کتاب بخوانیم؛ «شور زندگی» و «وداع با اسلحه»

برترین‌ها: در این شماره از سری مطالب «کتاب بخوانیم» سه اثر ادبی داریم: یک شاهکار از ادبیات غرب، یک شاهکار زندگی‌نامه‌ای مشهور از یک چهره هنری و در نهایت یک داستان ایرانی. در بخش «غیر ادبی» دو کتاب معرفی میکنیم: یک کتاب کوچک، اما خوشخوان و مهم از فیلسوفی آلمانی را برایتان در نظر گرفته‌ایم، به همراه زندگی نامه‌ای از یک فرد مهم در تاریخ معاصر و اقتصاد ایران. با ما همراه باشید.

«شور زندگی» اثر ایروینگ استون

ایروینگ استون (۱۹۸۹-۱۹۰۳) نویسنده‌ی آمریکایی با رمان‌های زندگی‌نامه‌ای خود درباره چهره‌های بزرگ بشری، به شهرت رسید. وی استادیار رشته‌ی زبان انگلیسی در دانشگاه کالیفرنیا بود. بدون شک مشهورترین اثر او «شور زندگی» است که به زندگی نقاش بزرگ هلندی یعنی «ونسان ون‌گوگ» می‌پردازد. دیگر اثر مشهور وی «رنج و سرمستی» نام دارد که به زندگی «میکل آنجلو» یا همان میکل آنژ نقاش برجسته دوران رنسانس ایتالیا می‌پردازد. زندگی‌نامه فروید و داروین از دیگر آثار مشهور این نویسنده آمریکایی به شمار می‌رود.

«شور زندگی» در سال ۱۹۳۴ منتشر شد و برای چند دهه در میان پرفروش‌ترین کتاب‌های آمریکا قرار داشت و به زبان‌های بسیاری ترجمه شد. ونسان ون‌گوگ در این کتاب به طرز دقیقی توصیف شده است؛ نقاشی نابغه و البته شکست خورده و ناکام در دوران خود، عاشقی شکست خورده که خود را در جایگاه مسیح و منجی بشریت و کارگران می‌بیند، و در نهایت مردی مجنون در میان گروهی نقاش دیوانه و عمدتا فقیر در فرانسه. زندگی ون گوگ در این کتاب در قالب داستانی کلاسیک بیان میشود؛ به شکلی بی رحمانه، دیوانه کننده، پرشور و تلخ.

این کتاب شگفت انگیز براساس نامه‌نگاری‌هایی نوشته شده است که از دوران جوانی ون‌گوگ میان او و برادرش «تئو» برای سال‌ها به طور منظم برقرار بوده است. نویسنده بسیار هوشمندانه، مواد این نامه‌ها را در قالب رمانی به روایت سوم شخص گنجانده است و واقعیت و خیال را طوری با هم آمیخته که به زندگی ون‌گوگ وفادار بماند، در عین حال ذهن بیمارگون و آشفته وی را پیش روی مخاطب قرار دهد. این گونه یکی از بهترین رمان‌های زندگی نامه‌ای در طول تاریخ معاصر به رشته تحریر درآمده است.

داستان از جوانی ون‌گوگ در لندن و شکست وی در کسب و کار گالری‌ها و فروش تابلو آغاز میشود که همزمان است با یک شکست عشقی، سپس به ماجرا‌های ون‌گوگ در نقش منجیِ کارگران فقیر در یک معدن زغال سنگ در بلژیگ می‌رسد؛ وقتی که ون‌گوگ میخواست کشیش شود و به دنبال دغدغه‌های فلسفی و الهیاتی بود. در نهایت روند روی آوردن وی به نقاشی پس از شکست در کارِ «مردِ خدا شدن» پیش روی مخاطب قرار میگیرد و زندگی فقیرانه ون‌گوگ در لاهه و پاریس میان نقاشان جوانی که همگی بعد‌ها مشهور شدند مانند سزان، گوگن، و البته نویسنده‌ای به نام امیل زولا. کتاب هرچه جلوتر میرود به تناسب شکست‌های پیاپی ون‌گوگ و اوج گرفتن بیماری‌های ذهنی وی و شیدایی‌اش آزاردهنده و تلخ‌تر می‌گردد و در تمامی مراحل به واقعیت وفادار است. داستان تا آخرین لحظات عمر ون‌گوگ و مرگ دلخراشش ادامه دارد.

