کتاب بخوانیم؛ «سفر به انتهای شب» و «تاریخ بی‌خردی»

برترین‌ها: در این مطلب از سری «کتاب بخوانیم» یک رمان فرانسوی و مشهور از نویسنده‌ای تلخ مزاج، و یک مجموعه داستان کوتاه و طنز روسی را در بخش ادبی معرفی خواهیم کرد. در بخش غیر ادبی؛ یک کتاب تاریخی بسیار مشهور و پرفروش، یک نقد ادبی و پژوهش معتبر درباره حافظ و یک اثر جنجالی در حوزه زنان را برایتان انتخاب کرده ایم. با ما همراه باشید.

«سفر به انتهای شب»؛ اثر «لویی فردینان سلین»

«لویی فردینان دتوش» (۱۹۶۱-۱۸۹۴) با نام مستعار «سِلین» نویسنده مشهورِ فرانسوی در قرن بیستم می‌باشد که بر ادبیات این قرن و پس از خود تاثیر به سزایی گذاشت. سلین در دوران خود نویسنده‌ای متفاوت، عصیانگر و مغضوب بود که به دلیل مضامین صریح آثارش مانند نژادپرستی، ضدیهود بودن، ضدفرانسه بودن و زیرسوال بردن جنگ‌های میهنی بزرگی که فرانسه از آن جان به در برده بود، آثارش بعد از چاپ ممنوع شدند و خودش نیزمحکوم و تبعید شد. وی نهایتا با عذرخواهی از مردم فرانسه توانست سال‌های پایانی عمرش را در زادگاه خود بگذراند.

سلین را امروزه بیشتر با رمان شاهکار «مرگ قسطی» میشناسند، اما رمان «سفر به انتهای شب» در سال ۱۹۳۲ بود که باعث شهرت و ننگِ توامان وی شد. «سفر به انتهای شب» درباره جوانی است به نام «فردینان بارتومو» که زندگی معلق و بی هدفی دارد، بسیار غرغروست و خلق و خوی درستی ندارد. او ناگهان تصمیم میگیرد به جنگ برود، سپس به فرار از جنگ می‌اندیشد و حتی همکاری با دشمن، بعدتر به آمریکا و جزایر اقیانوسی می‌رود و در نهایت به شغل پزشکی می‌پردازد. ولگردی و خوشگذرانی شخصیت اصلی همراه با انزجار و بدبینی مفرط وی به دنیا و انسان‌ها در این داستانِ تلخ و هجو آمیز موج می‌زند. این رمان هیچ زیبایی و معنای ژرف و الهام بخشی ندارد، بسیار پوچ و دیوانه وار است و حتی طنز آن نیز به شدت سیاه و بدبینانه است.

«سفر به انتهای شب» نخستین رمان سلین بود؛ این «کمدی سیاه» تقریبا تمام ویژگی‌های شخصیت نویسنده و زندگی غریبش، همچنین توانایی ادبی او را به نحوی خیره‌کننده هم‌زمان در خود جمع کرده بود. اکثر نویسندگان در نخستین اثر و شاهکار خود سعی می‌کنند هرچه در چنته دارند رو کنند و همه آراء و عقاید خود را در قالب یک داستان بریزند؛ سلین نیز اکثر موادِ اصلی این کار را از زندگی خودش تهیه کرد، اندیشه‌های ذهن بیمارگونش را به آن اضافه نمود و زبان خاص و واژگان و عبارت‌های قصارگونه‌ی خود را خلق کرد، نتیجه به شدت حیرت انگیز بود.

«سفر به انتهای شب» در دوران پس از مرگ سلین بار‌ها منتشر و خوانده شد و بر بسیاری نویسندگان مانند چارلز بوکوفسکی یا ساموئل بکت و دیگران تاثیر جدی گذاشت. هرچقدر سلین را بیشتر بشناسید، «سفر به انتهای شب» را بهتر درک خواهید کرد و هرچقدر این کتاب را بیشتر و دقیق‌تر بخوانید، سلین را بهتر درک خواهید نمود!

