در باب ارزش علم و معلم

در این باره شاید ادعاهای مختلفی بشود کرد، اما باید مراقب بود که ادعای توخالی نباشد، ادعایی که من یا شما برای راضی کردن اطرافیان خودمان که یک باور خاص دارند، می گوییم و آنها آن را قبول می کنند. شاید کسی بگوید عام ترین اعتقاد باور به خداوند باشد، اما می دانیم حتی در این مورد هم افرادی که خدا را قبول ندارند بسیارند، یا دست کم مطالبی در باره خدای خود می گویند که دیگر طوایف به هیچ روی نمی توانند با آنها موافقت داشته باشند. اگر با کانت همراه باشیم، ارزشهای اخلاقی، مهم ترین و مطمئن ترین زمینه ای است که می تواند نقطه تلاقی و وحدت بخش همه انسانها باشد؛ این که ثابت کنیم، ارزشهایی وجود دارد که کاملا همه انسانها به آنها باور دارند. کمتر کسی هست که با این امر مخالفت داشته باشد، اما همین ادعا هم محل بحث است و چنین نیست که مورد  توافق همگان باشد و در این باره باید بحث کرد.

و اما یک نکته هست که می توان حتی بیش از ارزشهای اخلاقی از آن به عنوان عنصری وحدت بخش میان انسانها سخن گفت و روی آن حساب کرد. این عنصر وحدت بخش، چیزی جز علم و حقیقت جویی نیست. راست است که علم دهها تعریف دارد، و بسیاری از نظریات در چگونگی رسیدن به علم و یا علمِ درست که به آن حقیقت گفته می شود، وجود دارد، اما انسانها همه، بله همه آنها در این که دنبال کشف حقیقت هستند، با یکدیگر اشتراک نظر دارند. شاید همه توانند تا انتهای راه با هم باشند، شاید اصلا انتهایی وجود نداشته باشد، اما وقتی یک کلاس پنجاه نفره در دانشگاهی در یک گوشه دنیا تشکیل می شود که هر دانشجویی در آن، از نقطه ای از دنیا آمده و به کلاس درس استاد گوش می دهد، می شود تصور کرد که همه اینها، از هر نقطه که آمده اند، به حقیقت و کشف آن یعنی علم احترام می گذارند و برای دستیابی به آن تلاش می کنند. شاید بیشتر آنها بر این باور باشند که رسیدن به حقیقت، دشوار یا حتی ناممکن است، اما باز هم در این حس که باید حقیقت را کشف کرد با یکدیگر مشترک هستند.

علم و دانایی این جایگاه را دارد که می تواند تمامی انسانها را کنار یکدیگر قرار دهد، چرا که به قول جرج سارتون «انسانها را والاترین هدفهایشان مانند کشف حقیقت متحد ساخته است». روشن است که بحث از دین، کدام دین، کدام خدا، کدام فلسفه و نیز کدام اخلاق، و بسیاری از قضایایی که خیلی از آدم های دنیا به آن علاقه مند هستند، تنها از راه «علم» ممکن است. علم و حقیقت جویی به اعتبار اینکه بتوانند پرده ای را کنار زده و ما را با گوشه از حقیقت آشنا کنند، ارزش مشترک میان همه آدمیان دارد.

ارزش معلم، کسی که «علم» را به دیگران می آموزد، بدین است که می کوشد، راه کشف حقیقت را که گمشده همه آدمیان است، و با عشق به دنبالش می روند، و سالهای سال از عمرشان را صرف آن می کنند، به مخاطبانش آموزش دهد. اما آیا همه معلمان، راه کشف حقیقت را به دانش آموزان تعلیم می دهند، یا هستند کسانی که آنها را گمراه کرده و از حقیقت دور می کنند! به نظر می رسد، رسالت معلمی سنگینی است.