ون‌گوگ روایت شده توسط ایروینگ استون در عین دیوانگی‌هایش بسیار دوست داشتنی است، شخصیت‌های زنان حاضر در زندگی ون‌گوگ، نقاشان پٌست-امپرسیونیستِ اطرافش و برادرش تئو نیز بسیار خوب و دقیق پرداخت شده‌اند. در عین اینکه با یک درام و تراژدی سر و کار دارید، با اطلاعات دست اولی از نقاشی و ذهنیت نقاشان پٌست-امپرسیونیست آن دوره که میخواستند نقاشی مدرن را شکل و سر و سامان دهند روبرو میشوید، همچنین حال و هوای روستا‌های هلند، فرانسه و بلژیک و شهر‌هایی مانند لاهه و پاریس در دورانی که پر از نقاشان و نوابغِ آینده بود.

شور زندگی از آن دسته کتاب‌هایی است که مخاطب عام و خاص، هر دو به تناسب علایق خود از آن لذت میبرند و یک بیوگرافی عاشقانه، جنون‌آمیز، تراژیک و هنری است که محدوده و مرزی در جذب مخاطب خود ندارد.

ترجمه نخست «شور زندگی» به فارسی توسط دکتر «محمد علی اسلامی ندوشن» در سال ۱۳۴۸ و توسط انتشارات فرانکلین صورت گرفت. این نسخه در سال ۱۳۹۷ توسط «انتشارات یزدان» به چاپ بیستم خود رسید و در ۵۱۲ صفحه و با قیمت ۴۸۰۰۰ تومان منتشر شد. همین ترجمه در سال ۱۳۹۸ توسط انتشارات امیرکبیر به چاپ نهم رسید و در ۵۲۵ صفحه و قیمت ۶۵.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد. به دلیل محبوبیت این کتاب، در سال‌های اخیر ترجمه‌های فارسی پراکنده دیگری نیز از آن صورت گرفته و در بازار کتاب موجود میباشد.

«وداع با اسلحه» اثر ارنست همینگوی

ارنست همینگوی، نویسنده آمریکایی (۱۹۶۱-۱۸۹۹) و برنده «نوبل ادبیات» است که در تاریخ ادبیات معاصر و داستان‌نویسی، اهمیت به سزایی دارد تا جایی که بعضی نظریه پردازانِ ادبی، رمان و داستان معاصر را به دورانِ پیش و پس از وی تقسیم بندی می‌کنند. وداع با اسلحه از جمله مشهورترین آثار همینگوی است که به مساله جنگ می‌پردازد و در سال ۱۹۲۹ منتشر شد. این کتاب نمونه‌ای است عالی از سبکی که همینگوی جزء بانیان آن بود یعنی «وقایع نگاری ادبی». «زنگ‌ها برای که به صدا درمی‌آیند» دیگر اثر مشهور و وقایع‌نگاری اوست از جنگ داخلی اسپانیا میان طرف داران ژنرال فرانکو و جمهوری خواهان سوسیالیست.

وداع با اسلحه درباره‌ی ستوان جوانِ آمریکایی است به نام «فردریک هنری» که در «جنگ جهانی اول» در بخش آمبولانس‌ها و مهندسی ارتش در ایتالیا در حال خدمت است، وی نگاه خاصی به جنگی دارد که شاید خیلی به او مربوط نیست و بیشتر دغدغه اش معطوف به زنان و تفریح و غذاست. وقتی که کم‌کم دشمن نیز وارد داستان میشود و بمباران و نبرد اوج میگیرد، ستوان هنری به طرزی اتفاقی مصدوم میشود و این زخمی و بستری شدن با یک عشق نسبتا متفاوت میان او و یک پرستار همراه می‌گردد که در تعلیق میان واقعیت و دروغ به سر می‌برد در حالی که پرستار باردار میشود و هنری مجدد به خدمت فرا خوانده میشود… با اوج گرفتن جنگ، نفرت از جنگیدن برای ایتالیا در ستوان آمریکایی همزمان با عشق به فرزندِ در راه، اوج میگیرد در حالی که همه چیز آبستن یک تراژدی انسانی و احساسی است.