امروزه بیشتر آثار مهم سلین به فارسی ترجمه شده اند. «سفر به انتهای شب» توسط مترجم توانایی به نام «فرهاد غبرائی» در دهه ۱۳۷۰ از متن فرانسه ترجمه شد و نشر جامی آن را منتشر نمود. متاسفانه حدود یک دهه است که این رمان بازنشر نشده است و باید در بازار کتاب‌های دست دوم سراغ آن را گرفت. همچنین اگر علاقمند به بررسی و نقد این کتاب مهم تاریخ ادبیات و نویسنده آن باشید، میتوانید به کتاب «قله‌های ادبیات جهان: درباره سفر به انتهای شب سلین» نوشته «جان استارک» مراجعه نمایید که توسط رضا علیزاده به فارسی ترجمه و در سال ۱۳۹۶ توسط نشر چترنگ در ۱۲۸ صفحه به چاپ رسید و با قیمت ۱۹.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد.

مجموعه داستان «حمام‌ها و آدم‌ها» اثر «میخاییل زوشنکو»

«میخاییل زوشنکو» (۱۹۵۸-۱۸۹۵) نویسنده اوکراینی الاصل در روسیه تزاری و شوروی بود که در تاریخ ادبیات شوروی با طنزپردازی خاص خود شناخته میشود. وی از خانواده‌ای فقیر، ولی با اصل و نسب بود که در جوانی در جبهه‌های جنگ جهانی اول خدمت نمود و مجروح شد، سپس شاهد انقلاب شوروی بود. زوشنکو ذهن تیزبین و دقیقی داشت و در عین حال زبانی عامه پسند، گزنده و طنزآمیز. وی در دهه‌های ۱۹۲۰-۱۹۳۰ در شوروی به شهرت رسید و آثارش به صورت پاورقی در نشریات منتشر می‌شد، اما به زودی ممنوع الکار شد و ادامه زندگیش در فقر و انزوا گذشت. اتهام او این بود که آثارش فاقد “درونمایه‌های عمیق اجتماعی” هستند.

«حمام‌ها و آدم‌ها» مجموعه‌ای است بالغ بر ۳۵ داستان کوتاه از زوشنکو که همگی به زبانی طنزآمیز، یک موقعیت خاص در جامعه شوروی را در نهایت ایجاز با جملاتی کوتاه و دیالوگ‌هایی خلاصه و فشرده به صورت بسیار خلاقانه‌ای روایت می‌کنند. این موقعیت گاه در ورودی یک رستوران است، گاهی در یک کوپه قطار و گاه در سالن تئاتر یا حمام عمومی. اکثر شخصیت‌ها و قهرمان‌های وی از عامه مردم هستند. طنز امیدوارانه، خاص و موجزِ زوشنکو حتی در میان بزرگان ادبیات روسیه کمتر معادلی در این سطح دارد و به همین دلیل «حمام‌ها و آدم‌ها» یک اثر منحصر به فرد محسوب می‌شود.

سبک نوشتاری زوشنکو، بسیار ساده و نزدیک به زبان محاوره‌ای و عامه جامعه بود. وی اعتقاد داشت این جملاتِ بسیار ساده و کوتاه برای فقرا قابل لمس هستند. بسیاری از جملات و عبارات زوشنکو در دوران خود تبدیل به اصطلاح و ضرب المثل در میان عامه شد. زوشنکو معیار‌های اخلاقی سفت و سختی داشت که به صورت مستقیم در آثارش منعکس شده اند. هدف طنزِ او، فرهنگ خشک و بی روح زمانه‌اش بود که توسط دستگاه ایدئولوژیک شوروری تبلیغ میشد؛ در مقابلِ مردمی که بعضا سرخوشانه به زندگی روزمره خود مشغول بودند و کاری به تبلیغات رژیم کمونیستی نداشتند و آن را به سخره می‌گرفتند. بیشتر داستان‌های مجموعه «حمام‌ها و آدم ها» در چنین حال و هوایی می‌گذرد.

