شناخت نقشه‏ های نوظهور فرش دستباف دورۀ قاجار

به گزارش ایسنا و به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، سید عبدالمجید شریف‌زاده ـ رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی ـ در این زمینه اظهار کرد: این پژوهش توسط لیلا نفیسی‌نیا، کارشناس پژوهشی این مرکز انجام شده است. به طور کلی مطالعه و شناخت فرش ایران در دوره های مختلف تاریخ ایران، به نوعی مطالعه خود تاریخ این کشور است؛ زیرا این هنر یکی از مهم‏ترین هنرهای مردمی و سنتی محسوب می‌شود. این پژوهش نیز در پی آن است که تفاوت‌های بارز قالی‌‏های دوره قاجار با فرش‌‎های دوره‏‌های قبل را مشخص و به مطالعه عوامل مؤثر در بروز تحولات فرش این دوره بپردازد.

او گفت: به این ترتیب از طریق منابع مکتوب از جمله کتب، منابع و سایت‌ها و نیز مصاحبه با اساتید فن، مجموعه‌‎ای از نقشه‌‎های مختص این دوره مشخص و معرفی شد و بر اساس مضمون و محتوای این نقشه‎‌ها، طبقه‌‎بندی طرح‌‎های این دوره انجام شده است.

شریف زاده در ادامه با بیان اینکه «در دوره قاجار با ایجاد تغییرات در نظام سنتی جامعه و رواج انواع صنایع و تکنیک‌های تولید، تغییرات بسیاری در فرش ایجاد شد که از جمله محسوس‎‌ترین این تغییرات، بروز نقشه‌‎های جدید و متفاوت با دوره‌‎های پیشین، ابعاد خاص فرش‎‌ها و کاربری‌‎های جدید است»، خاطرنشان کرد: قالی‌های تصویری نمونه شاخص این تغییر است که بر پدیده تصویرگری در فرش تاکید می‎‌‎کرد.

او برخی از عوامل گرایش به این موضوع را گرایش به هنر غرب و طبیعت‌‎پردازی، تحت تأثیر ارتباط با فرهنگ غرب، ظهور عکاسی، چاپ سنگی، نقاشی قهوه خانه‌‎ای و علاقه به موضوعات ادبی و فرهنگ باستانی ایران و کشف محوطه‌‎های باستانی و معرفی آثار دوره‌‎های قبل به شکل فراگیر اعلام کرد.

رییس گروه پژوهشی هنرهای سنتی پژوهشگاه افزود: در دوره قاجار علاوه بر دربار، بسیاری از صاحب منصبان و والیان حکومت‌های محلی نیز اشتیاق زیادی به فرش به عنوان محصولی فاخر و هنرمندانه پیدا کردند و تعدادی نقشه و طرح به نام برخی از آنان شهرت یافت که از آن میان می‌‎توان به طرح مشهور به گلدانی ظل السلطانی، طرح مستوفی، طرح وزیری و طرح بختیار اشاره کرد.

او اظهار کرد: در اواخر این دوره با توجه به اقبال اروپا و آمریکا به فرش‌های ایرانی که از صادرات آن در دوره ناصرالدین شاه و شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی آغاز شده بود، شرکت‌های خارجی از جمله زیگلر و کمپانی شرق، مشغول تولید فرش در ایران شدند که بعدها منجر به تاسیس شرکت سهامی فرش ایران شد.

به گفته شریف زاده، دوره قاجار، دوره معرفی فرش ایران به جهانیان و رونق تجارت بین المللی فرش بود تا جایی که در سال ۱۹۰۶ میلادی ۱۷ کشور دنیـا از خریـداران فرش ایران بودند.

او رایج‌‏ترین نقشه‎‌های دوره قاجار را در دو دسته کلی قرارداد و گفت: دسته نخست نقشه‌‎های کهن شامل نقشه‌‎های عشایری و روستایی، نقشه‌های دوره صفوی همچون ترنج دار، لچک و ترنج و شاه عباسی‏‌های افشان، نقشه‌های هراتی به ویژه هراتی‏‌های گلدانی و افشان که در این گروه بسیاری از طرح‌‏های پیشین قرار می‌‏گیرند و همانند گذشته ساختارهای مسلطی مانند لچک ترنج و ترنجی سیمای کلی فرش‏‌های قاجاری را تشکیل می‏‌دهند.

شریف زاده دسته دوم را نقشه‌های نوظهور شامل نقشه‌‏های تصویری (مضامین روایی و ادبی، مناظر و شخصیت‎‌ها)، نقشه ‌های منسوب به رجال (ظل السلطانی، مستوفی و…)، نقشه‌‎های نیمه تجریدی (گل فرنگ، درختی حیواندار) ، نقشه‌های عجیب و غریب ( نقش اجنه، واق واق و …) و نقشه‏‌های اقتباسی (قفقازی، گوبلنی و…) عنوان کرد و افزود: بزرگترین مرکز قالیبافی ایران در زمان قاجار اراک (سلطان آباد) و نواحی اطراف آن دانسته شده است. طرح‌ها و نقوش فرش قاجار در مقایسه با طرح‌های پرتکلف، فاخر و درباری دوره درخشان فرشبافی ایران، دوره صفوی، ساده  و عامیانه است.

او در پایان با بیان اینکه ظهور و گسترش طرح‌های تصویری و اقتباسی، مهمترین پدیده در طرح و نقش قالی‌های این دوره است، تصریح کرد: نقوش به‌کار رفته در این فرش‏‌ها به استثنای طرح‌های تصویری، بیشتر گیاهی است و نقوش حیوانی، به ویژه حیوانات غیرواقعی تا حدودی حضور یافته است و گرایش به واقع‌گرایی و طبیعت‌پردازی در ترسیم نقوش از دیگر ویژگی‌های قالی‌های قاجار به شمار می‌رود.

انتهای پیام