وداع با اسلحه کتابی است درباره «جنگ و عشق» و صلح طلبی پنهانِ نویسنده در حالی که در بیرون نشانی از صلح نیست. نبرد «کاپورتو» در ۱۹۱۷ میلادی موجب شد که امپراتوری اتریش-مجارستان و متحد آن یعنی آلمان بخش‌های زیادی از جبهه ایتالیا را بگیرند. همینگوی در وداع با اسلحه به شرح عقب‌نشینی پس از شکست در این حمله می‌پردازد و بسیاری دیگر از اتفاقات در میان نیرو‌های پشت جبهه و در روستاها، سربازانی که می‌ترسند و در پی فرار هستند و بسیاری دیگر که کشته میشوند. زنانی که در حاشیه حضور دارند و بی نظمی که بعضا همه چیز را خراب می‌کند. “یک نزاعِ بزرگ و بیرونی در کنار یک نزاع درونی و ذهنی” از طرف شخصیت ستوان و به زبان اول شخص روایت میشود در حالی که “یک کشمکش عشقی و احساسی” نیز در جریان است.

وداع با اسلحه بر پایه تجربه‌ی واقعی حضور همینگوی در ارتش ایتالیا در جنگ جهانی اول استوار است، و عشق میان وی با پرستاری به نام اگنس «ون کوروسکی» در بیمارستان صلیب سرخ که از همینگوی زخمی مراقبت می‌کرد و قرار بود با یکدیگر ازدواج کنند که البته این پیوند سر نگرفت. بسیاری دیگر از شخصیت‌ها نیز در داستان پیش زمینه واقعی دارند از جمله شخصیت کشیش که بسیار بااهمیت هم هست. متن ساده و ایجاز همینگوی در این کتاب یکی از بهترین نمونه‌های کار اوست در حالی که لایه‌های عمیق روایت به آثار کلاسیک پهلو می‌زند. نام وداع با اسلحه در بسیاری از لیست‌های معتبر در میان “صد کتاب یا رمان برتر تاریخ ادبیات” به چشم میخورد.

وداع با اسلحه نخستین بار توسط نجف دریابندری در سال ۱۳۴۰ به فارسی برگردانده شد. در حالی که مترجم در آن زمان تنها بیست و سه سال داشت، ترجمه بسیار حیرت انگیز و بدیع است؛ البته که در چاپ‌های بعدی توسط وی مورد بازبینی قرار گرفت. چاپ هجدهم آن در سال ۱۳۹۶ توسط انتشارات نیلوفر در ۴۲۳ صفحه و با قیمت ۴۸.۰۰۰ تومان منتشر شد. این ترجمه توسط انتشارات امیرکبیر و علمی فرهنگی نیز در سال‌های گذشته بار‌ها منتشر شده است. چاپ هفتم آن توسط انتشارات علمی فرهنگی در سال ۱۳۹۷ در ۳۳۳ صفحه و با قیمت ۲۰.۰۰۰ تومان عرضه شد. ترجمه‌های دیگری نیز از این کتاب به فارسی موجود است که مشهورترین آن به «کیومرث پارسای» تعلق دارد.

«در باب طبیعت انسان» اثر آرتور شوپنهاور

آرتور شوپنهاور (۱۸۶۰-۱۷۸۸)، فیلسوف آلمانی قرن نوزدهم است که از پایه‌گذاران اندیشه مدرن به شمار می‌رود، آراء وی بر علاوه بر فلسفه و اخلاق بر بسیاری از حوزه‌های هنر و روانشناسی در قرن بیستم تاثیر به سزایی گذاشت. شوپنهاور فیلسوفی بود که در دوران خود و زیر سایه غول‌هایی مانند «هگل» مهجور واقع شد و پس از وی نیز بیشتر توجهات معطوف به «نیچه» بود. در قرن بیستم بیش از پیش به شوپنهاور توجه شد و او جایگاه واقعی خود را در میان اهل اندیشه و تفکر بازیافت. مشهورترین و مهم‌ترین اثر شوپنهاور جهان «همچون اراده و تصور» است.

شوپنهاور به این دلیل که از طب و علوم طبیعی به فلسفه روی آورده بود، به خواستگاه‌ها و محرک‌های غریزی انسان بیش از پیش توجه میکرد، دورانِ وی نیز بسیار تحت تاثیرِ پیشرفت علوم بود و از همین جهت «طبیعت انسان» جزء مناقشه‌های رایج فلسفی و علمی در آن دوران به شمار میرفت. کتاب «در باب طبیعت انسان» مجموعه‌ی کوچک، اما مهمی است از نوشته‌های مختلف شوپنهاور درباره‌ی “طبیعت بشر، اخلاق و حقوق” که بعد از مرگ شوپنهاور منتشر شده است. “اراده آزاد، غرایزی مانند حسادت، و جنبه‌هایی انسانی مانند شخصیت” از مهم‌ترین بخش‌های درون مایه این کتاب به شمار میروند. طبیعت انسانی در این کتاب از وجوه و جهات مختلفی توسط شوپنهاور و در ادامه دستگاه فلسفی منسجم وی بررسی می‌گردد.

