این دهه بسیاری از خانه‌ها حسینیه می‌شوند و با پهن کردن سفره نذری از عزاداران پذیرایی می‌کنند.

در این آیین بنا بر نذر خانواده‌ها، اهالی کوچه‌ها با سیاه پوش کردن سر در منازل و اماکن، اقدام به برگزاری آیین‌های روضه‌خوانی، مقتل و سلام، تعزیه و برپایی زیارت عاشورا می‌کنند. مردم چهارمحال و بختیاری در پایان عزاداری خود در روز عاشورا، شب هنگام با حضور در قبور و گلزار شهدا و امام‌زادگان با برافروختن شمع آیین «شام غریبان» برگزار و با دهه‌ی نخست محرم وداع می‌کنند.

عکس از محسن صفری

_{عکس کاور از خبرگزاری تسنیم}