ترجمه «آبتین گلکار» از زبان روسی به خوبی حال و هوای داستان‌های زوشنکو را به زبان فارسی برگردانده است. این مجموعه داستان پیشتر با نام «طالع نحس» در ایران منتشر شده بود. چاپ ششم «حمام‌ها و آدم ها» اثر «میخاییل زوشنکو» با ترجمه آبتین گلکار در سال ۱۳۹۸ توسط نشر ماهی در ۲۲۴ صفحه منتشر شد و با قیمت ۱۷.۰۰۰ تومان در دسترس علاقمندان می‌باشد.

«تاریخ بی‌خردی» اثر «باربارا تاکمن»

باربارا تاکمن (۱۹۸۹-۱۹۱۲) گزارشگر-خبرنگار و نویسنده آمریکایی است که در جنگ داخلی اسپانیا و جنگ جهانی دوم در اروپا خبرنگار بود، همین مساله موجب علاقمندی دوچندان وی به تاریخ و سیاست شد. تاکمن ۱۱ کتاب درباره حوادث مهم تاریخی و سیاسی (عمدتا معاصر) نوشت که مشهورترین آن‌ها به نام «توپ‌های ماه اوت» که درباره پیش‌زمینه‌های شروع جنگ جهانی اول بود برنده جایزه پولیتزر شد. «استیلول و تجربهٔ آمریکا در چین» دومین جایزهٔ پولیتزر را در دهه ۷۰ برای وی به ارمغان آورد. بیشتر آثار وی در سال‌های گذشته به فارسی برگردانده شده اند.

تاکمن هرچه پا سن گذاشت، بیشتر از تاریخ معاصر فاصله گرفت و به تاریخ قرون میانه علاقمند شد. کتاب «تاریخ بی‌خردی» یکی از استثناء آثار اوست که به چند برهه تاریخی در طول سههزاره گذشته می‌پردازد و قصد دارد نشان دهد که چگونه از همان آغاز تاریخ بشر، «بی خردی» بر اعمال سیاسی حاکمان سایه افکنده است.

فصل اول کتاب با مثال‌های فراوان تاریخی، سعی دارد مقدمه‌ای برای بحث اصلی خود فراهم کند: “حاکمانی که خواسته یا ناخواسته، سیاست‌هایی مخالف با منافع خویش اتخاذ می‌کنند”. فصل دوم به شکلی کوتاه به داستان محاصره تروا پس از کشته شدن هکتور توسط آشیل و ماجرای مشهور اسب تروا می‌پردازد. فصل سوم به تصمیمات سیاسی و فساد شش پاپِ مهم دوران رنسانس در حد فاصل سال‌های ۱۴۷۰ تا ۱۵۳۰ می‌پردازد که مهم‌ترین آن‌ها «پاپ الکساندر ششم یا همان بورجا» است. فصل چهارم به مسائلی میپردازد که در قرن هجدهم منجر به شورش و بعد انقلاب آمریکایی‌ها علیه پادشاهی بریتانیا شد. فصل پنجم نیز نگاهی دارد به وقایعی که منجر به شکل گیری جنگ ویتنام شد.

آثار باربارا تاکمن همواره بسیار پرفروش بوده اند و برای عامه مخاطبان جذاب. تاکمن گرچه با نحوه کار مورخان آکادمیک آشنایی داشت، اما تعمدا هرگز سعی نکرد به شکلی تحلیلی و نظری با وقایع تاریخی روبرو شود و آثارش با وجود ارجاعات معتبر و جذابیت روایی، در حد گزارشگری صرف و رمان تاریخی باقی ماندند. خود وی نیز بر این ضعف آگاه بود و هدف خویش را جلب مخاطب می‌دانست. از سویی نگاه صرفا روزنامه‌نگارانه و گزارشگر به هسته اصلی بحث کتاب آسیب زیادی وارد کرده است.