همه این‌ها در یک چشم انداز سیاسی و با توجه به فلسفه آن دوران صورت می‌گیرد و ارجاع به نظریات فیلسوفانی مانند کانت. بایستی توجه کرد که شوپنهاور درصدد بود با رد کردن بسیاری از تفکرات رایج دوران خود و بعضا کلاسیک، «ذات شرور انسان» را بیش از گذشته و با ذکر دلایل و اثبات فلسفی به روی پرده و به نمایش درآورد و تا حد زیادی در این کار موفق هم بود؛ هرچند منتقدان جدی و بزرگی نیز در برابر خود داشته و دارد. کتاب «در باب طبیعت انسان» از جمله آثاری است تخصصی و مورد علاقه اهالی فلسفه و اخلاق، در عین حال به دلیل ترجمه روان و دقیق، همچنین نوعِ بیان فلسفی شوپنهاور و ارتباط با روانشناسی و وجوهِ عامِ انسانی برای مخاطب عام نیز بسیار جذاب، خواندنی و مفید خواهد بود.

«رضا، ولی یاری» مترجم بخش گسترده و مهمی از آثار شوپنهاور در ایران است که با دقتِ همیشگی و به خوبی برگردانِ کتاب «در باب طبیعت انسان» را نیز انجام داده و کتابی روان را به مخاطب عرضه نموده است. چاپ ششم این کتاب در سال ۱۳۹۷ توسط نشر مرکز در ۹۶ صفحه منتشر شد و با قیمت ۱۵.۹۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد.

«موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی؛ زندگی و کارنامه علی خسروشاهی» اثر علی اصغر سعیدی

کتاب‌های زندگی‌نامه در ایران بیشتر معطوف به اهل سیاست و قدرت است و کمتر نشانی از فعالان اقتصادی ایران معاصر در میان آثار این حوزه یافت میشود. در حالی که تصورات عمومی درباره صاحبان صنایع و تجار در ایران معمولا با قضاوت‌های ارزشی و ایدئولوژیک گره خورده است، نیاز به آثار دقیق در این حوزه بیش از پیش احساس میشود. کتاب «موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی؛ زندگی و کارنامه علی خسروشاهی» یکی از این آثار خواندنی و مهم است که ذیل یک مجموعه توسط «علی اصغر سعیدی» چند سالی است در حال گردآوری و انتشار است.

اکثر ایرانیان محصولات غذایی «مینو» را میشناسند و سال‌ها از آن بهره برده اند و مینو، جزئی از ذائقه بسیاری از ما ایرانیان محسوب میشده است. علی خسروشاهی از “بنیان‌گذاران شبکه‌ی توزیع، فروش و بازاریابی مدرن” در ایران و «بنیان‌گذار گروه صنعتی مینو» بود که در نوستالژی و خاطره‌ی چشایی مردم نقش بسته است. در عین حال آگهی‌های متنوع مینو در دهه ۴۰ و ۵۰ نیز از جمله پیشروترین نمونه‌ها در حوزه تبلیغات در ایران بود.

کتاب «زندگی و کارنامه علی خسروشاهی» با پیشیینه خانوداگی و تحصیلی وی آغاز میگردد و ارجاعاتی به آن دوران و مناسبات سیاسی و اقتصادی ایران نیز دارد. سپس به تجارب صنعتی و تجاری خسروشاهی می‌پردازد و نگاهی به “شکل گیری تجارت و بازاریابی مدرن در ایران پیش از انقلاب” دارد؛ مباحثی مانند واردات و حضور شرکت‌های چند ملیتی آن دوره مانند «نستله». دستگیری علی خسروشاهی به دلیل اشتباه ناخواسته در واردات شیرِ دامی به جای شیرخشک یکی از بهترین بخش‌های کتاب به شمار میرود. مسائلی مانند مبارزه با گران فروشی پیش از انقلاب و بی ثباتی اقتصادی به خصوص در ارتباط با کسب و کار خصوصی پس از انقلاب از جمله بخش‌های سیاسی کتاب به شمار میرود که بسیار خواندنی هستند.