نویسنده از دیدگاه امروزی به مسائل تاریخی می‌نگرد و با متر‌هایی بعضا اخلاقی، همه سیاستمداران را در روزگار پیشین محکوم می‌نماید. با این وجود «تاریخ بی‌خردی» به دلیل منابع معتبر و بیشماری که مورد استفاده قرار داده است، برای مخاطب عامه و خاصِ امروز جذابیت‌های خود را همچنان حفظ نموده است به خصوص در فصل‌های مربوط به پاپ‌های رنسانس و استقلال آمریکا که اطلاعات دست اولی در اختیار مخاطب خود می‌گذارد.

چاپ یازدهم «تاریخ بی‌خردی» اثر «باربارا تاکمن» با ترجمه «حسن کامشاد» در سال ۱۳۹۸ توسط «نشر کارنامه» منتشر شد. این کتاب در ۶۷۸ صفحه و با قیمت ۱۲۰.۰۰۰ تومان عرضه شده است.

«این کیمیای هستی»؛ مجموعه مقالات و درس گفتار‌های «شفیعی کدکنی» درباره حافظ

دکتر «محمدرضا شفیعی کدکنی»، شاعر، ادیب و پژوهش‌گر معاصر نیازی به معرفی ندارد. وی علاوه بر مجموعه شعرهایش، حدود ۳۰ اثر ارزشمند در حوزه “تحقیق و نقد ادبی” به رشته تحریر درآورده است که یکی از جدیدترین و احتمالا جذابترین آن‌ها مجموعه ۳ جلدی «این کیمیای هستی» است که به بررسیِ فهمِ هنر و جهان بینی حافظ پرداخته است.

مجموعه «این کیمیای هستی» علاوه بر مقالاتی جدید و تازه درباره “خاص‌ترین شاعر فارسی زبان”، تمامی نوشته‌های دهه‌های گذشته‌ی شفیعی کدکنی درباره‌ی خواجه شیراز را نیز در بر می‌گیرد. جلد نخست، مجموعه مقالاتی است با عنوان «جمال شناسی و جهان شعری» درباره جنبه‌های ادبی و فرمی شعر حافظ و دوران ادبی وی؛ جلد دوم با عنوان «یادداشت‌ها و نکته ها» بیشتر به حواشی شعر حافظ می‌پردازد و در نهایت جلد سوم با نام «درس گفتار‌های دانشگاه تهران» مجموعه درس گفتار‌های شفیعی کدکنی است که توسط دانشجویان وی تقریر شده است. مطالب و مقالات دو کتاب نخست در سال‌های گذشته به صورت پراکنده در آثار شفیعی کدکنی یا در مجلات مختلف منتشر شده اند.

اهمیت این کتاب در میان آثار مرتبط با حافظ و حافظ پژوهی، در جامعیت آن نهفته است که از ریزه کاری‌های شعر حافظ تا اوضاع و احوال زمانه وی و پرده‌های مختلف جهان‌بینی او را شامل میشود. این کتاب برای مخاطب عام و علاقمند به حافظ و شعر فارسی بسیار پرنکته و خواندنی است و دریچه‌هایی مقدماتی و اساسی در حوزه نقد ادبی و شعر را برای عامه می‌گشاید؛ از سویی برای خوانندگان تخصصی و اهل فن نیز اثر دقیق و تازه‌ای است که گوشه‌ها و زوایای جدیدی را در حوزه حافظ پژوهی باز می‌نماید و می‌تواند مقدمه‌ای باشد برای بررسی و تاملات بیشتر، به خصوص جلد سوم.