روش‌های مدیریتی و خلق و خوی خسروشاهی در ارتباط با دیگران در عرصه اقتصادی؛ از بزرگان سیاست تا کارگران کارخانه را با این کتاب به خوبی درک میکنیم. در نهایت نیز با ماجرای گروگان گیری خسروشاهی و واگذاری اجباری شرکت‌های وی در سال ۱۳۵۸ روبرو میشویم، در حالی که صنایع ملی شده بود و خسروشاهی منع قانونی نداشت، اما اشخاصی به نام مبارزه با امپریالیسم و سرمایه‌داری وی را با گروگان گیری مجبور به کناره گیری از فعالیت اقتصادی نمودند. نامه‌های خسروشاهی به مهندس بازرگان درباره “اهمیت اقتصاد آزاد در ایران” و آماری از فعالیت‌های اقتصادی وی پایان بخش کتاب است.

مطالعه‌ی این کتاب می‌تواند تا حدی معمای توسعه‌نیافتگی ایران را از پسِ پرده بیرون آورد و از ذهن و نگاه تاجران و صنعتگرانی مانند علی خسروشاهی نشان دهد؛ همچنین، کتاب “پیامد‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی فعالیت صنعتی و تجاری گسترده در ایرانِ پیش و پس از انقلاب” را به نحو شفافی به تصویر میکشد.

چاپ ششم از کتاب خواندنی «موقعیت صاحبان صنایع در ایران عصر پهلوی؛ زندگی و کارنامه علی خسروشاهی» اثر «علی اصغر سعیدی» در سال ۱۳۹۸ در ۴۲۸ صفحه و با قیمت ۵۶.۰۰۰ تومان توسط «نشر نی» منتشر شده است.

«تو به اصفهان بازخواهی گشت» اثر مصطفی انصافی

مصطفی انصافی (متولد ۱۳۶۶) فارغ التحصیل رشته مهندسی عمران است، اما در حدود یک دهه گذشته به صورت حرفه‌ای مشغول نوشتن داستان کوتاه و رمان بوده است.. داستان‌های کوتاه او در بسیاری از جشنواره‌ها و جوایز ادبی نامزد یا برگزیده شده‌اند.

رمان «تو به اصفهان بازخواهی گشت» داستانی است با محوریت جنگ و مهاجرت اجباری و به موازات آن عاشقانه‌ای میان یک مهاجر و انسان‌های کشور مقصد. داستان از مهاجرت اجباری لهستانی‌ها به ایران و بندرپهلوی یا همان بندر انزلی در جنگ جهانی دوم الهام گرفته و در این بستر روایت شده است. داستان با ورود دختری به نام «الیزا» آغاز میشود دختری که پیشینه‌ای مبهم دارد؛ ظاهر داستان، دیدار‌های وی با یک استاد دانشکده ادبیات دانشگاه تهران در دهه ۸۰ شمسی است برای مشاوره درباره پایان‌نامه. استاد نیز فردی است خسته از شرایط و در پیِ مهاجرت؛ در ادامه متوجه می‌شویم این ظاهر ماجراست و دختر در جست‌وجوی مادربزرگش است که در دهه ۲۰ با مهاجران لهستانی به ایران آمده و ماندگار شده است.

حوزه مد نظر نویسنده یعنی «جنگ و مهاجرت» در ادبیات معاصر فارسی بسیار مهجور مانده است؛ و به همین دلیل این داستان که چفت و بست مجکمی دارد و در فرم و روایت خلاقانه و بکر محسوب میشود، اثری است مهم و خواندنی در ادبیات فارسی جدید. داستان به شدت جذاب است و در عین حال با توجه به پس زمینه خود، بسیار باورپذیر. جزئیات پراکنده و داستان‌های فرعی به خوبی در قالب یک کل منسجم پیش میروند و به هم میرسند. مساله تاثیرات گذشته خانوادگی بر زندگی کنونی آدم‌ها به شکل هنرمندانه‌ای طرح و در لایه‌های داستان گنجانده شده است.

همچنین کتاب به وقایع تاریخی زمان خود نیز ارجاعات خلاقانه‌ای می‌دهد و در عین حال داستان عاشقانه خود را نیز پیش می‌برد. “تنهایی، گذشته و آسیب پذیری انسان” از جمله مضامین اصلی این داستان به شمار میروند، داستانی که بیش از هرچیز بر “موقعیت آدم ها” استوار شده است.

چاپ چهارم «تو به اصفهان بازخواهی گشت» اثر «مصطفی انصافی» در سال ۱۳۹۷ توسط نشر چشمه در ۲۷۶ صورت گرفت و با قیمت ۲۸.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان است.