«این کیمیای هستی» به این دلیل که آراء ادیبی باریک بین و اهل فن را در بر میگیرد که تمامی زوایا و گوشه‌های زندگی و شعر حافظ را بررسی نموده است، در نهایت موجب میشود که خواننده امروزین بسیاری از تناقضات و ابهامات شعر حافظ را به خوبی درک نماید، درباره سیرِ ادبیات صوفیانه در طول تاریخ ادبیات وشعر فارسی آگاه و مطلع شود، زمینه‌های شعر فارسی را در قرن هشتم به خوبی بشناسد، تمامی ترکیبات شعری پیچیده حافظ را درک نماید و از طرفی با یک نقد ادبی جذاب و خوش‌خوان مواجه شود و از خواندن آن لذت بَرد.

مجموعه «این کیمیای هستی» در سال ۱۳۹۷ به همت «انتشارات سخن» با قیمت ۱۹۵.۰۰۰ تومان منتشر شد و به سرعت به چاپ دوم رسید.

«در خدمت و خیانت زنان»؛ اثر «شهلا زرلکی»

«شهلا زرلکی» متولد سال ۱۳۵۵ و دانش آموخته رشته ادبیات فارسی در مقطع کارشناسی است. وی حدود دو دهه است که در نشریات مختلف کشور به نگارش مقاله و نقد ادبی می‌پردازد. شهلا زرلکی چندین کتاب نیز در کارنامه خود دارد که اکثرا مجموعه مقالات است. مشهورترین و جنجالی‌ترین اثر او مجموعه گفتار‌هایی است درباره زنان با عنوان «در خدمت و خیانت زنان».

وی در این کتاب نظرات شخصی خود درباره “زنان و وضعیت آن‌ها در جوامع انسانی و تاریخ” را در بستر نظریه‌های مشهور و شناخته شده در حوزه فلسفه، جامعه شناسی و روان‌شناسی طرح می‌نماید. نویسنده در مقدمه میگوید که نمی‌خواسته است به تاریخ و فرهنگ مردسالار بپردازد و قصدش پرداخت به مسائل زنان از جنبه‌ای جدید بوده است. وعده‌ای که به سرانجام میرسد و متن کتاب در قیاس با خیلِ آثار فمینیستی و رایج در این حوزه نسبتا متفاوت است.

فصل‌های کتاب در نگاه اول عناوین جذابی دارند و در یک نگاه کتاب پرمحتوا به نظر می‌رسد، اما عدم وجود ساختار وارتباط منطقی میان فصول، عدم ارجاع به منابع اصلی تئوری‌هایی که مورد استفاده قرار گرفته اند، گزارشی بودن حقایق و نتایج مطرح شده و ضعف در استدلال، در حد زیادی به متن کتاب آسیب وارد نموده اند. عقاید شخصی نویسنده که بعضا در خود متن کتاب نیز متناقض میشود بر تحلیل و تفسیر و نتیجه گیری منطقی غلبه کرده است. این کتاب تقریبا از سوی تمامی طیف‌های فعال در حوزه زنان خوانده و علیه آن موضع گرفته شد.

اهمیت این کتاب برای علاقمندان به حوزه مسائل زنان، فارغ از ضعف هایش در طرح نکاتی است که به مذاق بسیاری از فعالان زنان در ایران خوش نیامده است و بعضا از روی آن رد شده‌اند یا نادیده گرفته شده‌اند. فارغ از درست یا نادرست بودن نتایج و نظریات کتاب، مباحث مناقشه برانگیز آن مانند «اهمیت ازدواج» یا «زنان در خانه» نقاطی مهم هستند برای ایستادن، فکر کردن و نظریه پردازی. هر فعال حقوق زنان باید بتواند حداقل در ذهن خود، در دفاع یا رد مسائل و نتایج مناقشه برانگیز طرح شده در این کتاب نظریاتی منسجم ارائه نماید.

چاپ دوم کتاب «در خدمت و خیانت زنان» اثر شهلا زرلکی در سال ۱۳۹۶ توسط نشر چشمه در ۲۱۵ صفحه و با قیمت ۲۶.۰۰۰ تومان منتشر شد.